Sản xuất cầm chừng, chờ trạng thái “bình thường mới”
Năm nay, cú bồi của dịch COVID -19 không chỉ tác động đến những doanh nghiệp lớn, xuất khẩu mà len lỏi đến cả các làng nghề truyền thống như làng Hậu Ái, khiến số lượng hàng hóa của các nghệ nhân làm đồ thủ công giảm đến 70%, khách đến lác đác vài người, khác hẳn vẻ nhộn nhịp, tấp nập như mọi năm.
Dù vậy, bà Nguyễn Thị Tuyến (Vân Canh, Hoài Đức, Hà Nội) - nghệ nhân cuối cùng làm đèn Trung thu làng Hậu Ái vẫn chẻ nứa, đan khung, dán giấy màu làm đèn ông sao, ông tiến sĩ giấy... chờ Tết Trung thu trong trạng thái... “bình thường mới”.
Ông tiến sĩ giấy được đặt trong mâm ngũ quả Tết Trung thu với mong ước con cháu học hành giỏi giang, thành tài. |
Khác hẳn với khung cảnh nhộn nhịp của làng Vân Canh 30 năm về trước, làng nghề lồng đèn Hậu Ái nay chỉ còn duy nhất một hộ theo nghề, lại thêm ảnh hưởng của dịch Covid-19, không khí càng trở nên đìu hiu, im ắng. Hơn 50 năm làm nghề, bà Nguyễn Thị Tuyến cho biết, bình thường mấy năm trước đến khoảng thời gian này là cao điểm làm đèn ông sao, ông tiến sĩ giấy để chuẩn bị cho Trung thu.
Mọi năm gia đình bà rục rịch chuẩn bị làm hàng từ đầu tháng 5 âm lịch, những cây nứa phải mua từ cuối năm trước, ngâm qua nước vôi, phơi khô để không bị mối, mọt. Thế nhưng, năm nay đến cuối tháng 7 âm lịch, gia đình bà Tuyến vẫn “vừa làm vừa ngóng dịch”, những bó nứa xếp gọn gàng trên gác, chờ được đưa xuống.
Chỉ còn 2 tuần nữa là tới tết Trung thu nhưng không khí nơi đây lại khá đìu hiu, vắng khách do dịch Covid-19. |
Nhà bà Tuyến không chỉ sản xuất các sản phẩm như: ông tiến sĩ giấy, các mẫu đèn ông sao, lồng đèn hình tượng con tôm, con cá phục vụ sự kiện văn hóa lớn trong mùa trung thu mà còn giao đến các trường học, nhà văn hóa, các mối, sạp hàng trên phố Hàng Mã (Hà Nội). Những chiếc lồng đèn làm tỉ mỉ bằng tay được bán với nhiều mức giá khác nhau từ vài chục ngàn đến vài trăm ngàn đồng/cái.
Tuy nhiên, năm nay do do ảnh hưởng của dịch Covid-19, các địa điểm tổ chức Tết Trung thu có thể không được tổ chức nhộn nhịp như mọi năm để hạn chế tụ tập đông người. Nhu cầu giảm nên bà chỉ sản xuất theo những đơn hàng đã đặt trước, không làm đại trà như mọi năm. Tết Trung Thu đang cận kề nhưng gia đình bà Tuyến mới nhận được đơn hàng khoảng 100 chiếc đèn ông sao, ông tiến sĩ giấy, giảm 70 % so với năm ngoái.
Bà Tuyến là nghệ nhân duy nhất của làng Hậu Ái còn làm đồ chơi thủ công. |
“Cùng thời điểm này năm ngoái, tôi đã nhận được đơn đặt hơn 500 mặt hàng, nhưng năm nay do ảnh hưởng của dịch covid-19 nên các địa điểm văn hoá chưa thấy đặt do phải thực hiện giãn cách xã hội để phòng chống dịch. Tôi cũng chỉ làm cầm chừng, vừa làm vừa nghe ngóng diễn biến dịch”, bà Tuyến tâm sự.
Làng nghề lồng đèn sẽ đi về đâu?
Lồng đèn Hậu Ái xưa vốn là địa điểm chính cung cấp ông tiến sĩ giấy, lồng đèn ông sao cho Thủ đô và nhiều tỉnh thành lân cận. Hàng hóa ở đây được người mua ưa chuộng vì hàng thủ công mẫu mã đẹp, khung chắc và bền, trẻ con có thể giữ và chơi trong vài năm.
Tuy nhiên, những năm 2000, trước sự du nhập của đồ chơi Trung Quốc và thiết bị điện tử, những đồ chơi Trung thu truyền thống này dần đi vào quên lãng, nhiều gia đình làm nghề lâu năm cũng phải “ngậm ngùi” chuyển nghề vì giá cả cạnh tranh, khó bám trụ với nghề, người thợ làm đồ thủ công mất nhiều thời gian không có lãi.
Đi kèm với ông tiến sĩ giấy là quân hầu (hay còn gọi là ông lính đánh gậy trông trăng). |
Từ một làng nghề truyền thống nổi tiếng nay chỉ còn duy nhất nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến giữ nghề của ông cha. Bà Tuyến kể: Gia đình bà có 3 đời theo nghề làm lồng đèn, hơn 50 năm gắn bó với nghề, dù thời thế thay đổi, có những hôm mang hàng ra chợ lại mang về vì ế ẩm, thất vọng nhưng bà khó lòng bỏ nghề.
Trước kia, ông tiến sĩ, đèn ông sao là thứ đồ chơi “độc nhất” của trẻ con ở quê. Khi vừa lên 8 tuổi, ông cụ thân sinh bà Tuyến bắt đầu truyền nghề cho bà, dạy bà làm từ những chi tiết đơn giản trên đèn ông sao tới công đoạn khó nhất khi làm mô hình ông tiến sĩ giấy. Có thể nói, làm ông tiến sĩ giấy, đèn thủ công rất vất vả đòi hỏi người làm phải có sự tỉ mỉ, khéo léo để vẽ từng nét sao cho khi khách nhìn vào thì thấy được cái hồn của của sản phẩm.
Mỗi bộ ông tiến sĩ giấy có giá dao động từ vài chục ngàn đến vài trăm ngàn, tùy theo kích thước. |
Đăc biệt, người nghệ nhân còn đặt sự trân trọng, tôn kính trong từng sản phẩm bởi ông tiến sĩ giấy thể hiện ước mong trẻ con ngoan ngoãn, học hành giỏi giang và đỗ đạt thành tài. Vì vậy, phải vẽ mặt ông tiến sĩ sao cho có hồn, ông ngồi trên ngai vàng uy nghi, khung ngai vàng phải cân đối. “Hiện nay, tại di tích Hoàng Thành Thăng Long và Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam vẫn trưng bày mô hình ông tiến sĩ giấy ngồi kiệu của gia đình tôi làm”, bà Tuyến kể.
Để có thể giữ nghề, bà Tuyến phải mở thêm quán nước nhỏ để có thể có tiền lo cho gia đình, tranh thủ lúc rảnh rỗi, đôi tay bà thoăn thoắt đan những nan tre. Từ năm 2002, cứ mỗi dịp Trung thu, bà được các trung tâm văn hóa, bảo tàng, trường học mời đến để hướng dẫn trẻ em tập làm những món đồ chơi dân gian. Được chia sẻ với trẻ con về thời hoàng kim của đồ chơi thủ công, bà Tuyến “vui như được sống lại tuổi thơ”.
Chiếc đèn ông sao của làng nghề thủ công bền và chắc, trẻ con có thể chơi vài năm. |
Song, người nghệ nhân này vẫn luôn trăn trở: Không ai có thể biết được tương lai làng nghề lồng đèn sẽ đi về đâu. Các em thiếu nhi tiếp xúc với đồ chơi điện tử nhiều, không còn chơi đồ chơi truyền thống nữa. Còn sức khỏe, bà vẫn sẽ đến các sự kiện để chia sẻ về đồ chơi thủ công và hướng dẫn các cháu thiếu nhi làm, để các cháu hiểu rằng văn hóa đất nước Việt Nam thật đẹp, các cháu cần gìn giữ chúng, bà Tuyến chia sẻ.
Xuân Mai