Ghi nhận của Thời báo Kinh Doanh cho thấy, đến thời điểm đầu tháng Tư này, người trồng dưa hấu tỉnh Quảng Ngãi đang bước vào chính vụ thu hoạch song hàng nghìn tấn dưa chín trên đồng đang lâm vào tình cảnh ế ẩm do thị trường xuất khẩu qua biên giới phía Bắc ứ đọng.
Giá thu mua dưa hấu tại ruộng rớt thê thảm với mức 2.000 – 3.000 đồng/kg, dẫn tới tình cảnh không khác gì đợt “giải cứu” chuối ở Đồng Nai hồi tháng Ba vừa qua. Với cùng lý do “nghẽn ở thị trường Trung Quốc”, các ban, ngành đoàn thể ở Quảng Ngãi đều bắt tay vào cuộc “giải cứu” dưa hấu để tháo gỡ khó khăn cho người trồng dưa.
Ế ẩm do đâu?
Tại buổi họp báo thường kỳ quý I/2017 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn mới đây, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Công Tuấn đã đề cập chuyện này khi lưu ý rằng chỉ trong ba tháng đầu năm đã phải hai lần “giải cứu” nông sản. Do vậy, để khai thông tình trạng được mùa mất giá chỉ còn cách khai thông thị trường.
Tuy nhiên, việc khai thông thị trường có giải quyết được gốc rễ của vấn đề khi “điệp khúc” được mùa mất giá được cho là muôn thuở vì người nông dân cứ thấy nông sản nào được giá là trồng, bất chấp thị trường tiêu thụ, cung cầu ra sao.
Ngân hàng Thế giới (WB) gần đây có lưu ý rằng ngành trồng trọt đã kéo mức tăng trưởng chung của nông nghiệp Việt Nam xuống. Cách đây hơn 5 năm, ngành trồng trọt chỉ tăng trưởng 2%/năm.
Điều này rất đáng quan tâm vì đây chính là thời kỳ mà ngành lúa gạo tăng trưởng quá cao và lượng xuất khẩu các sản phẩm trồng trọt khác cũng tăng trưởng mạnh. Sản lượng lúa gạo tăng mạnh nhưng giá trị gia tăng không cao, cả trong khâu sản xuất và chế biến, về cả giá trị tuyệt đối cũng như tương đối.
Năm 2013, ngành trồng trọt chiếm tỷ trọng chính trong tổng sản lượng nông nghiệp, nhưng so với năm 2.000, tỷ trọng này đã giảm 10%. Giới chuyên gia của WB cho rằng bức tranh thương mại nông nghiệp Việt Nam không toàn sáng màu.
Hầu hết sản phẩm nông sản xuất khẩu của Việt Nam không tận dụng được hết các cơ hội thị trường để tạo thêm giá trị và trong một số trường hợp, không truyền tải được tác động chuyển đổi tới nông dân.
Nói cách khác, hàng nông sản xuất khẩu Việt Nam được bán với giá rẻ do một số yếu độ an toàn sản phẩm thấp, không ổn định; Tâm lý lo ngại đối với các nhà cung cấp Việt Nam không hoàn thành hợp đồng; Vấn đề cạnh tranh khốc liệt giữa các nhà xuất khẩu của Việt Nam đã tạo điều kiện cho khách hàng quốc tế dìm giá…
|
Nông dân ở Quảng Ngãi đang khóc ròng vì hàng nghìn tấn dưa hấu lâm cảnh ế ẩm
Cần bản hợp đồng
Có thể thấy, đa phần nông sản Việt Nam đều bán với giá thấp hơn các nước dẫn đầu khác. Đơn cử, với những mặt hàng đặc chủng của Việt Nam (ví dụ cà phê vối) và mặt hàng dẫn đầu thị trường (ví dụ gạo 25% tấm) đều có giá bán thấp hơn so với các sản phẩm thay thế (ví dụ cà phê, chè, gạo đồ hay gạo hương). Hoặc như hạt gạo, những năm trước, phần lớn xuất khẩu gạo của Việt Nam là gạo chất lượng trung bình và thấp, được bán với giá thấp nhất trên thị trường quốc tế và trong một số năm, chủ yếu bán cho Chính phủ các nước khác để phân phát trong các chương trình trợ cấp lương thực.
Song vài năm gần đây, xuất khẩu gạo của Việt Nam đã dịch chuyển dần sang chất lượng cao và đa dạng hóa, gồm cả các giống gạo thơm. Nhưng ngay cả trong phân mảnh thị trường này, gạo Việt Nam cũng có giá thấp hơn các nước.
Trở lại vấn đề của chuối, dưa hấu hay nhiều loại nông sản khác, có thể thấy việc cung cấp thông tin thị trường cho người sản xuất vô cùng quan trọng. Nông dân là người làm ra rau củ quả, nhưng họ không thể biết đâu là thị trường tốt nhất cho sản phẩm của mình.
Vì vậy, các thông tin về thị trường và giá cả nên được doanh nghiệp, Sở Công Thương cùng Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng như các bộ, ngành liên quan cung cấp cụ thể cho người sản xuất.
Một số khó khăn của người sản xuất rau củ quả hiện nay bao gồm: biến động của thời tiết; quy mô sản xuất nhỏ; sự tăng giá của đầu vào sản xuất; thiết bị và máy móc chế biến đơn giản; ép cấp và ép giá của tư thương; chậm trễ trong thanh toán của doanh nghiệp; và thiếu thông tin thị trường.
Theo PGs.Ts. Nguyễn Minh Châu, nguyên Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam, Nhà nước nên quan tâm kêu gọi doanh nghiệp gắn kết với nông dân xây dựng mô hình sản xuất theo hợp đồng. Không nên khuyến khích nhiều doanh nghiệp cùng xuất khẩu một mặt hàng (chẳng hạn như thanh long) vì như vậy, họ sẽ cạnh tranh với nhau và có thể hạ giá để bán được hàng.
Còn muốn không tái diễn chuyện “giải cứu” nông sản, giới chuyên gia hiến kế nên khuyến khích ký kết hợp đồng giữa người sản xuất và tư thương trong việc cung ứng nông sản, để đảm bảo chất lượng giống và hạn chế rủi ro.
Trong đó, nên cụ thể hóa các nội dung liên quan đến số lượng, chủng loại, giá cả, chất lượng sản phẩm, thời gian thu hoạch và thanh toán… trong hợp đồng giữa người sản xuất và tư thương.
Chính quyền ở các địa phương cũng cần tích cực chỉ đạo quản lý thị trường, ngành nông nghiệp kiểm tra, giám sát giá bán và chất lượng các loại giống rau củ quả của những cơ sở trên địa bàn để đảm bảo lợi ích cho người sản xuất và chất lượng sản phẩm đầu ra.
Đồng thời, cần tạo điều kiện thuận lợi cho người sản xuất, hộ thu gom và doanh nghiệp chủ động tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm, nhất là sản phẩm xuất khẩu.
Thế Vinh
