Tại Hội thảo 20 năm “Luật Doanh nghiệp: Thành tựu, bài học và yêu cầu cải cách” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức ngày 18/11, Ts. Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng CIEM, cho biết sau 20 năm từ khi Luật Doanh nghiệp (DN) ra đời, khu vực kinh tế tư nhân có nhiều thành tựu. Trong đó có 2 điểm mới: một là có những tập đoàn tư nhân xuất hiện và hai là nhiều doanh nhân tìm thẻ xanh ở nước ngoài. Đây là điều đáng suy nghĩ, cần khuyến khích họ, giữ họ lại và để họ lớn lên được.
Chuyển biến chưa đạt kỳ vọng
Ts. Nguyễn Đình Cung phân tích Luật DN sau nhiều lần sửa đổi đã có những cải cách theo hướng tốt hơn, như: quy định cụ thể danh mục ngành nghề cấm kinh doanh, ngành nghề có điều kiện; bỏ ghi ngành nghề kinh doanh; bỏ yêu cầu bắt buộc có con dấu…
Tuy nhiên, một số ngành vẫn áp dụng kiểm soát, hạn chế đáng kể quyền tự do kinh doanh, như: dịch vụ pháp lý, tài chính, ngân hàng và một số dịch vụ khác. Quyền tự do kinh doanh mới chủ yếu trong phạm vi “kinh doanh cái gì”, còn kinh doanh như thế nào và bao nhiêu vẫn phải xem xét thêm.
Bên cạnh đó, về chi phí tuân thủ có giảm đáng kể, nhưng vẫn còn cao. Việc giảm chi phí tuân thủ chủ yếu thực hiện theo từng đợt cải cách thủ tục hành chính, chưa có thể chế, định chế phù hợp để giảm một cách có hệ thống.
Việc tăng an toàn và giảm rủi ro trong kinh doanh so với trước đây cũng có cải thiện, nhưng ghi nhận thực tế, ông Cung cho hay, đầu tư kinh doanh chưa an toàn, rủi ro chính sách, pháp luật và thực thi còn cao, phức tạp. Các DN thiếu công cụ đáng tin cậy để bảo vệ lợi ích của mình.
Đặc biệt, tại hội thảo, các chuyên gia nhấn mạnh đến “phí bôi trơn”. Hầu hết các DN phải sử dụng “phí bôi trơn” ngay từ những khâu đầu tiên thành lập DN như xin chữ ký, con dấu và kéo dài trong suốt quá trình hoạt động.
Luật DN tư nhân và Luật công ty 1990 với tinh thần và triết lý bao trùm là “đã kinh doanh phải xin phép” và “có phép mới được quyền kinh doanh”. Theo lý giải của ông Cung, “phép” ở đây không chỉ là giấy phép, mà được sự đồng ý dưới nhiều hình thức của công chức nhà nước có thẩm quyền. Và sau sau khi thành lập, tất cả hoạt động của DN đều phải được phép của công chức và cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Sau rất nhiều lần cải cách, thay đổi, nhiều thủ tục rườm rà, “giấy phép con” đã được bãi bỏ, song trên thực tế hiện nay, một trong những điểm chưa thành công của Luật DN là khâu hậu kiểm.
“Công tác thanh kiểm tra có thiên hướng phát hiện vi phạm để xử lý hơn là hỗ trợ, giúp đỡ DN tuân thủ pháp luật. Đã thanh, kiểm tra là có vi phạm và kết luận các vụ việc của DN có thiên hướng buộc tội”, ông Cung cho hay.
Theo nguyên Viện trưởng CIEM: “Kinh tế tư nhân hiện đang nổi lên như một đầu tàu, có nhiều tập đoàn tư nhân nhưng cũng có nhiều người tìm cách ra đi. Đó là nguồn lực của ta, trí tuệ của ta, ta phải giữ lại, khuyến khích họ và làm họ lớn lên”.
Môi trường kinh doanh đã có nhiều cải thiện |
Tiếp tục cải cách
Tuy nhiên, để làm được điều đó, các chuyên gia cho rằng trong bối cảnh hiện nay cần tiếp tục chỉnh sửa Luật DN nhằm bảo đảm môi trường kinh doanh tương thích với hội nhập quốc tế, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DN và khuyến khích DN tư nhân ngày càng phát triển.
Theo bà Phạm Chi Lan, chuyên gia kinh tế cao cấp, nguyên Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), thực thi Luật không tốt sẽ làm giảm, mất hiệu lực luật pháp, khiến không thể đạt được những mục tiêu mong muốn, thậm chí còn làm môi trường xấu đi, gây méo mó, cản trở sự phát triển lành mạnh của DN và nền kinh tế – xã hội.
Trên thực tế, nhóm có lợi ích trái ngược với lợi ích chung không dễ dàng chịu thua một luật tốt. Vì vậy, bà Lan cho rằng: “Muốn cải cách chúng ta cần có bàn tay sắt, sạch của Nhà nước để phá bỏ nhóm lợi ích đối với thi hành các Luật. Tóm lại, hiện nay, chúng ta cần sức mạnh của xã hội và cộng đồng DN để phá bỏ các chính sách lạc hậu, cũ kỹ”.
Ông Trần Hữu Huỳnh, Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam cho biết: “Đừng sợ dân giàu và đừng sợ sự tự do. Dân người ta không tin Nghị định bằng Luật đâu, bởi Nghị định có thể sửa, hồi tố”.
Theo ông Phan Đức Hiếu, Phó Viện trưởng CIEM, việc loại bỏ các điều kiện, giấy phép kinh doanh vẫn do các Bộ chủ quản làm, thấy không hợp lý thì bỏ. Sau này khi có Tổ công tác của Thủ tướng thì Tổ công tác rà soát các điều kiện, sau đó lại báo về Bộ xem Bộ có thấy hợp lý không mới bỏ. Chính vì việc này nên càng khó bỏ điều kiện kinh doanh, không Bộ nào muốn bỏ quyền lợi và lợi ích của mình cả.
Ts. Nguyễn Đình Cung thừa nhận mô hình các Tổ công tác về cắt giảm điều kiện kinh doanh hiện nay không thành công bởi quy định. Thủ tướng chỉ bổ nhiệm phải là Thứ trưởng trở nên; còn các Tổ công tác trong Bộ hoặc giữa các Bộ với nhau là do Bộ trưởng bổ nhiệm.
“Cái gì cũng qua Bộ trưởng cũng trở nên bị méo mó nhiều. Nếu không thoát được quan điểm và cách xử lý hành chính như này thì khó có thành công như tổ thi hành Luật DN”, ông Cung nói.
Nguyên Viện trưởng CIEM cho hay: “Hiện, nếu muốn sửa đổi Luật nào thì phải trông vào trí tuệ bên ngoài, chứ đừng trông vào các Bộ. Ngay bản thân tôi cũng không được trọng dụng để góp ý vào sửa đổi Luật dù rất gắn bó với Luật DN, Luật Đầu tư”.
Huyền Anh
Ông Phạm Đức Trung - Trưởng Ban Nghiên cứu cải cách và phát triển DN Trong Luật sửa đổi Luật DN cần có quy định đổi mới, tăng cường nhân lực và bộ máy của các cơ quan đại diện chủ sở hữu. Cụ thể, cần quy định về quyền tự chủ của hội đồng thành viên DN nhà nước, theo hướng quyết định là thuộc quyền và trách nhiệm cuối cùng của hội đồng thành viên, không phải của cơ quan bên ngoài. Bên cạnh đó, dự thảo luật cũng cần hoàn thiện về hệ thống giám sát, tiêu chí đánh giá mức độ an toàn, hiệu quả hoạt động, xếp loại DN; phòng ngừa, phát hiện và xử lý nghiêm những hành vi vi phạm pháp luật, tiêu cực, tham nhũng, lãng phí. Luật sư Nguyễn Hưng Quang - Công ty NHQuang & Cộng sự Bên cạnh những thành quả đạt được, việc thi hành Luật DN vào trong thực tế còn tồn tại không ít khó khăn và cản trở. Để đảm bảo tính ổn định của Luật DN thì Luật cần phải xây dựng một số nguyên tắc cốt lõi. Nếu những nguyên tắc này được xây dựng tốt, ổn định trong một thời gian dài sẽ giúp cho các quy định pháp luật liên quan đến DN dễ dàng có thể thống nhất, phù hợp với nhau, như Luật Chứng khoán, Luật Đầu tư… Ts. Lê Đăng Doanh - Chuyên gia kinh tế Luật DN đã khởi xướng việc xem xét lại bộ máy nhà nước, cắt giấy phép con. Đó là cuộc đấu tranh gay gắt giữa một bên bảo vệ quyền tự do kinh doanh, thực thi pháp luật nghiêm túc và một bên là bảo vệ lợi ích nhóm giữa các Bộ. Quá trình này cần phải tiếp tục, bởi vẫn còn tình trạng các luật hiện nay đang bảo vệ lợi ích nhóm của các Bộ và cơ quan. Quy trình Luật, Nghị định, Thông tư, hướng dẫn là mảnh đất màu mỡ tạo ra các rủi ro và lạm dụng việc hậu kiểm, thanh tra. Dẫn đến chi phí ngoài pháp Luật của DN rất lớn. Vì vậy, Luật DN hiên nay cần phải sửa đổi, cùng với đó cũng phải sửa các Luật khác phải tương thích với Luật DN. |