Được thành lập từ tháng 8/2022, HTX sâm Cúc Phương Bochi thuộc thôn Đồng Quân, xã Cúc Phương, huyện Nho quan (Ninh Bình) hiện có 8 thành viên, với hơn 6 ha diện tích trồng sâm tại địa bàn xã Yên Quang và Cúc Phương, góp phần tạo việc làm và thu nhập cho người dân, thúc đẩy phát triển kinh tế tại địa phương.
“Hồi sinh” giống sâm quý trên đất Ninh Bình
Nhiều năm về trước, thầy giáo Nguyễn Đức Tuấn chuyển công tác đến xã Cúc Phương, huyện Nho quan (Ninh Bình). Nhận thấy khu vực này phù hợp để canh tác nông nghiệp, đặc biệt là dược liệu, ông Tuấn nung nấu ý định tìm kiếm một loại cây trồng tiêu biểu cho vùng, giúp bản thân cũng như bà con địa phương làm giàu.
Ban đầu, ông Tuấn chọn làm tinh dầu bạc hà, húng quế. Tuy nhiên, việc chăm sóc các loại cây trên rất vất vả, sản lượng và doanh thu mang lại cũng không cao.
Năm 2019, qua bạn bè giới thiệu, ông Tuấn biết đến cây sâm Bố Chính, có nguồn gốc từ huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Trong lịch sử, đây từng được xem là một sản vật quý dùng để dâng lên các vị vua, nhưng gần như đã bị thất truyền theo thời gian.
Nhận thấy sâm Bố Chính chứa nhiều chất có lợi như saponin, omega 3-6-9, histidine taurin; các khoáng chất như sắt, canxi …ông Tuấn quyết định đem loại cây này đến khu vực bìa rừng Cúc Phương để trồng thử. Nơi đây có hệ sinh thái đa dạng, nguồn nước suối khoáng tự nhiên cũng như thổ nhưỡng rất phù hợp cho sinh trưởng và giá trị trong y dược của sâm Bố Chính.
Đúng như mong đợi, cây sâm không những phát triển tốt tại vùng đất này mà còn tích lũy được lượng canxi và sắt cao hơn so với cây giống, lên tới 17.000 mg/kg và 800 mg/kg. Từ đây, ông Tuấn quyết định nhân rộng mô hình, đưa cây sâm Bố Chính trở thành sản phẩm chủ lực của địa phương, giúp bà con làm giàu.
Tháng 8/2022, được sự ủng hộ của người dân địa phương, chính quyền xã Cúc Phương và Liên minh HTX Ninh Bình, ông Nguyễn Đức Tuấn cùng một số hộ trồng sâm trong xã đã liên kết thành lập HTX sâm Cúc Phương Bochi do ông Quách Văn Kỳ làm giám đốc và ông Tuấn làm cố vấn kỹ thuật.
Sau hơn một năm thành lập, HTX sâm Cúc Phương Bochi hiện là nơi tề tựu của 8 thành viên với hơn 6 ha diện tích trồng sâm tại địa bàn xã Yên Quang và Cúc Phương, góp phần tạo việc làm và thu nhập cho bà con, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
Sâm chưa ra củ đã “hái” ra tiền
Theo ông Tuấn, trong 21 loại sâm, sâm Bố Chính là loại duy nhất có khả năng chịu nóng, sống được ở nhiều vùng đất khác nhau. Sâm cũng tích lũy được hàm lượng dinh dưỡng cao trong mùa lạnh và sau tối thiểu 1 năm là có thể thu hoạch. Đặc biệt, toàn bộ cây sâm từ hoa, lá, cành và củ đều có thể chế biến thành các sản phẩm có ích.
Tuy nhiên, để tạo nên sản phẩm sâm Bố Chính tiêu biểu của vùng Cúc Phương với giá trị cao, đủ sức cạnh tranh trên thị trường, người dân nơi đây phải vô cùng kiên nhẫn và tỉ mỉ từ quá trình gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch và cả chế biến.
 |
|
Cây sâm Bố Chính có giá trị kinh tế cao, từ hoa, lá, cành và củ đều có thể chế biến thành các sản phẩm có ích. |
Chia sẻ với VnBusiness, ông Quách Văn Kỳ - giám đốc HTX sâm Cúc Phương Bochi cho biết: “Cây sâm Bố Chính tại đây phải đáp ứng được những tiêu chuẩn kỹ thuật rất khắt khe. Từ bón lót, bón thúc đều dùng phân hữu cơ, công tác phòng trừ sâu bệnh cũng hoàn toàn thủ công, tuyệt đối không dùng thuốc bảo vệ thực vật. Chưa kể đến việc phải chăm bón cây thường xuyên từ lúc gieo hạt đến khi thu hoạch, nhằm tạo ra môi trường tối ưu để cây sâm phát triển”.
Sâm Bố Chính được gieo hạt vào mùa Xuân. Trước đó, đất vườn ươm phải được cày bừa kỹ, làm sạch cỏ, lên luống… và bón lót bằng phân chuồng ủ hoai. Sau 5-6 tháng, sâm sẽ trổ hoa. Hoa sâm từ 3-9 tháng tuổi là có thể thu hoạch.
Việc thu hoạch hoa thường diễn ra vào lúc sáng sớm để tránh nắng gắt. Đặc biệt, trong tối đa 4 tiếng kể từ thời điểm hái, hoa phải được đưa về nhà máy để chế biến, nhằm giữ được độ tươi. Hoa sâm có thể chế biến thành nhiều sản phẩm như bột dinh dưỡng, mỹ phẩm và trà, mang lại nguồn lợi đáng kể cho người trồng dù chưa thu hoạch củ.
Sâm từ 3-5 tháng tuổi sẽ được tỉa cành với tỷ lệ từ 30-35%, giúp cây tập trung phát triển phần củ. Với các cành đã được tỉa, bà con sẽ loại bỏ cành sâu bệnh và chia thành 2 phần: phần thân lá non dùng để chế biến thành trà, phần thân lá già được sấy khô, nghiền nhỏ để làm thức ăn gia súc.
Trong suốt quá trình từ lúc gieo hạt đến khi thu hoạch, HTX còn áp dụng kỹ thuật tưới nhỏ giọt theo công nghệ Israel, nhằm cung cấp dinh dưỡng và tăng sức đề kháng cho cây. Cụ thể, các loại phân vi sinh được ủ từ trùn quế, rong biển… sẽ được nghiền nhỏ, hòa vào nước và tưới nhỏ giọt, giúp cây sâm dễ dàng hấp thụ dưỡng chất.
Việc đào sâm cũng đòi hỏi kỹ thuật riêng. Bà con sẽ dùng dụng cụ chuyên dụng cắm xuống đất khoảng 30 cm, đào mở xung quanh và lấy đất dần dần, sau đó nhổ nhẹ nhàng, tránh làm xước vỏ hoặc đứt gãy rễ sâm.
Nhờ được chăm bón tỉ mỉ bằng các phương pháp canh tác hữu cơ, hầu hết sâm Bố Chính do các thành viên HTX ươm trồng đều có củ to, đảm bảo độ tươi sạch và có hàm lượng chất dinh dưỡng cao. Trung bình mỗi cũ nặng từ 200-300g, có những củ đột biến nặng tới 500g.
 |
|
Cánh đồng sâm Bố Chính do HTX Sâm Cúc Phương Bochi làm chủ đang tạo việc làm cho gần 20 lao động tại địa phương. |
Mỗi năm, HTX thu hoạch khoảng 10 tấn/ha sâm tươi. Với 250 nghìn -400 nghìn/kg củ tươi, sau khi trừ hết chi phí, người dân thu lời từ 250-300 triệu/ha/năm. HTX cũng tạo việc làm ổn định cho gần 20 lao động tại địa phương với mức thu nhập bình quân 7 triệu/người/tháng.
Khát vọng tạo ra “sâm Việt cho người Việt”
Theo ông Tuấn, để tạo ra phương pháp gieo trồng và chăm sóc phù hợp nhất dành cho cây sâm Bố Chính tại xã Cúc Phương, ông đã tham khảo ý kiến của nhiều chuyên gia uy tín về Nông nghiệp như GS Tăng Thị Chính, GS Lê Xuân Quế đến từ Viện Công nghệ môi trường, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam; cùng một số tiến sĩ khác…
Ngoài ra, HTX còn được Liên Minh HTX tỉnh Ninh Bình hỗ trợ trợ kinh phí xây dựng nhà xưởng và mua sắm, lắp đặt hệ thống móc, quảng bá sản phẩm, xây dựng tem mác, giúp cho thương hiệu “sâm Cúc Phương Bochi” nhanh chóng được nhiều người tiêu dùng biết đến.
Bên cạnh việc bán củ tươi, HTX đã chế biến sâm Bố Chính thành các sản phẩm đa dạng như trà sâm, tinh bột nhân sâm nano, rượu sâm... Tuy ra mắt chưa lâu, các sản phẩm của HTX đã nhanh chóng tìm được chỗ đứng trên thị trường, góp phần nâng cao sức khỏe của cộng đồng,
Nhận thấy nhu cầu thị trường tăng, HTX có kế hoạch mở rộng mô hình và triển khai trồng sâm theo phương pháp gối vụ: cứ đào lên 1 ha sẽ trồng bổ sung 1,5 ha. Tuy nhiên, việc thực hiện kế hoạch này cũng đòi hỏi sự gia tăng về nguồn vốn cũng như số lượng thành viên. Đây là vấn đề khiến ban lãnh đạo HTX trăn trở.
Trước mắt, HTX đã tiến hành nghiên cứu về thổ nhưỡng, khí hậu, hệ sinh vật của các vùng lân cận, nhằm mở rộng diện tích trồng sâm Bố Chính, sau đó tìm cách chuyển giao phương thức canh tác đến bà con tại từng khu vực cụ thể.
Trong thời gian tới, ban lãnh đạo HTX mong muốn nâng cao chất lượng sản phẩm, đưa cây sâm Bố Chính của địa phương trở thành sản phẩm tiêu biểu giúp nâng cao sức khỏe cho người Việt. Để làm được điều đó, ông Tuấn và các thành viên HTX hy vọng nhận được sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền địa phương và các sở, ngành...
“Tương tự sâm Hàn Quốc, sâm Ngọc Linh nổi tiếng như vậy phần lớn nhờ vào sự hỗ trợ của các cơ quan chức năng. Do đó, tôi mong muốn các cấp, các ngành sẽ đồng hành cùng HTX, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, đưa cây sâm Bố Chính Cúc Phương đến gần với nhiều người tiêu dùng hơn nữa và đây sẽ là sản phẩm sâm Việt dành cho người Việt”, ông Tuấn chia sẻ.
Chuyển đổi cây trồng để tăng giá trị đang là hướng đi đúng đắn và lâu dài của ngành nông nghiệp. Thời gian tới, với việc hỗ trợ về mặt kỹ thuật cũng như bao tiêu sản phẩm, mô hình trồng sâm Bố Chính của HTX Sâm Cúc Phương Bochi sẽ được mở rộng và phát triển mạnh hơn nữa tại các địa phương, qua đó góp phần phát triển kinh tế cũng như đáp ứng nhu cầu thị trường hiện nay.
Kim Yên- Nguyễn Hòa
