Ngày 10/8 vừa qua đã đánh dấu mốc một năm thị trường chứng khoán phái sinh (CKPS) chính thức đi vào hoạt động và đã liên tiếp lập nhiều kỷ lục, nhưng hoạt động CKPS chủ yếu tập trung ở nhóm nhà đầu tư cá nhân.
Số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư tổ chức rất hạn chế, chỉ vỏn vẹn 126 tổ chức tham gia, chiếm 0,36% tổng số tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh (88 tổ chức trong nước và 10 tổ chức nước ngoài).
Nhiều hạn chế
Theo thống kê của HNX, trung bình mỗi ngày có 153 tài khoản giao dịch phái sinh được mở mới. Tính đến ngày 31/7, đã có 39.631 tài khoản giao dịch phái sinh được mở, trong đó số tài khoản có giao dịch là 11.225 tài khoản.
Hiện có tới hơn 99% nhà đầu tư trên thị trường phải sinh là nhà đầu tư cá nhân, trong khi con số này trên thị trường cơ sở là 90%. Giao dịch của nhà đầu tư tổ chức trong nước (bao gồm cả hoạt động tự doanh của CTCK) chiếm khoảng 1,41% khối lượng giao dịch toàn thị trường.
Với tỷ lệ nhà đầu tư cá nhân chiếm thế áp đảo sẽ gây nhiều rủi ro cho thị trường, sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức sẽ giúp thị trường phái sinh phát triển đúng với định hướng là kênh phòng ngừa rủi ro, tăng tính ổn định cho thị trường tài chính.
Có nhiều nguyên nhân khiến các nhà đầu tư tổ chức, đặc biệt là các quỹ đầu tư nước ngoài không mấy mặn mà với kênh thị trường này bởi vẫn còn nhiều tồn tại khiến CKPS trở nên kém hấp dẫn. Trong đó nổi trội nhất là các vấn đề về thanh khoản, biên độ dao động giá, giới hạn room nhà đầu tư ngoại.
Hơn nữa, rủi ro luôn tiềm ẩn trong giao dịch CKPS như rủi ro liên quan tới khả năng quản lý đòn bẩy tài chính của CTCK, rủi ro thanh toán trong hệ thống lớn hơn trong thị trường cơ sở bởi liên quan tới tỷ lệ đòn bẩy tài chính cao; lệnh đặt đối với giao dịch CKPS còn sơ khai gây hạn chế trong việc xây dựng chiến lược…
Bên cạnh đó, thị trường CKPS mới chỉ đáp ứng được một phần nhỏ nhu cầu phòng vệ rủi ro và đầu tư của các nhà đầu tư.
Giá trị giao dịch lớn, nhưng do tỷ lệ ký quỹ thấp nên tài sản ký quỹ trên thị trường chỉ dao động quanh mức 1.500 tỷ đồng. Xét giá trị giao dịch danh nghĩa, giá trị lớn nhất là 14.700 tỷ đồng vào phiên 10/7/2018.
Ngoài ra, hạn chế đến từ chính điều lệ của các quỹ với những quy định nghiêm ngặt, chỉ tập trung vào thị trường cổ phiếu; ngân hàng mà các quỹ lưu ký chưa tạo điều kiện đối soát vị thế giao dịch chứng khoán phái sinh với công ty chứng khoán…
Đáng chú ý, quy mô của thị trường chứng khoán phái sinh còn quá nhỏ, sản phẩm hiện mới chỉ có hợp đồng tương lai chỉ số VN30, trong khi trên thị trường cơ sở có hàng trăm mã cổ phiếu để lựa chọn. Thậm chí, nhiều nhà đầu tư quan ngại chỉ số cơ sở VN30 dễ bị thao túng để trục lợi trên thị trường chứng khoán phái sinh.
Theo lãnh đạo một công ty chứng khoán, nhà đầu tư cá nhân thường có quy mô vốn nhỏ và giao dịch bám sát thị trường chứng khoán nên việc tham gia vào thị trường CKPS chủ yếu với mục đích đầu tư ngắn hạn.
 |
|
Khối lượng giao dịch phái sinh hàng ngày mới chỉ đáp ứng được nhu cầu phòng vệ rủi ro cho khoảng 3 – 4 tỷ USD, tương đương khoảng 2% danh mục của thị trường cơ sở |
Làm sao thay đổi?
Trong khi đó, các nhà đầu tư tổ chức, đặc biệt là tổ chức nước ngoài thường có xu hướng đầu tư dài hạn, danh mục đầu tư lớn, nhằm tạo xu hướng bền vững cho thị trường. Do đó, việc phải tạo ra những bước đột phá trên thị trường CKPS là điểm cần thiết và quan trọng để thu hút những nhà đầu tư tổ chức.
Bởi, theo HNX, CKPS là kênh hữu hiệu để giữ chân nhà đầu tư, tránh tình trạng họ tháo chạy khỏi thị trường chứng khoán khi thị trường cơ sở sụt giảm. Sau một năm hoạt động, CKPS đã trở thành một kênh đầu tư, đồng thời là công cụ để nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro khi tham gia đầu tư trên thị trường cơ sở.
Để giải quyết việc “khan hàng” trên CKPS, vừa qua UBCKNN đã phê duyệt mẫu sản phẩm hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ. Trong thời gian tới, HNX sẽ hoàn thiện các bước chuẩn bị cuối cùng để có thể đưa sản phẩm này vào giao dịch.
Về các vấn đề kỹ thuật, việc cho phép nhà đầu tư tổ chức có thể sử dụng một số phần mềm với tính năng giao dịch nhất định, thông tin, dữ liệu giao dịch được công bố chi tiết đầy đủ, minh bạch là rất cần thiết để thu hút các nhà đầu tư tổ chức.
Đồng thời thường xuyên tổ chức những hội thảo, diễn đàn về CKPS cho các tổ chức, để có thể nắm bắt được những nhu cầu của nhà đầu tư tổ chức.
Bên cạnh đó, công tác giám sát, xử lý vi phạm, bảo đảm tính an toàn của thị trường là yếu tố quan trọng nhằm tránh những hậu quả khó lường mà bài học kinh nghiệm của một số quốc gia trong khu vực vực đã cho thấy.
Ông Nguyễn Thành Long, Chủ tịch HNX, cho biết khối lượng giao dịch phái sinh hàng ngày như hiện tại mới chỉ đáp ứng được nhu cầu phòng vệ rủi ro cho khoảng 3 – 4 tỷ USD, có nghĩa là đáp ứng được khoảng 2% danh mục của thị trường cơ sở, chưa tính nhu cầu của các nhà đầu cơ. Điều đó cho thấy dư địa tăng trưởng của thị trường phái sinh còn lớn.
Linh Đan
