Thống kê từ Bộ Công Thương cho thấy, tính đến hết tháng 7/2022, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã là đối tượng của 220 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài. Trong đó, số vụ việc điều tra từ năm 2011 đến nay là 173 vụ, chiếm tỷ lệ 78%.
Rủi ro ngày càng lớn
Theo ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), phòng vệ thương mại là xu thế tất yếu của quá trình hội nhập. Xuất khẩu tăng lên thì tần suất bị điều tra phòng vệ thương mại tăng lên là điều có thể lý giải được. Tuy nhiên, có một xu hướng đáng lưu ý trong thời gian gần đây là số lượng các vụ việc chống lẩn tránh nhằm vào hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam đang có dấu hiệu tăng lên do cáo buộc Việt Nam sử dụng nguyên liệu chính hoặc các hình thức khác nhau để lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đang được áp dụng với một quốc gia, vùng lãnh thổ khác.
 |
|
Một số sản phẩm gỗ đang bị thị trường Hoa Kỳ kiện phòng vệ thương mại do nghi ngờ về nguồn gốc xuất xứ. |
Điển hình như ngành gỗ - một ngành có kim ngạch xuất khẩu lớn của Việt Nam, đang phải đối mặt với 2 vụ việc điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại do Hoa Kỳ khởi xướng, một là với sản phẩm gỗ dán cứng và hai là với sản phẩm tủ gỗ.
Về vấn đề của ngành gỗ, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam chia sẻ, các doanh nghiệp (DN) đang đối diện ngày càng nhiều hơn với những vụ việc liên quan đến biện pháp phòng vệ thương mại mà các đối tác thương mại lớn của Việt Nam thường áp dụng cả về tần suất và những thiệt hại ngày càng lớn hơn.
Có hai nguyên nhân: Thứ nhất, những năm gần đây, Việt Nam có mức tăng trưởng bứt phá, đã trở thành nước xuất khẩu gỗ đứng thứ 5 thế giới, riêng đồ mộc - tức là nhóm như bàn ghế, giường, tủ là nhóm có giá trị gia tăng cao thứ 2 thế giới sau Trung Quốc. Do đó, ngành gỗ phải đối diện nhiều hơn các biện pháp phòng vệ thương mại. Thứ hai, cùng với xu hướng tự do hóa thương mại với rất nhiều FTA mà Việt Nam đã ký kết, động thái này khiến các nước đều tăng cường các biện pháp phòng vệ thương mại, đôi khi còn là chủ nghĩa bảo hộ thương mại.
Trước đây, ông Hoài cho hay, ngành gỗ đối diện một số vụ kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp, cụ thể Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ đã kiện và áp thuế mặt hàng gỗ dán và gỗ dán cứng của Việt Nam. Sau đó, lại bị Hàn Quốc kiện và áp thuế gỗ dán xuất khẩu sang nước này với mức thuế trên dưới 10%. Năm ngoái, Canada cũng điều tra và áp thuế mặt hàng salon đệm mút của Việt Nam xuất khẩu với mức thuế khá nặng, trên dưới 10%.
Trong vài ba năm gần đây, Việt Nam lại đối diện thêm rủi ro về phòng vệ thương mại. Cụ thể, ngoài áp thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, ngành gỗ cũng phải đối diện với các biện pháp tự vệ như điều tra 301 của Chính phủ Hoa Kỳ về khai thác và thương mại gỗ bất hợp pháp của Việt Nam. Mới đây, Hoa Kỳ cũng tiến hành điều tra bàn trang điểm mà Việt Nam xuất khẩu nhiều sang thị trường này...
Đáng lo ngại, ông Hoài cũng chỉ ra thực tế rằng mỗi khi nước láng giềng bên cạnh Việt Nam bị điều tra áp thuế chống phá giá, thì độ lùi hai năm sau, các mặt hàng gỗ xuất khẩu của Việt Nam cũng được đưa vào diện điều tra. Đơn cử như mặt hàng tủ bếp sau 2 năm Trung Quốc bị áp thuế, Hoa Kỳ đã điều tra tương tự với mặt hàng tủ bếp xuất khẩu từ Việt Nam.
Doanh nghiệp cần chủ động ứng phó
Do vậy, đại diện Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam mong muốn cơ quan chức năng như Cục Phòng vệ thương mại, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức các khóa tập huấn ngắn hạn để giúp DN chủ động ứng phó với các cáo buộc trên, tránh tình trạng vụ việc lấy ý kiến điều tra chỉ diễn trong thời gian ngắn nhưng DN không kịp phản hồi thông tin với phía điều tra, dẫn tới bị cáo buộc không hợp tác, không phản hồi thì rất nguy hiểm.
Bên cạnh đó, ngành gỗ kiến nghị cần tăng cường kiểm tra, quản lý hải quan để giám sát nguồn gốc gỗ xuất khẩu. Đối với các tỉnh khi cấp phép cho nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào mặt hàng có nguy cơ bị kiện thì cần thận trọng và phải có bộ lọc dự án chất lượng trên cơ sở lợi ích quốc gia.
“Với cơ quan thương vụ Việt Nam ở nước ngoài - những người được ví “ở chiến tuyến, trạm khí tượng thuỷ văn”, nghe ngóng động thái thị trường, cần cung cấp thông tin sớm, đầy đủ, cảnh báo và khuyến nghị kịp thời để các DN và hiệp hội cẩn trọng hơn. Để đầu tư một xưởng sản xuất gỗ, DN phải bỏ ra từ 5-10 triệu USD, nếu thị trường xuất khẩu áp dụng các biện pháp hà khắc về thuế thì rủi ro phá sản của DN sẽ rất lớn” , ông Hoài chia sẻ.
Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) cho biết, với mặt hàng gỗ, mỗi khi mà Trung Quốc bị áp thuế với đồ gỗ thì Việt Nam lại đứng trước nguy cơ bị kiện (nguy cơ kiện quét hoặc kiện chống lẩn tránh, mới đây thì có thêm kiện phạm vi sản phẩm).
Tháng 1/2018, Hoa Kỳ áp thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp với gỗ dán Trung Quốc; đến tháng 6/2020, Hoa Kỳ điều tra phạm vi sản phẩm và chống lẩn tránh với gỗ dán Việt Nam. Đến tháng 4/2020, Hoa Kỳ áp thuế chống bán phá giá đối với tủ gỗ Trung Quốc và đến tháng 5/2022, Hoa Kỳ điều tra phạm vi sản phẩm. Ngay sau đó, tháng 6/2022, Hoa Kỳ điều tra chống lẩn tránh với tủ gỗ Việt Nam.
"Nói một cách khác, ở thị trường Hoa Kỳ, nguy cơ phòng vệ thương mại là luôn hiện hữu, lúc dày lúc thưa, nhưng là luôn có; đối với những mặt hàng của Việt Nam xuất khẩu càng cao, càng có năng lực, càng làm cho ngành sản xuất nội địa của Hoa Kỳ thấy có nguy cơ thì chúng ta càng đứng trước những thách thức các ngành sản xuất của Hoa Kỳ kiện phòng vệ thương mại", bà Trang chỉ ra.
Không chỉ ngành gỗ, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập đánh giá các biện pháp phòng vệ thương mại của các nước đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam càng ngày tinh vi hơn, quyết liệt hơn trong việc áp dụng. Điều này đang khiến xuất khẩu đối mặt với nhiều nguy cơ khó lường. Hơn nữa, ngành xuất khẩu của Việt Nam đang ngày càng “trưởng thành”, có vị thế cạnh tranh nhất định trên thị trường xuất khẩu… thì đồng nghĩa rủi ro ngày cao hơn.
Vì vậy, bà Trang cho rằng, các DN phải sẵn sàng với nguy cơ bị kiện nhiều hơn. Việt Nam ở bên cạnh những quốc gia bị kiện phòng vệ thương mại nhiều như Trung Quốc và một số nước ASEAN. Câu chuyện gian lận, cáo buộc lẩn tránh thuế thông qua Việt Nam là nguy cơ mà hàng xuất khẩu của chúng ta sẽ bị đối mặt.
"Chúng ta là hàng xóm của các nước bị kiện nhiều, thì phải làm quen với việc nguy cơ bị vạ lây lớn hơn. Điều đó đồng nghĩa DN cần trang bị tốt hơn để thích ứng, đối phó được với các vụ kiện phòng vệ thương mại, nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm, loại bỏ bớt rủi ro hoạt động lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại", bà Trang khuyến nghị.
Lê Thúy
