Giải mã hiện tượng kinh tế tăng trưởng chậm

Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, tăng trưởng GDP quý I/2017 chỉ đạt 5,1%, thấp nhất trong hai năm trở lại đây (quý I/2015 là 6,12%; quý I/2016 là 5,48%) trong khi có dấu hiệu cho thấy khả năng lạm phát tăng trở lại.

Chỉ số giá bình quân (CPI) trong ba tháng đầu năm đạt 4,96%. Cụ thể, CPI bình quân của ba tháng đầu năm 2014 là 4,83% và lần lượt các năm 2015, 2016 chỉ là 0,74% và 1,25%. Do đó, nguy cơ lạm phát tăng trở lại đang hiện hữu.

Bất thường tăng trưởng thấp?

Trước thực tế trên, tại hội thảo Dự báo kinh tế quý II/2017 vừa diễn ra ngày 5/4, Ts. Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển, cho rằng cần chú ý tới mối quan hệ giữa tăng trưởng và lạm phát của quý I. Ts. Hồ phân tích, thời gian qua, mối quan hệ này rất tốt, tức là lạm phát thấp nên tăng trưởng thấp, nhưng từ quý I năm nay, lạm phát tăng cao ngoài dự báo nhưng tăng trưởng lại chùng xuống.

“Đây là quan hệ không tốt. Nếu cứ để tình trạng này xảy ra trong cả năm trở lại vòng xoáy khủng hoảng kinh tế những năm 2010 – 2012 và phải mất 5 – 7 năm sau mới tạo được bức tranh kinh tế như vừa qua”, Ts. Hồ cảnh báo.

Ts. Cấn Văn Lực – chuyên gia ngân hàng đặt câu hỏi: “Tại sao số lượng doanh nghiệp (DN) tăng mà GDP lại giảm, phải chăng con số tăng DN là ảo. Đồng thời, quý I cũng chứng kiến số lượng DN giải thể không hề nhỏ, phải chăng cạnh tranh, năng lực quản trị kém hay do sức ép hành chính ‘giết chết’ DN”?

Theo Ts. Lực, tăng trưởng dự đoán cao nhưng các nút thắt đang nhiều. Trong khi đó, giá dịch vụ công, giá phí cảng biển hoặc mới đây là đề xuất áp sàn vé máy bay tăng cao… có thể khiến lạm phát quay trở lại.

“Vì vậy, chúng ta không thể chủ quan xem thường lạm phát bởi nguyên nhân của nó chủ yếu là do giá dịch vụ công tăng lên, thể hiện rõ nhất là quý I vừa qua, mức lạm phát tới hơn 4%”, ông Lực khẳng định.

Ts. Đặng Đức Anh, Trưởng Ban Phân tích và Dự báo, Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế xã hội Quốc gia, đánh giá, tăng trưởng quý I/2017 thấp thật bất ngờ, nhưng nhìn sâu hơn chính là phản ánh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế đang mạnh, sự suy giảm này sẽ giảm bớt do quá trình tái cơ cấu mạnh mẽ hơn, dẫn tới kỳ vọng tái cơ cấu sẽ nâng cao khả năng cho nền kinh tế.

Đặc biệt, ông Đức Anh dự báo, quý II/2017 khó bứt phá nên kỳ vọng tăng trưởng cả năm sẽ chỉ bằng hoặc thấp hơn kế hoạch đề ra. Vì vậy, “chúng tôi kiến nghị cần có những giải pháp cải thiện bộ máy thể chế, nâng cao sức cạnh tranh cho khu vực tư nhân, quan trọng phải là những giải pháp cụ thể để Nghị quyết về cải thiện môi trường kinh doanh của Chính phủ được thực thi hiệu quả”, ông Anh đề xuất.

Cùng với đó, nền kinh tế hiện nay vẫn chưa chuyển dịch từ chiều rộng sang chiều sâu, tăng trưởng kinh tế chủ yếu còn dựa vào khai thác tài nguyên, dẫn tới khi giảm khai khoáng và dầu thô đã ảnh hướng tới tăng trưởng GDP, trong khi đó, nguồn lực tăng trưởng trong nước lại phụ thuộc nhiều vào đầu tư nước ngoài. Cụ thể là bài học từ việc Samsung bị tác động dẫn đến ảnh hưởng tới GDP của Việt Nam đã cho thấy điều này.

Tháo gỡ “nút thắt”

Trung tâm Thông tin và Dự báo kinh tế xã hội Quốc gia dự báo, tăng trưởng GDP quý II sẽ đạt 5,6% và 6,2% cho cả năm 2017 (ngang bằng với năm ngoái). Lý giải dự báo này, ông Đức Anh cho biết những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng quý II thường hơn quý I từ 0,2 – 0,4 điểm phần trăm.

Liên quan tới vấn đề tăng trưởng kinh tế, mới đây, tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ tháng Ba, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đào Quang Thu khẳng định, nếu nhìn vào bản chất tăng trưởng kinh tế quý I, mức tăng trường 5,1% hoàn toàn hợp lý.

Theo lý giải của ông Thu, tăng trưởng GDP quý I thấp là do giảm khai thác dầu thô, nếu dầu khí khai thác bằng mức năm ngoái, tăng trưởng kinh tế năm nay sẽ là 5,95%, bằng mức tăng trưởng của quý I/2016. Do đó, mức giảm đây là giảm chủ động.

Đồng ý với nhận định này, Ts. Lê Xuân Sang – Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam - khẳng định, giá dầu rất quan trọng vì nó ảnh hưởng tới tăng trưởng, thu ngân sách và lạm phát của Việt Nam.

Bởi vậy, theo Ts. Sang, thực tế trong bối cảnh hiện nay, giá dầu càng trở nên bất định, chỉ cần có một động thái nào đó giá dầu sẽ thay đổi. Như việc Mỹ đã tìm ra mỏ dầu có trữ lượng đáng kể hay việc Tổng thống Donald Trump ra sắc lệnh hủy bỏ điều Luật liên quan đến khai thác tài nguyên ảnh hưởng đến môi trường. Tuy không phủ nhận vẫn có một số nhân tố giúp cho giá dầu tốt hơn song việc giá dầu thấp hơn cuối năm ngoái cũng đã ảnh hưởng tới tăng trưởng Việt Nam.

Điều làm Ts. Sang lo lắng chính là việc nhập khẩu nguyên liệu phục vụ sản xuất trong nước đang cho thấy nền kinh tế gia công của Việt Nam. Ông Sang nói: “TPP có khả năng sẽ sụp đổ nhưng Việt Nam nên tiến hành đàm phán với Mỹ bằng một hiệp định thương mại tự do khác. Vì chỉ có quan hệ thương mại với Mỹ, chúng ta mới ‘lột xác’ khỏi ‘kiếp’ gia công. Các điều luật của Mỹ sẽ bảo hộ toàn diện từ công nghiệp hỗ trợ cho tới doanh nghiệp (DN), lúc đó chúng ta mới thoát khỏi bẫy thương mại tự do”.

Ts. Lưu Bích Hồ đặt câu hỏi, phải chăng Việt Nam hiện giờ không cần lo quá nhiều về trọng cầu nên chuyển sang trọng cung hơn. Lý giải điều này, ông Hồ cho biết, Trung Quốc đang chú ý đến vấn đề này, họ cải cách theo hướng trọng cung, thay đổi cơ cấu, chuyển bớt ngành sản xuất lỗi thời sang nước khác, đẩy ngành công nghệ cao lên. Đặc biệt, Ts Hà cảnh báo vốn FDI từ Trung Quốc đang “chảy” vào Việt Nam ngày càng nhiều. Điều đó có nghĩa chúng ta cần phải chọn lọc thế nào để đưa những FDI thực sự tốt, công nghệ hiện đại vào Việt Nam.

“Chúng ta không ở trạng thái đó, nhưng thực tế lại đang cho thấy chúng ta không còn có nhiều khả năng về cầu nữa, vậy hãy đẩy hướng sang trọng cung để đẩy mạnh phát triển nông nghiệp dịch vụ”, Ts. Hồ đề xuất.

Ts. Hồ cũng nêu vấn đề: “Tại sao DN mới thành lập nhiều nhưng chưa tạo được việc làm, DN tư nhân chưa phát triển. Dịch vụ mới chỉ xoay quanh vào du lịch. Còn cả những nút thắt về tài chính tiền tệ, nhất là nợ xấu, cũng cần phải giải quyết trong thời gian tới”.

Nhìn chung, theo các chuyên gia, tình hình tăng trưởng kinh tế quý I chững lại do chịu ảnh hướng rất lớn từ những khó khăn của năm trước, những điều chúng ta chưa giải quyết được. Do đó, nếu phân tích được sẽ giúp Chính phủ điều hành sáu tháng cuối năm tốt hơn, đạt mục tiêu tăng GDP như kỳ vọng.

Lê Thúy