Tại Hội nghị về các giải pháp thúc đẩy phát triển ngành cơ khí Việt Nam tổ chức ngày 24/9, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh cần tạo dựng thị trường cho các doanh nghiệp (DN) cơ khí phát triển, trong đó Nhà nước đóng vai trò “bà đỡ” cho DN. Chính sách phải “đi tắt đón đầu” để cơ khí phát huy lợi thế người đi sau trong bối cảnh hội nhập.
Giá thành khó cạnh tranh
Theo báo cáo của Bộ Công Thương, cả nước có khoảng 20.000 DN cơ khí, nhưng chủ yếu là DN siêu nhỏ, nhỏ và vừa; DN quy mô lớn rất ít. DN cơ khí Việt Nam cũng mới chủ yếu làm gia công, rất ít sản phẩm nào hoàn chỉnh mang thương hiệu Việt Nam có khả năng cạnh tranh với thế giới.
Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết sản phẩm cơ khí Việt Nam chỉ có rất ít thương hiệu trong nước. Chất lượng sản phẩm chưa tốt, giá thành sản phẩm cao, tính cạnh tranh của sản phẩm kém, gần như chưa có sản phẩm công nghiệp chủ lực trong ngành cơ khí đủ khả năng cạnh tranh với sản phẩm nhập khẩu.
Việt Nam chưa có các DN cơ khí lớn mang tầm cỡ khu vực và quốc tế đóng vai trò dẫn dắt ngành. Công tác nghiên cứu và phát triển sản phẩm phần lớn phụ thuộc vào các hãng nước ngoài. Ngành cơ khí mới chỉ đáp ứng khoảng hơn 32% nhu cầu sản phẩm cơ khí trong nước. Trình độ cơ khí chế tạo (là trụ cột của sản xuất công nghiệp), đặc biệt là cơ khí chính xác còn lạc hậu so với nhiều nước từ 2 - 3 thế hệ...
Năng lực DN cơ khí Việt Nam hạn chế, khó tận dụng được các cơ hội thị trường khi phải cạnh tranh quyết liệt với các tập đoàn đa quốc gia có tiềm lực mạnh và các sản phẩm cơ khí nhập khẩu, đặc biệt là các sản phẩm từ Trung Quốc và các quốc gia trong khu vực ASEAN. Trong khi đó, ngành cơ khí Việt Nam vẫn được đánh giá là rất tiềm năng. Theo dự báo sơ bộ, tổng nhu cầu thị trường cơ khí của Việt Nam giai đoạn 2019 – 2030 có thể đạt 310 tỷ USD.
Nhìn từ góc độ nhà mua hàng linh kiện phụ tùng lắp ráp ô tô, ông Toru Kinoshita, Chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), đánh giá DN Việt Nam mới chỉ sản xuất được một số linh phụ kiện đơn giản hoặc có lợi thế so sánh như ghế ngồi, cụm dây điện. Những chi tiết có yêu cầu cao hơn như động cơ, hộp số cần nhiều linh kiện có chất lượng cao hơn thì DN chưa đáp ứng được.
Ông Toru Kinoshita dẫn chứng một chi tiết của ô tô là nắp bình xăng được nhà cung cấp trong nước báo giá gần 4 USD, trong khi DN Thái Lan báo giá chỉ bằng một nửa. Các chi tiết liên quan đến dập, nhựa, khuôn mẫu cũng có chi phí cao gấp đôi, thậm chí gấp 3 lần so với các nước trong khu vực.
![]() |
Rất ít sản phẩm cơ khí mang thương hiệu Việt Nam có khả năng cạnh tranh với thế giới |
Nhà nước làm “bà đỡ”
Từ thực tiễn hoạt động sản xuất kinh doanh, ông Đào Phan Long, Chủ tịch Hiệp hội DN cơ khí Việt Nam (VAMI), chỉ ra các điểm nghẽn chính đã làm cho công nghiệp cơ khí nội địa Việt Nam chậm phát triển, tụt hậu so với quốc tế như hiện nay.
Trước hết là điểm nghẽn về thị trường. Dư địa thị trường để phát triển các ngành cơ khí sản xuất máy móc, thiết bị, vật tư trong nước là khá tiềm năng. Ví dụ, theo báo cáo của đơn vị có liên doanh với Honda Việt Nam, năm 2018, doanh thu của Honda Việt Nam là xấp xỉ 5 tỷ USD, cho thấy thị trường nội địa của cơ khí chế tạo linh kiện cho ngành ô tô, xe máy Việt Nam có dung lượng rất lớn. Trong khi đó, sau 20 năm đã qua, các DN cơ khí nội địa Việt Nam vẫn chưa làm được động cơ xe máy có chất lượng tốt để phát triển sản phẩm này đáp ứng nhu cầu thị trường trong nước...
“Nhiều năm qua, ngành cơ khí nội địa Việt Nam lại không có được nhiều thị phần của dung lượng thị trường này vì DN cơ khí nội địa đã luôn phải “tự bơi” trong cơ chế thị trường chưa hoàn thiện, phải theo cơ chế xin - cho, ít đơn hàng đầu tư công và luôn bị DN nước ngoài cạnh tranh quyết liệt”, ông Long chia sẻ.
Quản lý nhà nước đối với công nghiệp cơ khí chưa thực sự hiệu quả, vì vậy chính sách của Nhà nước đối với ngành cơ khí chưa đi vào cuộc sống. Các chính sách vĩ mô từ quy hoạch, kế hoạch xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp, kinh tế, dịch vụ chậm được ban hành, sử dụng vốn đầu tư công còn chưa hợp lý…, nên sản phẩm của cơ khí Việt Nam hầu như mất thị trường nội địa, ngày càng khó cạnh tranh trong và ngoài nước.
Trong thời gian tới, thị trường cho công nghiệp cơ khí Việt Nam sẽ ngày càng được mở rộng với các hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam đã ký kết. Tuy nhiên, nếu không tận dụng được cơ hội thị trường này, các tập đoàn đa quốc gia, các DN nhiều nước đang sẽ tiếp tục khai thác thị trường nội địa Việt Nam thay vì các DN trong nước.
Bộ trưởng Công Thương Trần Tuấn Anh cũng thừa nhận việc ban hành và triển khai các chính sách để triển khai, thực hiện chiến lược của Bộ Chính trị, Chương trình của Chính phủ về phát triển ngành cơ khí chậm và chưa hiệu quả. Chiến lược phát triển ngành cơ khí Việt Nam đến năm 2010, tầm nhìn tới 2020 của Chính phủ ban hành năm 2002, được Bộ Chính trị phê duyệt tại Kết luận số 25/KL-TW ngày 17/10/2003, nhưng tới năm 2009, 2010, 2011, thậm chí đến năm 2014, nhiều chính sách thực thi mới được ban hành.
“Chính sách không đồng bộ, không có chế tài buộc phải thực hiện. Quá trình triển khai chính sách còn nhiều hạn chế, thiếu sự nhất quán”, Bộ trưởng Bộ Công Thương đánh giá.
Ông Trần Bá Dương, Chủ tịch HĐQT CTCP Ô tô Trường Hải, kiến nghị cần tập trung các chính sách như miễn thuế nhập khẩu đối với nguyên liệu, vật tư trong nước chưa sản xuất được để giảm chi phí đầu vào cho các DN ô tô và cơ khí; sớm ban hành chính sách không tính thuế tiêu thụ đặc biệt đối với linh kiện phụ tùng sản xuất ô tô trong nước.
Đặc biệt, ông Đào Phan Long cho rằng Nhà nước cần có chính sách đặc thù để đầu tư phát triển công nghiệp cơ khí quốc gia. Xây dựng phát triển công nghiệp cơ khí nội địa Việt Nam không thể chỉ là nhiệm vụ riêng của các DN cơ khí phải tự vươn lên để cạnh tranh tồn tại theo điều tiết thị trường của “bàn tay vô hình”, mà các DN cơ khí luôn luôn cần có “bàn tay hữu hình” của Chính phủ để làm “bà đỡ” thông qua hệ thống chính sách như các nước đã và đang thực hiện.
Phát biểu chỉ đạo, Thủ tướng khẳng định Hội nghị sẽ có một sản phẩm là Nghị quyết của Chính phủ về giải pháp phát triển ngành cơ khí Việt Nam. Đây cũng là mong mỏi của các DN, những người làm trong ngành công nghiệp nền tảng, trụ cột, xương sống của nền kinh tế.
Ghi nhận các bất cập về thiếu vốn, thiếu thị trường, lãi suất cao chưa tạo điều kiện cho cơ khí phát triển, Thủ tướng nhấn mạnh sẽ hoàn thiện thể chế chính sách đồng bộ và đủ mạnh, đặc biệt chính sách nội địa hóa. Nghiên cứu chính sách hỗ trợ các DN trong nước tham gia nhiều hơn vào các công trình, dự án trong nước. Nghiên cứu ban hành các quy định đấu thầu nhằm nâng cao tỷ lệ sử dụng vật tư, hàng sản xuất trong nước để có thể tạo thị trường cho DN trong nước phát triển phù hợp với quy định hiện hành và thông lệ quốc tế.
Lê Thúy
Thủ tướng Chính phủ - Nguyễn Xuân Phúc Việt Nam cần xây dựng một ngành cơ khí ngang tầm các nước trong khu vực. Vì vậy, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ mong muốn cộng đồng DN, các nhà đầu tư, các DN trong nước và nước ngoài hoạt động trong ngành cơ khí đang sản xuất kinh doanh tại Việt Nam cần nỗ lực, chủ động hơn nữa trong đầu tư và ứng dụng khoa học, công nghệ, quản trị hiện đại để tăng sức cạnh tranh của DN cơ khí nói riêng và DN ngành chế biến, chế tạo nói chung. Bộ trưởng Bộ Công Thương - Trần Tuấn Anh Cần tập trung phát triển các phân ngành cơ khí Việt Nam có thế mạnh, trọng tâm là xe máy và phụ tùng linh kiện xe máy, cơ khí gia dụng và dụng cụ, ô tô và phụ tùng ô tô, cơ khí phục vụ sản xuất nông nghiệp, thiết bị công nghiệp, thiết bị điện và công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí trên cơ sở huy động hiệu quả các nguồn lực từ mọi thành phần kinh tế, trong đó chủ yếu khu vực ngoài nhà nước. Chủ tịch HĐQT CTCP Ô tô Trường Hải - Trần Bá Dương Triển khai các chương trình kết nối kinh doanh nhằm tăng cường liên kết, liên doanh giữa các DN trong nước với các DN lớn. Có chính sách đào tạo phát triển nguồn nhân lực kỹ thuật cao cho ngành công nghiệp cơ khí chế tạo, đặc biệt là nguồn nhân lực trong lĩnh vực thiết kế chế tạo, nghiên cứu và phát triển. |