Thị trường bão hòa: Phép thử đối với HTX

Tổ hợp tác bánh đa và miến gạo làng nghề Quy Chính (Nam Đàn, Nghệ An) đang có sản phẩm đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao, nhưng đầu ra chưa thực sự rộng mở. Hàng hóa của Tổ hợp tác chủ yếu phục vụ cho người quen và những cửa hàng thực phẩm sạch với số lượng khiêm tốn.

Thị trường khó hấp thụ

Điều này một phần là do thị trường có quá nhiều sản phẩm từ miến, bánh đa, nên người tiêu dùng có nhiều lựa chọn hơn. Dù các thành viên Tổ hợp tác đã nỗ lực tham gia các cuộc xúc tiến thương mại, quảng bá trong khả năng của mình nhưng chưa mang lại nhiều hiệu quả.

Tương tự, đầu ra của HTX Rau an toàn Thắng Lợi (Bà Rịa - Vũng Tàu) cũng chủ yếu là thương lái. Lượng rau đưa vào các siêu thị, cửa hàng nông sản sạch tương đối hạn chế nên HTX chưa thể đầu tư theo hướng chuyên nghiệp với quy mô lớn.

Có thể thấy, đầu ra cho nông sản là rất quan trọng đối với các tổ hợp tác, HTX. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, nhiều HTX sản xuất rau an toàn, miến, tinh dầu… bị chững đầu ra khiến các đơn vị này chưa khẳng định được vị trí trên thị trường.

Tại Hội nghị Ban Chấp hành Liên minh HTX Việt Nam lần 7, khóa VI (nhiệm kỳ 2020-2025) tổ chức ngày 26/7, các đại biểu cũng chỉ ra rằng, từ đầu năm đến nay, một số HTX sản xuất, xuất khẩu cà phê, hồ tiêu, điều, thủy sản… gặp khó khăn trong xuất khẩu do giá xuất khẩu sụt giảm, đơn hàng ảm đạm. Trong khi chi phí đầu tư cao nhưng giá bán thấp nên chưa mang lại hiệu quả cho HTX.

Tại Hội nghị Ban Chấp hành Liên minh HTX Việt Nam lần 7, khóa VI, các đại biểu cho rằng, đổi mới phương thức kinh doanh, đầu tư cho những sản phẩm mới giúp HTX thích ứng với thị trường.

Bên cạnh đó, nhiều sản phẩm như miến, bưởi, rau an toàn, tinh dầu, trà thảo dược, rượu, tinh bột nghệ, cao chè vằng, gạo… của HTX, tổ hợp tác đang gặp khó về đầu ra vì rơi vào tình trạng thị trường bão hòa.

Theo các chuyên gia, tình trạng thị trường bị bão hòa là do nhiều nơi, nhiều HTX, tổ hợp tác cùng sản xuất một loại nông sản trên quy mô lớn, trong khi nhu cầu của người tiêu dùng của thị trường trong và ngoài nước không còn nhiều nên xảy ra tình trạng ép giá, khó tiêu thụ.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Lê Châu Hải Vũ, Giám đốc công ty Consultech JSC cho biết, thực chất những sản phẩm như tinh dầu, cao chè vằng, tinh bột nghệ không dễ tiêu thụ bởi chỉ đáp ứng được một phần nào đó nhu cầu của người tiêu dùng. Đặc biệt, sản phẩm tinh dầu, nước rửa tay chiết xuất từ thiên nhiên 2 năm về trước khi dịch Covid-19 bùng phát, nhu cầu thị trường lớn thì đầu ra thuận lợi. Nhưng hiện nay, lựa chọn của người tiêu dùng đã thay đổi, tinh dầu, nước rửa tay, tinh bột nghệ… cũng chỉ là sản phẩm dùng thêm nên không quá quan trọng với nhiều người.

Ngay như thị trường trái cây, sản lượng quả có múi cũng phát triển nhanh trong khi nhu cầu trong nước ít dần, xuất khẩu chưa thuận lợi nên rơi vào cảnh bão hòa. Bưởi Diễn, bưởi da xanh trước đây giá cao bao nhiêu thì nay xuống thấp bấy nhiêu.

“Nhiều nông sản mất giá khiến người tiêu dùng có thể mua dễ dàng với số lượng lớn cũng làm mất giá trị của sản phẩm và kéo theo doanh thu của các đơn vị sản xuất giảm”, ông Vũ phân tích.

Tạo sự khác biệt

Trước thực trạng trên, nếu các HTX chủ quan cho rằng thị trường là vô tận hoặc chỉ bị chững lại một thời gian mà không thay đổi, đầu tư một cách phù hợp thì sẽ rơi vào tình cảnh nguy hiểm. Bởi, thị hiếu khách hàng luôn thay đổi và ưa cái mới.

Chẳng hạn như HTX sản xuất sữa từ sữa bò đơn thuần sẽ phải cạnh tranh mạnh mẽ với các doanh nghiệp cùng ngành. Trong khi thị trường hiện nay, nhiều người tiêu dùng đang hướng đến sản phẩm sữa hạt, sữa chua ít đường, không đường để bảo đảm sức khỏe. Nếu HTX không nghiên cứu thị trường, không đầu tư cho những sản phẩm mới, tạo ra sự khác biệt, hay không có bước đột phá về chất lượng, bao bì sản phẩm thì rất khó trụ vững và đi lên.

Thực tế đã cho thấy, có những HTX có bước đột phá khi gặp tình trạng thị trường bão hòa. Tiêu biểu là HTX dâu tây Vĩnh Ngọc (Hà Nội) khi thấy đầu ra quả dâu tây có phần khó khăn, giá không còn cao do nhiều đơn vị trong nước cùng trồng cũng như cạnh tranh từ dâu Trung Quốc, HTX đã mở rộng sang trồng cà chua, nho, dưa... và đầu tư thêm trang trại để nuôi gia súc, cá nước ngọt nhằm làm phong phú thêm sản phẩm, thu hút khách du lịch đến trải nghiệm. Trong khi thị trường du lịch đang phát triển mạnh ở Hà Nội, điều này giúp HTX có thể đón 500-700 khách/ngày.

Còn tại Yên Bái, nhiều HTX đã đẩy mạnh việc nâng cao chất lượng, đổi mới mẫu mã, nhiều HTX không chỉ duy trì và nâng cao các tiêu chí của sản phẩm OCOP mà đến nay đã có 10 sản phẩm nông sản của các HTX được lựa chọn là nông sản chủ lực xuất khẩu sang Anh. Cụ thể là sản phẩm của các HTX: HTX quế Khánh Thành, HTX sản xuất chè xanh chất lượng cao Bảo Hưng, HTX Suối Giàng, HTX Việt Hải Đăng, HTX miến đao Giới Phiên… 

Theo thống kê của Liên minh HTX Việt Nam, tại nhiều địa phương đã có đến 71,3% HTX thành lập mới có các sáng lập viên trẻ. Không ít HTX đã đầu tư, đổi mới các phương thức, phương án kinh doanh, phát triển thêm loại hình dịch vụ, thương mại mới nhằm đáp ứng yêu cầu, năng lực, sở trường của thành viên và đưa sản phẩm, hoạt động kinh doanh phù hợp với thị trường.

Tuy nhiên, nhiều HTX cho rằng, để đổi mới, bắt nhịp thị trường và thoát ra khỏi tình trạng bão hòa của thị trường, đòi hỏi HTX phải có nguồn vốn phù hợp để đầu tư máy móc vì mỗi sản phẩm sẽ yêu cầu công nghệ, quy trình khác nhau.

Bà Huỳnh Tuyết Nga, Giám đốc HTX dịch vụ sản xuất thương mại Nga Phong (Bình Định) cho biết, HTX rất muốn nâng cấp bao bì cho sản phẩm nhưng không phải cứ đầu tư là được. Chẳng hạn như bao bì bánh mì ở nước ngoài được sản xuất từ chất liệu giấy thân thiện môi trường, ở giữa có chất liệu trong suốt nhưng rất khó sản xuất ở Việt Nam.

Trước khó khăn này, TS Nguyễn Thị Thu Nga, Giảng viên Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho rằng, việc thay đổi, thích ứng với thị trường cần phù hợp với định hướng, chiến lược và điều kiện của các HTX. Đôi khi chỉ cần thay đổi màu sắc, kích cỡ chữ trên bao bì cũng mang lại hiệu quả lớn. Nhưng có khi, HTX thay đổi hoàn toàn bao bì lại dẫn đến khó khăn trong tiếp cận khách hàng vì người tiêu dùng đã quen với mẫu mã cũ.

Huyền Trang