Bà con người dân tộc Vân Kiều ở xã Hướng Phùng (Hướng Hóa) đã trồng cà phê Arabica từ lâu. Tuy là cà phê sạch, chất lượng tốt nhưng mỗi khi đến mùa vụ vẫn bị thương lái ép giá nên lợi nhuận thu về không cao.
Kích hoạt ý thức sản xuất hàng hóa
Trước thực trạng này, HTX Chân Mây Bắc Hướng Hóa được thành lập đã mở ra hướng phát triển bền vững cho những hộ gia đình dân tộc Vân Kiều trồng cà phê nơi đây.
Theo đó, trong 22 thành viên ban đầu thì có đến 18 người là đồng bào dân tộc Vân Kiều liên kết trồng cà phê hàng hóa trên quy mô 70 ha, trong đó có 35 ha cà phê sản xuất hữu cơ.
Từ khi thành lập và đi vào hoạt động đến nay, HTX đã tập huấn cho các thành viên biết cách trồng, chăm sóc, thu hoạch cây cà phê theo đúng tiêu chuẩn mà doanh nghiệp yêu cầu để có thể ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với mức giá cao hơn gấp đôi thị trường và ổn định từ đầu đến cuối vụ.
Cụ thể, bà con tham gia HTX trồng cà phê Arabica sạch được bao tiêu sản phẩm với mức giá ổn định 10.000 đồng/kg, trong khi giá sản phẩm quả cà phê tươi trong vùng chỉ ở mức 4.000 đồng/kg.
Điều quan trọng khi HTX đi vào hoạt động là nhận thức của đồng bào dân tộc Vân Kiều về sản xuất đã thay đổi. Trước đây, bà con nhận thức đơn giản về trồng trọt, chỉ biết làm nương rẫy tự phát. Qua HTX, bà con được tập huấn, được đi học tại các thành phố lớn nên có hiểu sâu hơn về giá trị mang lại từ cây cà phê và cây nông nghiệp nói chung. Bà con cũng có cái nhìn mới trong sản xuất nên luôn có tinh thần xây dựng và phát triển HTX.
Vượt qua khó khăn ban đầu, đến nay, HTX Chân Mây Bắc Hướng Hóa là một trong rất ít HTX nông nghiệp của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Quảng Trị hoàn thành chuỗi giá trị sản phẩm từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm cho các thành viên.
Thành viên HTX Chân Mây Bắc Hướng Hóa đóng gói sản phẩm. |
Với 70 ha đất trồng cà phê, HTX sản xuất trung bình mỗi năm 70 tấn cà phê tươi theo hướng hữu cơ (doanh thu 1 tỷ đồng), hơn 1 tấn cà phê đã chế biến (doanh thu 200 triệu đồng), chưa kể 380 tấn/năm sản xuất theo hướng truyền thống bán đại trà. Sản phẩm xuất bán tại các tỉnh, thành lớn theo hình thức sơ chế, chế biến bằng hệ thống máy móc, công nghệ hiện đại với sự hỗ trợ từ doanh nghiệp.
Tương tự như HTX Chân Mây, HTX sản xuất tinh dầu Vanpa đã chú trọng hoạt động theo Luật HTX 2012 để nhanh chóng giúp đồng bào Vân Kiều ở xã Hải Phúc (huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị) thích ứng với những yêu cầu khắt khe của thị trường.
Nhận thấy điều kiện khí hậu khắc nghiệt, đất đai khô cằn nhưng lại phù hợp cho các loại cây dược liệu phát triển với chất lượng cao, chiết xuất ra tinh dầu có hàm lượng tốt, chính quyền địa phương đã hỗ trợ cho người dân thành lập HTX Vanpa với 24 thành viên, trong đó có 21 thành viên là đồng bào dân tộc Vân Kiều.
Ngay sau khi thành lập, HTX Vanpa đã lựa chọn trồng thí điểm cây sả để chiết xuất tinh dầu. Trong đó, thành viên viên chịu trách nhiệm trồng, chăm sóc, bảo vệ và thu hoạch sả còn HTX điều hành các khâu san ủi mặt bằng, làm đất, cung cấp giống và phân bón vi sinh sản xuất cây sả hữu cơ thương phẩm trên diện tích 10 ha.
Lá sả tươi được HTX thu mua với giá 1.000 đồng/kg. Bình quân 1 ha trồng sả mỗi năm thu hoạch lá từ 4 - 5 lượt với sản lượng khoảng 40 - 50 tấn. Nguyên liệu được HTX Vanpa chưng cất bằng phương pháp truyền thống để tạo tinh dầu nguyên chất. Sản phẩm được đóng chai, có nhãn mác rõ ràng trước khi cung cấp ra thị trường.
Do nhu cầu thị trường về các loại tinh dầu rất lớn nên ngoài trồng sả, HTX còn liên kết với 55 hộ đồng bào dân tộc Vân Kiều trồng thêm các loại cây như hương nhu, gừng và nghệ với tổng diện tích gần 41 để phục vụ chế biến.
Mối liên kết giữa HTX Vanpa và người dân đã tạo thành chuỗi liên kết bền vững và cùng có lợi. Đây là điều kiện giúp HTX phát triển vùng nguyên liệu đảm bảo chất lượng, an toàn để phục vụ sản xuất tinh dầu, đồng thời giúp người dân nâng cao thu nhập trên chính mảnh đất quê hương.
Theo tính toán của HTX, chi phí ban đầu trồng 1ha dược liệu chỉ khoảng 30 triệu đồng, trong khi chu kỳ khai thác dài từ 3 - 7 năm tùy theo từng loại đất. Với những loại dược liệu này, ngay trong năm đầu tiên người dân đã được thu hoạch. Sau khi trừ chi phí đầu tư, người dân đã có lãi. Các năm sau không tốn chi phí kiến thiết cơ bản, phần lãi ròng của nông dân càng nhiều hơn. Đặc biệt, với việc tham gia vào HTX, lần đầu tiên đồng bào dân tộc Vân Kiều thoát ra khỏi hình thức sản xuất nhỏ lẻ hộ gia đình chuyển sang hình thức hợp tác, cùng nhau phân công lao động, sản xuất với quy mô lớn.
Ông Hồ Văn Thương, đồng bào Vân Kiều ở xã Hải Phúc, cho biết từ ngày tham gia HTX Vanpa, ông và các thành viên được hướng dẫn cây dược liệu tinh dầu. Sản phẩm làm ra được HTX thu mua nên người dân đã có thu nhập khá, cuộc sống được cải thiện.
Thúc đẩy tái cơ cấu nông nghiệp
HTX Chân Mây Bắc Hướng Hóa và HTX Vanpa chỉ là hai trong số những HTX đang hoạt động hiệu quả khi thu hút và tạo việc làm ổn định cho đồng bào dân tộc Vân Kiều trên địa bàn tỉnh Quảng Trị.
HTX Vanpa kiểm tra chất lượng cây sả. |
Cùng với những yêu cầu của thị trường trong thời kỳ hội nhập, các HTX đã tiếp cận nhiều hơn với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước như: đào tạo tập huấn, xúc tiến thương mại, hỗ trợ thành lập mới, hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng, hỗ trợ máy móc, thiết bị cho sản xuất, sơ chế và chế biến sản phẩm.
Không dừng lại ở đó, các HTX còn chủ động trong quản lý, tích cực nâng cao kỹ năng sản xuất, tiếp cận thị trường… Nhờ đó, hoạt động sản xuất của các HTX có người Vân Kiều tham gia đã xây dựng được chuỗi sản xuất hàng hóa lớn với sự tham gia của doanh nghiệp. Từ đây, đồng bào dân tộc Vân Kiều đã có thêm nhiều việc làm, thu nhập được nâng cao và đời sống được ổn định.
Ông Cáp Kim Thánh, Chủ tịch Liên minh HTX Quảng Trị cho biết các HTX đã góp phần không nhỏ trong việc thúc đẩy quá trình chuyển đổi cơ cấu lao động, đóng góp quan trọng trong quá trình xây dựng nông thôn mới của địa phương khi trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào 19 tiêu chí về xây dựng nông thôn mới.
Bài cuối: Đột phá trong nhân rộng HTX kiểu mới
Tùng Lâm