Báo cáo của Tổng cục Thống kê vừa công bố đã cho thấy những chỉ số đáng lo trên thị trường lao động Việt Nam. Trong quý III/2021, diễn biến bất thường của đại dịch COVID-19 đã đẩy tỷ lệ thất nghiệp tăng cao đột biến, vượt xa con số 2% như thường thấy. Thu nhập bình quân tháng của người lao động là 5,2 triệu đồng, sụt giảm nghiêm trọng so với quý trước và so với cùng kỳ năm trước. Lao động ở vùng Đông Nam Bộ chịu tổn thương nặng nề nhất với mức thu nhập giảm sâu.
Có thể mất 6 tháng đến cả năm để khôi phục
Trong 9 tháng đầu năm 2021, cả nước có hơn 1,3 triệu người lao động thất nghiệp, 1,3 triệu lao động đã về quê... Điều đó đồng nghĩa với thu hút lao động trở lại sau dịch trở nên rất khó khăn.
Lo ngại doanh nghiệp phải mất 6 tháng đến cả năm mới khôi phục lại được chuỗi lao động. |
Chia sẻ với VnBusiness, ông Phạm Xuân Hồng, Chủ tịch Hội Dệt may Thêu đan TP.HCM, cho biết hiện nay với các doanh nghiệp (DN) quy mô nhỏ khoảng 50-60 lao động thì việc tìm kiếm lao động dễ dàng hơn, còn với quy mô trên 1.000 lao động thì khá khó khăn, đặc biệt là các DN FDI.
Nói về nguyên nhân khiến người lao động trở về quê, ông Hồng cho biết, lương của lao động trong ngành dệt may nằm trong khoảng 8-10 triệu đồng (lương cứng, tăng ca, phụ cấp). Nhưng nói thật, với mức lương như vậy, người lao động cũng rất khó khăn. Người lao động đa phần phải thuê trọ, nên gần như số lương đó chỉ đủ phục vụ cho nhu cầu ăn ở, chi phí học hành của con cái.
Chủ tịch Hội Dệt may Thêu đan TP.HCM cho biết cách đây 10 năm, ông cũng đã từng đề xuất với UBND TP.HCM để xin đất, xin quy hoạch nhằm xây ký túc xá cho công nhân. Tuy nhiên, sau đó kế hoạch này bị đổ vỡ vì chi phí bồi thường, giải phóng mặt bằng quá lớn. "Mình xây nhà ở cho công nhân mà giống như kinh doanh đất đai vậy nên đành từ bỏ", ông Hồng chia sẻ.
Theo ông Vũ Tiến Lộc, nguyên Chủ tịch Phòng thương mại và Công nghiệp Việt Nam nhìn nhận, để nối lại chuỗi cung ứng vật tư, nguyên liệu… DN chỉ cần 3 - 6 tháng, còn nối lại chuỗi cung về lao động có thể kéo dài 6 tháng đến cả năm. Vì vậy, tiến trình tái khởi động phục hồi nền kinh tế càng trở nên khó khăn hơn và nỗi gian truân đang đè nặng lên vai những người điều hành DN.
Hiện nay, với các doanh nghiệp FDI thì bài toán thu hút lao động lại càng trở nên căng thẳng vì số lượng lao động lên tới hàng nghìn, hàng trăm nghìn người. Hiện nay, các Tập đoàn lớn như Samsung, Intel... đã đang đặt mục tiêu khôi phục hoàn toàn hoạt động nhà máy tại TP.HCM vào cuối tháng 11. Để hỗ trợ DN, đại diện Ban Quản lý khu Công nghệ cao TP.HCM cho biết đang cố gắng hỗ trợ tối đa cho các DN. Trước đó, vào tháng 7, Samsung đã đóng cửa 3 trong số 16 phân xưởng của DN tại Khu công nghệ cao TP.HCM. Đồng thời, Samsung cũng cắt giảm hơn một nửa số công nhân HCMC CE Complex.
Đừng để doanh nghiệp lo một mình
Khó khăn là không ít, song ông Nguyễn Trung Tiến, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Thống kê bày tỏ niềm tin rằng các DN FDI luôn có giải pháp để duy trì đơn hàng của họ. Việt Nam đang là thị trường xuất khẩu lớn các sản phẩm như điện thoại di động, hàng điện tử, dệt may. "Do vậy, tôi nghĩ rằng các DN lớn như Samsung, Adidas, Nike... chuyển đơn hàng sang nước khác chỉ là tình thế tạm thời, còn tới đây họ sẽ có nhiều chính sách tốt để thu hút công nhân quay trở lại. Tuy lao động bị đứt gãy nhưng không trầm trọng như chúng ta lo", ông Tiến cho biết.
Theo đó, Tổng cục Thống kê nhìn nhận việc thiếu hụt lao động trong quý IV năm nay là không đáng quan ngại. Mở cửa dần dần nền kinh tế sẽ đi liền với việc DN thu hút lao động trở lại, có nghĩa sản xuất đến đâu tìm kiếm lao động đến đấy. Thiếu hụt lao động trong những năm tiếp theo sẽ không xảy ra.
Ông Tiến dẫn chứng như ngành du lịch, 100% người lao động vẫn đang hưởng bảo hiểm thất nghiệp, qua đó giữ chân người lao động. Cộng đồng DN sẽ có kế hoạch khôi phục hoạt động trở lại khi dịch bệnh được kiểm soát, thu hút lao động phù hợp với kế hoạch phát triển.
Nói thêm với VnBusiness, ông Nguyễn Huy Minh, Phó Vụ trưởng Dân số và Lao động (Tổng cục Thống kê), cho biết tới đây thị trường lao động sẽ được tái cấu trúc. Để quá trình thu hút lao động trở lại nhanh hơn thì DN có thể tăng mức lương, thưởng, thêm chế độ đãi ngộ hấp dẫn. Bên cạnh đó, Nhà nước phải đẩy mạnh các chính sách hỗ trợ trực tiếp tới người lao động gặp khó khăn để họ ổn định đời sống, tìm công ăn việc làm trong giai đoạn tới.
Tuy vậy, từ quá trình quan sát thực tế, PGS.TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nêu quan điểm, muốn thu hút lao động trở lại thì Ngân sách Nhà nước phải chi nhiều hơn. Người lao động sẽ không sớm trở lại nếu điều kiện làm việc, đời sống còn khó khăn.
Thời gian qua, Nhà nước cũng ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, đảm bảo an sinh song vẫn chủ yếu tập trung vào nhóm người lao động thuộc khu vực chính thức, còn với người lao động di cư tự do thì họ vẫn rất khó khăn, không có chỗ nào "bấu víu" nên đành về quê.
Ông Thiên nhấn mạnh, để nối lại chuỗi lao động đứt gãy thì chính quyền phải phối hợp với DN để làm. Vẫn biết rằng với DN thì đây không chỉ là nhiệm vụ mà còn liên quan tới lợi ích sát sườn, song Nhà nước đừng để DN lo một mình. Theo đó, các bên liên quan cần phối hợp với nhau để biết người lao động đang ở đâu, có tâm tư nguyện vọng ra sao...
Chuyên gia Trần Đình Thiên nhấn mạnh, quá trình phối hợp này cần được đảm bảo không chỉ trong ngắn hạn mà còn trong dài hạn. Việt Nam cần có chiến lược cụ thể, rõ ràng về việc tổ chức lại chuỗi lao động hậu COVID-19. Theo đó, chúng ta cần bàn luận một cách căn cơ vấn đề nhà ở cho người lao động. DN hàng chục nghìn công nhân thì nhà ở sẽ giải quyết thế nào. "Đây là công việc rất quan trọng trong số những nhiệm vụ phục hồi kinh tế từ nay đến cuối năm", ông nói.
Bà Phạm Chi Lan Chuyên gia Kinh tế Để thu hút thì các DN phải có kế hoạch mời gọi người lao động. Song đây cũng là khó khăn khi thời gian vừa qua, các DN luôn phải đối mặt với tình cảnh chi phí tăng cao. Vấn đề mời gọi lại lao động chỉ là ngắn hạn. Về dài hạn, các DN, địa phương phải chung tay giải quyết nơi ăn, chốn ở và sinh kế cho người lao động để họ coi nơi làm việc như quê hương thứ 2, gắn bó lâu dài, bền vững hơn. Ông Trương Văn Cẩm Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam Từ cuối tháng 4/2021 đến nay, dịch COVID-19 bùng phát và diễn biến phức tạp đã khiến nhiều tỉnh thành phố phải giãn cách xã hội, lượng lao động trong ngành dệt may bị ảnh hưởng là khoảng 1,2 triệu người. Chuỗi cung ứng dệt may có nguy cơ đứt gãy không phải do yếu tố cung cầu bên ngoài mà nguyên nhân chính là khan hiếm lao động, đây là bài toán khó cho DN khi bước vào giai đoạn mới. Bên cạnh đó, giữ chân người lao động, làm cho người lao động gắn bó với DN rất khó khăn. Bà Đỗ Quỳnh Chi Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Quan hệ lao động (ERC) Vấn đề người lao động về quê là cực kỳ nhức nhối, bởi họ kiệt quệ về kinh tế, sức khỏe, tinh thần nên mới phải về. Điều này cũng tác động tới đứt gãy sản xuất, nếu không có hỗ trợ kịp thời thì người lao động không quay trở lại. Biện pháp hỗ trợ người lao động trong thời gian tới là cần mở rộng độ bao phủ tỷ lệ tiêm chủng vắc xin cho người lao động. Các chính sách hỗ trợ cần nhanh chóng đến với người lao động trên thực tế. |
Nhật Linh