Một trong những vùng trồng nhiều sầu riêng hiện nay đó là Khánh Sơn (Khánh Hòa). Khánh Sơn vốn là một huyện miền núi nghèo của tỉnh với 70% đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống. Nhưng bù lại, huyện lại có điều kiện đất đai trù phú, thích hợp cho phát triển cây sầu riêng theo hướng hàng hóa. Đặc biệt với thổ nhưỡng đất bazan, các giống sầu riêng như Monthong, Ri6, Chín Hóa khi trồng ở đây đều cho quả to, vỏ mỏng, cơm vàng, hạt lép, vị ngọt thanh, mùi thơm dễ chịu… khiến người tiêu dùng ưa chuộng.
Trợ lực giảm nghèo trên vùng đất khó
Để nâng cao năng suất, nông dân, thành viên HTX, tổ hợp tác trên địa bàn huyện đã áp dụng khoa học kỹ thuật, thuốc bảo vệ thực vật…, điều này đã và đang đáp ứng tốt nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu hiện nay.
Tiêu biểu như Tổ hợp tác trái cây Sơn Bình (xã Sơn Bình), từ khi sầu riêng được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, các thành viên tổ hợp tác đều chú trọng thực hiện các tiêu chí của quy trình VietGAP, xây dựng mã số vùng trồng. Việc được cấp mã số xuất khẩu sang Trung Quốc là cơ hội để nâng cao giá trị của sầu riêng địa phương. Nếu như trước đây, sản phẩm chỉ được bán cho các thương lái, thì khi có mã số vùng trồng, tổ hợp tác đã liên kết được với doanh nghiệp xuất khẩu.
Với lợi thế mùa vụ thu hoạch không trùng với sầu riêng nơi khác, cùng với chất lượng tốt, sầu riêng của tổ hợp tác nói riêng và của Khánh Sơn nói chung thường bán giá cao và luôn trong tình trạng cháy hàng.
Theo thống kê, huyện Khánh Sơn có khoảng 2.500ha sầu riêng, trong đó 1.200ha đang trong thời kỳ cho thu hoạch. Dự kiến, tổng sản lượng sầu riêng năm nay đạt khoảng 15.000 tấn, tăng khoảng 4.000 tấn so với năm trước.
Với diện tích trên, toàn huyện cũng đã thu hút 3.000 hộ trồng sầu riêng, trong đó 30% số hộ đã thoát nghèo và trở nên giàu có nhờ loại cây trồng này. Theo tính toán, đầu tư 1 ha với khoảng 200 cây giống, sau năm thứ 5, sầu riêng cho sản lượng từ 15-20 tấn/ha. Bình quân lợi nhuận thu về 700-800 triệu/ha. Với mức giá này, nhiều nông dân, thành viên HTX, tổ hợp tác trên địa bàn huyện đã có doanh thu từ 5-7 tỷ đồng, một số nhà vườn thu về 10 tỷ đồng. Qua đó, có thể khẳng định, cây sầu riêng mang lại giá trị rất cao, thay đổi cuộc sống, giúp người dân thoát nghèo.
Theo thống kê, Trong giai đoạn 2016 - 2022, tỷ lệ hộ nghèo của huyện Khánh Sơn giảm từ 57,27% (đầu năm 2016) xuống còn 12,42% (vào cuối năm 2022). Theo mục tiêu đề ra, năm 2023, huyện Khánh Sơn sẽ tiếp tục giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 7% trở lên, tương đương giảm thêm khoảng 523 hộ.
Không chỉ ở Khánh Sơn, mà huyện Cai Lậy (Tiền Giang) cũng đang có những chuyển biến tích cực trong công tác giảm nghèo nhờ phát triển hiệu quả cây sầu riêng theo hướng hàng hóa.
Sầu riêng đang giúp nhiều người dân giảm nghèo, ổn định cuộc sống và làm giàu. |
Theo thống kê của UBND huyện, đến nay, toàn huyện chỉ còn 482 hộ nghèo (tỷ lệ 0,9%), 1.076 hộ cận nghèo (tỷ lệ 2%). Điều này là do 16 xã, thị trấn phối hợp chuyển giao khoa học kỹ thuật, dạy nghề cho lao động nông thôn, giải ngân nguồn vốn ưu đãi hỗ trợ hộ nghèo, hộ cận nghèo, hộ mới thoát nghèo nâng cao thu nhập với các mô hình sản xuất phù hợp, trong đó có phát triển trồng sầu theo quy trình hữu cơ, VietGAP.
Trong đó, nổi lên là HTX Sầu riêng Riêng Ngũ Hiệp. Hiện, thị trường Trung Quốc vẫn rất tiềm năng nên HTX sản xuất đến đâu đều được doanh nghiệp thu mua đến đó để phục vụ xuất khẩu. Đặc biệt, khoảng 1 năm trở lại đây, giá sầu riêng luôn neo cao do xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc thuận lợi. Năng suất sầu riêng trung bình đạt 20-25 tấn/ha, thậm chí có diện tích sầu của thành viên HTX đạt 30 tấn/ha. Với giá cao như vậy, trừ chi phí sản xuất từ 200-300 triệu đồng/ha, người trồng sầu riêng thu lãi từ 1-1,5 tỷ đồng tùy năng suất và giá bán.
Vẫn còn những bất cập
Theo tính toán của người dân, HTX trồng sầu riêng ở một số vùng, với giá thành sản xuất khoảng gần 20.000 đồng/kg, giá bán ra chỉ khoảng 40.000-50.000 đồng/kg nông dân trồng sầu đã có lãi đáng kể. Chính vì vậy, sầu riêng đang được mệnh danh là loại cây giảm nghèo và giúp nhiều người đổi đời.
Gia đình ông Phan Văn Quynh (xã Tân Lập, huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk), cho biết trung bình 2,5 ha sầu riêng có giá bán 80.000 đồng/kg đã giúp gia đình ông thu hơn 2 tỷ đồng tiền lãi trong năm nay
Còn xã Ea Yông (huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk), sản lượng sầu riêng năm 2023 được ngành nông nghiệp xã thống kê đạt khoảng 30.000 tấn, góp phần nâng thu nhập bình quân đầu người đạt 62 triệu đồng/người/năm và giúp giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống còn 0,2%.
Tuy nhiên, để cây trồng này tiếp tục phát triển bền vững, đóng góp vào quá trình giảm nghèo tại các địa phương thì nhiều HTX cho rằng cần giải quyết những bất cập trong sản xuất kinh doanh hiện nay.
Ông Huỳnh Tấn Lộc, Giám đốc HTX sầu riêng Ngũ Hiệp cho biết hiện sầu luôn trong tình trạng khan hàng nên thương lái khắp nơi đổ về báo giá cao ngay đầu vụ, nếu người dân, HTX không cẩn thận và không có mối liên kết chặt chẽ sẽ gặp khó khăn về lâu dài.
Còn ông Bùi Thanh Huỳnh, Giám đốc HTX nông nghiệp Buôn Hồ (Đắk Lắk) cho biết quy trình làm mã số vùng trồng hiện vẫn chưa chặt chẽ, vẫn còn tình trạng gian lận mã số vùng trồng làm ảnh hưởng đến những nhà vườn làm ăn chân chính.
Đi liền với đó là định hướng phát triển ngành sầu riêng và cà phê đang có sự trái ngược. Cụ thể là sầu riêng muốn làm được mã số vùng trồng thì không được trồng xen canh mà phải trồng tập trung trên diện tích ít nhất 10 ha. Nhưng nhiều địa phương hiện nay lại xảy ra tình trạng trồng xen canh sầu riêng trồng vườn cà phê, hồ tiêu nên không đảm bảo được chất lượng của các loại cây trồng nói chung cũng như chất lượng sầu riêng xuất khẩu nói riêng.
Nâng cao giá trị
Thống kê từ Tổng cục Hải quan cho thấy, tính đến tháng 10 năm 2023, xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam ước đạt 1,82 tỷ USD, mức kỷ lục lịch sử. Trong đó, khoảng 95% sầu riêng được xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.
Theo các chuyên gia, tiềm năng xuất khẩu sầu riêng sang đất nước 1,4 tỷ dân là rất lớn. Nhưng để nâng cao giá trị loại nông sản này cũng như tiếp tục hỗ trợ người dân giảm nghèo bền vững từ sầu riêng, cần quan tâm nhiều hơn đến yếu tố chất lượng.
Bởi theo dự báo của các ngành chức năng, đến năm 2025, thị trường sầu riêng của thế giới có thể đạt 28,6 tỷ USD và riêng Trung Quốc có thể đạt 20 tỷ USD.
Hiện sầu riêng Việt Nam chỉ chiếm 5% trong tổng lượng sầu riêng thị trường Trung Quốc nhập khẩu. Do đó, vấn đề đầu ra có lẽ không phải là điều lo lắng mà thay vào đó là làm sao để đảm bảo chất lượng, nâng tính cạnh tranh để nâng thị phần xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Có như vậy những người trực tiếp sản xuất sầu riêng ở trong nước mới tăng nguồn thu, được hưởng lợi từ cây trồng này.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng tiếp tục nâng chất lượng quy trình sản xuất theo hướng được chứng nhận đi liền với nâng cao chất lượng cấp mã số vùng trồng, xây dựng các chuỗi giá trị gắn với cơ sở chế biến sẽ tháo gỡ được những khó khăn trong sản xuất sầu riêng.
Tại các địa phương, nhất là các xã, huyện còn tỷ lệ hộ nghèo cao, chính quyền cần hỗ trợ người dân, HTX phát triển sản xuất sầu riêng trên kết hợp du lịch cộng đồng, du lịch canh nông. Vì đây vẫn được xác định là hướng đi có tiềm năng mang lại hiệu quả kinh tế cao.
Tùng Lâm