Lần đầu tiên trong gần 20 năm qua, đóng góp của khu vực HTX vào GDP từ năm 2013 trở lại đây đã tăng khá hơn so với các năm trước, đạt mức 5,05 đến 5,15%, trong khi tỷ lệ vốn đầu tư chỉ chiếm khoảng 0,6% tổng vốn đầu tư của nền kinh tế. Dự báo năm 2016 sẽ còn tăng cao hơn.
Hàng chục triệu việc làm
Trong giai đoạn 2010 – 2015, KTHT mà nòng cốt là HTX đã góp phần tái cấu trúc kinh tế, đặc biệt trong nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, tạo thêm việc làm và thu nhập ổn định cho hàng chục triệu người lao động, góp phần tăng thu ngân sách nhà nước, tăng kim ngạch xuất khẩu.
Nhiều HTX đã mở rộng sản xuất, phát triển kinh doanh dịch vụ tổng hợp; đầu tư trang thiết bị để nâng cao năng lực sản xuất kinh doanh; mở rộng liên doanh, liên kết với các thành phần kinh tế khác để cung ứng vật tư, thực hiện các dịch vụ đầu vào cho thành viên. Đáng chú ý, một số HTX, Liên hiệp HTX đã ứng dụng công nghệ mới, sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị, liên kết vùng để tăng khả năng cạnh tranh, hội nhập.
Theo thống kê, đến nay, cả nước có hơn 2 vạn HTX, thu hút khoảng 13 triệu thành viên là cá nhân, hộ gia đình và pháp nhân. Trong 5 năm trở lại đây, có 5.000 HTX thành lập mới, cùng với 15 vạn tổ hợp tác (THT), khu vực KTHT có khoảng 30 triệu người, tham gia hầu hết vào các lĩnh vực kinh tế: nông nghiệp, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại – dịch vụ, xây dựng, giao thông vận tải, tín dụng, môi trường, giáo dục, y tế…
Đặc biệt, các HTX, Liên hiệp HTX sau khi tổ chức lại theo Luật HTX 2012, bước đầu đã ổn định tổ chức và từng bước nâng cao hiệu quả hoạt động. Theo báo cáo của Liên minh HTX các tỉnh, thành phố, đến nay, có khoảng 7.260 HTX đã đăng ký lại theo Luật HTX 2012. Các HTX được tổ chức lại, từng bước khắc phục những tồn tại, yếu kém trong tổ chức, quản lý và hoạt động.
Ngoài ra, trong 5 năm qua, đã có 5.000 HTX được thành lập mới. Các HTX thành lập mới hoạt động trong nhiều lĩnh vực, ngành nghề và địa bàn khác nhau. Các HTX thành lập mới đều xuất phát từ nhu cầu thực tế, phù hợp với quy luật tất yếu của thị trường nhất là trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt khi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) có hiệu lực thi hành.
Hỗ trợ tham gia chuỗi giá trị
Các HTX khá giỏi tiếp tục phát triển với quy mô lớn hơn, có 480 HTX thành lập doanh nghiệp trực thuộc để đầu tư mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh, làm đầu kéo trong xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm bền vững. Nhiều HTX trung bình và yếu kém đã nỗ lực vươn lên, chất lượng hoạt động ổn định và bền vững hơn.
Điều đáng ghi nhận là nhiều HTX đã tham gia, góp phần củng cố hệ thống cơ sở hạ tầng nông thôn như: điện, đường, trường, trạm, hệ thống nước sạch. Hơn nữa, đã xuất hiện mô hình HTX nông nghiệp bên cạnh các hoạt động cung cấp dịch vụ thành viên phát triển sản xuất nhất là dịch vụ tiêu thụ nông sản đầu ra.
Nhiều HTX đã tổ chức sản xuất tập trung trên quy mô lớn như: sản xuất trên cánh đồng lớn, trang trại nuôi gia súc, gia cầm, nuôi cá tập trung quy mô lớn; tạo điều kiện cho áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, góp phần tăng sản lượng, chất lượng để tham gia thị trường xuất khẩu và hội nhập quốc tế.
Năm năm trở lại đây, Liên minh HTX Việt Nam đã phê duyệt, cho vay từ nguồn vốn Quỹ quốc gia giải quyết việc làm 492 dự án, với tổng số vốn là 70,39 tỷ đồng, thu hút và giải quyết việc làm cho 4.129 thành viên và người lao động. Quỹ hỗ trợ phát triển HTX ở Trung ương đã xét duyệt cho vay và giải ngân cho các dự án của các HTX trên địa bàn 26 tỉnh, thành phố với số tiền 135 tỷ đồng để hỗ trợ các HTX đầu tư đổi mới công nghệ kỹ thuật, đổi mới phát triển sản phẩm, mở rộng thị trường, xây dựng mô hình hợp tác xã kiểu mới, mô hình hợp tác xã điển hình tiên tiến.
Ở địa phương, đã có 43 tỉnh, thành phố thành lập Quỹ hỗ trợ phát triển HTX; với tổng vốn điều lệ là 672 tỷ 586 triệu đồng; tổng nguồn vốn hoạt động là 1.157 tỷ 630 triệu đồng.
Đến nay, Quỹ hỗ trợ phát triển HTX ở các tỉnh, thành phố đã hỗ trợ trên 3.500 lượt HTX và trên 500.000 lượt THT và thành viên HTX vay vốn; với tổng doanh số cho vay trên 6.000 tỷ đồng.
Ngoài ra, Liên minh HTX tỉnh, thành phố đã tư vấn, hướng dẫn, hỗ trợ 3.321 HTX được vay vốn từ các tổ chức tín dụng; với số tiền hơn 2.834 tỷ đồng. Đây được coi là kênh tài chính rất quan trọng để hỗ trợ các HTX tham gia vào chuỗi giá trị sản phẩm.
Còn những “điểm nghẽn”
Bên cạnh những kết quả đạt được, khu vực KTHT, HTX còn những “điểm nghẽn”, hạn chế, tồn tại cần khắc phục. Đó là còn trên 50% HTX ra đời trước Luật HTX năm 2012 chưa chuyển đổi sang HTX kiểu mới.
Một số HTX mới chỉ tổ chức đăng ký lại HTX, nhưng chưa thực sự quan tâm tổ chức lại hoạt động phù hợp với cơ chế thị trường và nhu cầu thiết thực của thành viên.
Những khó khăn, yếu kém của HTX kéo dài chưa được khắc phục triệt để, như: quy mô các HTX còn nhỏ lẻ, manh mún, tự cung, tự cấp, thiết bị, công nghệ lạc hậu. Vì vậy năng suất, chất lượng, giá thành sản phẩm chưa đủ sức cạnh tranh trong cơ chế thị trường. Hiệu quả hoạt động kinh tế chưa cao dẫn đến thu nhập của HTX và người lao động trong các HTX thấp; hiệu quả kinh tế mang lại cho thành viên chưa nhiều nên các thành viên thiếu quan tâm, chưa phấn khởi.
Đặc biệt chưa xây dựng được một chiến lược phát triển cả về quy hoạch, kế hoạch về vốn, thị trường, quản trị, công nghệ, nhất là nguồn nhân lực quản lý HTX. Khu vực KTHT phát triển còn chậm cả về số lượng và chất lượng, chưa tạo được chuyển biến mang tính bước ngoặt, chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế của đất nước và từng vùng, miền, địa phương; số HTX, Liên hiệp HTX phát triển chưa tương xứng với tiềm năng và yêu cầu của thực tiễn
Nguyên nhân cơ bản của những tồn tại này vẫn là yếu tố chủ quan. Chịu tác động từ bối cảnh hội nhập sâu, một số địa phương còn thiếu quan tâm khu vực KTHT; bộ máy Liên minh HTX các cấp vừa thiếu, vừa yếu về con người, trang thiết bị làm việc cũng như kinh phí hoạt động; hệ thống cơ chế chính sách còn bất cập, chưa khơi dậy được các nguồn lực phát triển KTHT.
Các văn bản hướng dẫn thi hành Luật HTX 2012 và các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với HTX ban hành rất chậm, thiếu đồng bộ, thiếu hấp dẫn, chưa sát với điều kiện thực tế nên HTX khó tiếp cận và triển khai thực hiện, không tạo động lực cho HTX phát triển.
Quá trình toàn cầu hóa đã có tác động tích cực, tạo nhiều cơ hội trong phát triển kinh tế, tuy nhiên, cũng xuất hiện nhiều nguy cơ, thách thức nếu không ứng phó kịp thời sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khu vực KTHT, HTX, với khoảng 30 triệu người, chiếm gần 1/3 dân số cả nước.
Sáu giải pháp đột phá
Do đó, phát huy tinh thần “Đoàn kết – đổi mới – hội nhập – phát triển bền vững”, Liên minh HTX các cấp đổi mới mạnh mẽ nội dung và phương thức hoạt động, lấy mục tiêu phát triển HTX là sự tồn tại và phát triển.
Mục tiêu chung trong thời gian tới là phát triển bền vững KTHT, nòng cốt là HTX với nhiều hình thức liên kết, hợp tác đa dạng, nhân rộng các mô hình KTHT hiệu quả, tạo điều kiện cho kinh tế hộ, THT phát triển có hiệu quả trên các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ thương mại, góp phần hình thành chuỗi giá trị từ sản xuất đến chế biến, tiêu thụ, bảo đảm hài hòa lợi ích các chủ thể tham gia.
Hơn nữa, khu vực KTHT, nòng cốt là HTX phải được tăng cường hơn nữa về các nguồn lực: nhân lực, công nghệ cao, tài chính, cơ sở vật chất hạ tầng để đáp ứng yêu cầu phát triển thời kỳ mới.
Phấn đấu đến cuối năm 2020, 100% xã có HTX và khoảng 38.000 – 45.000 HTX. Đến năm 2020 sẽ có số Liên hiệp HTX đạt từ 100 – 150 LHHTX gắn với chuỗi giá trị sản phẩm phát triển bền vững, số THT có khoảng 250.000 THT, trong đó có 5% THT phát triển thành HTX.
Đồng thời, phấn đấu mỗi tỉnh, thành phố có một chi nhánh ngân hàng hợp tác và mỗi năm tăng thêm 7 – 10 quỹ tín dụng nhân dân. Đến cuối năm 2017, 100% tỉnh, thành phố có Quỹ hỗ trợ phát triển HTX có vốn điều lệ 20 đến 100 tỷ đồng.
Liên minh HTX các cấp sẽ tập trung vào 6 đột phá trong nhiệm kỳ 2016 – 2020. Đó là thực hiện 5 đề án: “Đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống tổ chức Liên minh HTX các cấp”; Xây dựng mô hình HTX kiểu mới gắn với chuỗi giá trị sản phẩm, hàng hóa chủ lực, có quy mô lớn và sức lan tỏa”; “Xây dựng, phát triển kinh tế Liên minh HTX gắn với nhiệm vụ hỗ trợ, phát triển KTHT, nòng cốt là HTX”; “Nâng cao chất lượng hiệu quả hoạt động của HTX, Liên hiệp HTX để kịp thời ứng phó khi Việt Nam hội nhập sâu kinh tế thế giới”; “Phát triển kinh tế vi mô, THT, HTX gắn với chuỗi giá trị sản phẩm bền vững”.
Đồng thời, giải pháp đột phá thứ 6 là đề nghị Chính phủ đồng ý về nguyên tắc cho phép Liên minh HTX Việt Nam chủ trì, phối hợp với các bộ có liên quan và các địa phương xây dựng thí điểm 1 – 2 khu nông nghiệp công nghệ cao (xã hội hóa đầu tư, ngân sách nhà nước các cấp và doanh nghiệp, HTX) để làm đầu kéo thu mua, chế biến, bảo quản, tiêu thụ sản phẩm cho các HTX cả nước. Tại đây sẽ hình thành tổ hợp nông – công nghiệp – dịch vụ công nghệ cao theo đúng Nghị quyết Đại hội XII của Đảng.
TBKD