Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, đến cuối tháng 11/2016, XK tôm của Việt Nam đạt hơn 2,6 tỷ USD, dự kiến đạt kim ngạch XK 3,3 tỷ USD trong cả năm 2016. Cuối năm được coi là khoảng thời gian quyết định để gia tăng lượng hàng XK, tuy nhiên, sự khan hiếm nguyên liệu, giá cả tăng cao đang khiến nhiều DN “lực bất tòng tâm”.
Tôm nguyên liệu liên tục đội giá
Tôm nguyên liệu khan hiếm dẫn đến giá cả mặt hàng này liên tục tăng và đạt mốc kỷ lục so với cùng kỳ năm 2015. Hiện tại, giá tôm nguyên liệu tại ĐBSCL đang liên tục tăng từ 2.000 - 4.000 đồng/kg so với đầu tháng 11/2016.
Theo ghi nhận, hiện giá tôm sú loại 20 con/kg có giá thu mua tại vựa từ 320.000 - 330.000 đồng/kg (tăng 30% so với cùng kỳ 2015), tôm sú loại 30 con/kg, giá thu mua từ 225.000 - 230.000 đồng/kg (tăng 20% so với cùng kỳ 2015). Giá các loại tôm thẻ loại 40 con/kg cũng đội giá lên từ 160.000 - 165.000 đồng/kg (tăng 15 - 20% so với cùng kỳ 2015). Trong khi nguồn tôm nguyên liệu cỡ lớn đang dần cạn kiệt.
Tình trạng khan hiếm tôm nguyên liệu vốn được Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản Việt Nam (VASEP) dự đoán trước từ đầu năm 2016, trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến diện tích nuôi trồng thủy sản, trong đó tôm sú, tôm thẻ chân trắng… bị ảnh hưởng, năng suất suy giảm nghiêm trọng.
Theo Bộ NN&PTNT, tình trạng hạn mặn khiến diện tích tôm nuôi thiệt hại nghiêm trọng. Chỉ riêng 3 tỉnh trọng điểm đã thiệt hại trên 188.000 ha, mức độ thiệt hại tại nhiều nơi lên đến trên 70%, nhiều nơi mất trắng.
Hạn mặn khiến nhiều hộ nuôi tôm phải chọn giải pháp “treo ao” ngừng xuống giống. Điển hình như tại Cà Mau, Sở NN&PTNT tỉnh cho biết, đến tháng 9/2016, mới chỉ có 1/3 diện tích ao, đầm nuôi công nghiệp của người dân được xuống giống.
Ngoài các yếu tố khách quan về khí hậu, xâm nhập mặn, theo nhiều hộ nuôi tôm, giá thành thức ăn tăng cao, tình trạng thiếu điện để sản xuất, chăn nuôi nhỏ lẻ, thiếu liên kết, thiếu cơ sở vật chất, hạn chế trong kiểm soát chất lượng tôm giống, quan trắc cảnh báo môi trường, dịch bệnh… cũng là những lý do quan trọng khiến hoạt động sản xuất, nuôi trồng của nhiều hộ nuôi tôm ĐBSCL gặp khó khăn.
Bên cạnh đó, việc tôm nguyên liệu NK luôn có giá rẻ hơn từ 1 - 2 USD/kg (khoảng 22.000 - 44.000 đồng/kg) so với giá tôm nguyên liệu trong nước, khiến nhiều DN chọn NK nguyên liệu, khiến hoạt động nuôi trồng trong nước thiếu ổn định.
Đẩy mạnh nhập khẩu
Nguyên liệu khan hiếm, giá cả tăng cao gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho các DN chế biến và XK tôm, nhiều DN chỉ hoạt động cầm chừng với 50 - 60% công suất, buộc phải cho công nhân thôi việc.
Ông Trần Đình Nam - Giám đốc công ty CP XNK Thủy sản Nam Hà Tĩnh, chia sẻ: “Tình trạng thiếu nguyên liệu khiến hoạt động sản xuất của chúng tôi bị đình trệ, sản lượng chế biến 6 tháng đầu năm chỉ bằng 40% cùng kỳ 2015. Hiện tại dù đã khả quan hơn, nhưng vẫn rất khó khăn”.
Cùng cảnh ngộ, đại diện một DN XNK thủy sản tại Kiên Giang, cho biết: “Từ đầu năm tới nay, nhà máy hoạt động cầm chừng khoảng 60 - 70% công suất. Cuối năm, mỗi ngày công ty cần hơn 150 tấn tôm nguyên liệu, trong khi chỉ còn hơn 10 ngày để hoàn thành các đơn hàng của năm 2016, áp lực về nguyên liệu và thời gian hiện tại đang rất lớn”.
Việc thiếu nguyên liệu còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc làm của người lao động, máy móc phải “đắp chiếu” dẫn đến chi phí bảo trì gia tăng.
Để tháo gỡ khó khăn, NK nguyên liệu được cho là giải pháp khả quan nhất hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu khiến nguồn nguyên liệu trong nước ngày càng khan hiếm, thúc đẩy NK nguyên liệu càng đóng vai trò quan trọng.
Ông Ngô Văn Ích - Chủ tịch VASEP, cho biết: “Năm 2015, để đáp ứng nhu cầu sản xuất, Việt Nam đã NK nguyên liệu thủy sản từ hơn 80 quốc gia, với tổng giá trị gần 1 tỷ USD, trong đó có 40% là mặt hàng tôm. Đây là một trong những giải pháp tất yếu để đạt mục tiêu XK thủy sản đạt 10 tỷ USD vào năm 2020”.
Cùng ý kiến, bà Lê Hằng - Phó Giám đốc Trung tâm VASEP.PRO, cho biết: “Hiện nay, nguyên liệu chế biến thủy sản đang thiếu 30 - 40%, vì vậy, NK nguyên liệu là giải pháp quan trọng nhằm tháo gỡ khó khăn cho DN XK thủy sản”.
Tôm nguyên liệu khan hiếm khiến các DN tôm lao đao
Đẩy mạnh NK nguyên liệu là giải pháp quan trọng, nhưng để giải quyết triệt để vấn đề, cần những giải pháp toàn diện hơn. Trong đó, phát triển sản xuất, tăng diện tích nuôi trồng, nâng cao năng suất, sản lượng, chất lượng các vựa tôm trong nước là yêu cầu cấp thiết.
Để thực hiện mục tiêu này, Bộ NN&PTNT đã ban hành Kế hoạch phát triển nuôi tôm năm 2016, trong đó chú trọng công tác kiểm soát chất lượng giống, phòng chống dịch bệnh, mở rộng diện tích nuôi trồng, ứng dụng thâm canh, nuôi tôm sinh thái.
Tăng cường các hoạt động kiểm tra, kiểm soát sản xuất, nuôi trồng nhằm phát hiện và xử lý kịp thời hành vi gian lận trong kinh doanh thức ăn, thuốc bệnh, bơm tạp chất…. Đồng thời, thực hiện các giải pháp hỗ trợ mở rộng thị trường, bảo đảm giá cả.
Tại buổi làm việc với 6 tỉnh nuôi tôm trọng điểm khu vực ven biển ĐBSCL, mới đây, tại Bạc Liêu, Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng yêu cầu ngành điện phối hợp các địa phương bảo đảm điện cho nuôi tôm công nghiệp. Bảo đảm liên kết vùng, sản xuất theo chuỗi liên kết gắn với thị trường, khai thác tối đa nguồn lực tại địa phương. Tăng cường ứng dụng KH-CN nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, thích ứng biến đổi khí hậu.
Hiến Nguyễn