Tại cuộc họp báo của Kiểm toán Nhà nước (KTNN) mới đây, Phó Tổng kiểm toán Đoàn Xuân Tiên cho biết việc xác định giá đất không chính xác là lỗ hổng lớn dẫn đến thất thoát ngân sách tại các dự án trên.
Liên quan đến 8 dự án BOT mà KTNN vừa công bố, hầu hết các dự án thực hiện chỉ định nhà đầu tư, chỉ định nhà thầu thi công, xác định sai, tăng tổng mức đầu tư. Điển hình là dự án đầu tư xây dựng cầu Việt Trì - Ba Vì nối Quốc lộ 32 với Quốc lộ 32C theo hình thức hợp đồng BOT 20,17 tỷ đồng; Dự án cải tạo, nâng cấp Quốc lộ 18 đoạn Bắc Ninh - Uông Bí theo hình thức hợp đồng BOT 98,7 tỷ đồng…
Có dự án lặp nhiều sai phạm
KTNN còn chỉ ra việc phê duyệt dự án có sử dụng vốn hỗ trợ từ nguồn TPCP không đúng nội dung được sử dụng theo Nghị quyết số 65/2013/ QH13 ngày 15/11/2013 của Quốc hội như vốn TPCP 1.180 tỷ đồng cho các hạng mục chi phí đầu tư xây dựng hầm đường bộ Đèo Cả, hầm Cù Mông, hầm Hải Vân.
Tại kết quả kiểm toán 7 dự án BT, KTNN cũng chỉ rõ các dự án này thực chất là sử dụng nguồn lực NSNN thuộc nhiệm vụ chi ngân sách của các cấp chính quyền nhưng không quy định phải là dự án cần thiết, thực sự cấp bách là chưa phù hợp với các quy định hiện hành.
Do hầu hết các dự án chỉ định thầu, đề xuất dự án không thông qua HĐND nên làm giảm tính cạnh tranh, có hợp đồng ký sai quy định, gây thất thoát NSNN hơn 2828 tỷ đồng. Đơn cử như dự án giải quyết ngập do triều dâng khu vực Tp. HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1)…
Bên cạnh đó, một số dự án lựa chọn nhà đầu tư thiếu năng lực tài chính, thiết kế dự toán không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền thẩm định, phê duyệt là nguyên nhân gây thất thoát ngân sách lớn... như dự án xây dựng tuyến đường từ đường Lê Đức Thọ đến khu đô thị mới Xuân Phương (Hà Nội) của chủ đầu tư Tasco.
Ông Đoàn Xuân Kiên cũng đã chỉ ra công ty Tasco thực hiện dự án đường Lê Đức Thọ nối với Xuân Phương vi phạm nhiều nội dung như giao đất trong khi thực hiện dự án BT; việc tạm tính tiền sử dụng đất để xác định giá trị đối ứng khi giao đất cho dự án BT tại thời điểm thực hiện dự án BT dễ dẫn đến thất thoát NSNN. Điều này đã làm giảm tiền sử dụng đất phải nộp tương ứng 323,2 tỷ đồng.
Theo ông Đoàn Xuân Tiên, việc giao đất chỉ định cho nhà đầu tư là trái với Luật Đất đai; việc không quy định cụ thể thời điểm giao đất dẫn đến có dự án được giao đất trước khi thực hiện dự án BT, có dự án được giao đất trong khi thực hiện dự án BT và có dự án BT đã hoàn thành nhưng chưa giao đất là lỗ hổng lớn nhất dẫn đến thất thoát NSNN.
Thêm nữa, các dự án BT thực hiện chủ yếu bằng vốn vay, làm tăng chi phí đầu tư dự án, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình thực hiện; tính lãi vay trên phần vốn không phải đi vay vào quyết toán không theo quy định hợp đồng.
Với các dự án BOT, KTNN đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 7/8 dự án là 16,2 năm so với phương án tài chính ban đầu và giảm giá trị đầu tư 1.059 tỷ đồng (năm 2017 trở về trước, KTNN đã kiến nghị giảm 227,4 năm của 67 dự án).
Với các dự án BT, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 2.938 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý tài chính lên đến 29% giá trị được kiểm toán (năm 2017 trở về trước, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 4.515 tỷ đồng tại 30 dự án).
 |
|
Việc giao đất chỉ định cho nhà đầu tư là trái với Luật Đất đai |
Cần có tiền chỉ - hậu kiểm
Trước đó, năm 2018, việc sai phạm nhiều ở các dự án BT, Bộ Tài chính đề nghị UBND Tp.Hà Nội và một số tỉnh, thành phố rà soát việc chấp thuận chủ trương tạm dừng sử dụng quỹ đất để thanh toán cho các nhà đầu tư thực hiện dự án theo hình thức hợp đồng BT, cho đến khi Nghị định của Chính phủ quy định về nội dung này có hiệu lực thi hành.
Kể cả khi đến nay, Bộ Tài chính có văn bản cho phép các dự án được triển khai theo hình thức này nhưng khi chưa ban hành được Nghị định thì thất thoát, lợi ích nhóm vẫn có thể xảy ra.
Trước những sai phạm đã được chỉ rõ tại các dự án BOT, BT, nhiều chuyên gia kinh tế cũng cho rằng Nhà nước cần phải kiểm soát chặt hơn nữa với các dự án này.
Trả lời báo chí, Ts. Vũ Đình Ánh cho biết những dự án được thực hiện theo hình thức BT đều phát sinh các sai phạm, vì có thể nói, bản chất đã bị mắc từ "gốc" khi mà cơ quan quản lý nhà nước không thực hiện việc đấu thầu các dự án. "Đổi đất lấy hạ tầng" đã tạo ra rất nhiều khoảng trống gây ra thiệt hại đáng kể cho Nhà nước, xã hội.
Liên quan đến BOT, Ts. Nguyễn Minh Phong cho rằng cái gốc của BOT lĩnh vực giao thông vẫn là chưa minh bạch từ khâu đấu thầu đến đặt trạm. Vấn đề thấy rõ ở đây là các dự án BOT không có sự kiểm soát chặt chẽ nên được đặt ở những vị trí không đúng, gây thiệt hại cho người dân, doanh nghiệp.
Một đại biểu Quốc hội nhấn mạnh: bao giờ chúng ta có tiền chỉ - hậu kiểm, tức là có chỉ đạo từ ban đầu và hậu kiểm phía sau. Nếu chúng ta chỉ có tiền chỉ và không có hậu kiểm thì chúng ta không phát hiện ra các ách tắc và xử lý thật nghiêm.
Phạm Minh
