Gia Lai đang tập trung phát triển các mô hình HTX kiểu mới, lấy sản phẩm OCOP (Chương trình Mỗi xã một sản phẩm) làm mũi nhọn.
HTX là hạt nhân tái cơ cấu nông nghiệp
Sau khi sáp nhập, toàn tỉnh Gia Lai có khoảng 1.313 HTX. Điều đáng chú ý là sự gia tăng đột biến của các HTX tham gia Chương trình OCOP. Tính đến thời điểm này, Gia Lai đã có khoảng 820 sản phẩm được công nhận OCOP. Điều này cho thấy tính lan tỏa mạnh mẽ của chương trình OCOP ở địa phương. Hiện các HTX đóng vai trò chủ thể, tập trung vào các sản phẩm nông nghiệp chế biến sâu như cà phê, hồ tiêu, lúa gạo, thủy sản, ẩm thực và đặc sản từ các loại trái cây.
Sự phát triển của HTX gắn với OCOP không chỉ dừng lại ở số lượng mà còn ở giá trị cốt lõi. Việc tham gia OCOP đã giúp HTX mở rộng quy mô, tiếp cận nguồn vốn, và nâng cao giá trị chuỗi sản xuất.
Ví dụ điển hình Mật ong Phương Di Bee của HTX Mật ong Phương Di Bee (Phường Pleiku) đã chính thức được công nhận đạt OCOP 5 sao cấp Quốc gia vào đầu năm 2025. Đây là sản phẩm mật ong đầu tiên của cả nước đạt danh hiệu này.
Để có được điều này, HTX đã tận dụng những thế mạnh của địa phương. Trong đó, Gia Lai có vùng nguyên liệu cà phê, cao su, điều và cây ăn quả rộng lớn. Tận dụng lợi thế đó, HTX đã liên kết với các hộ nuôi ong thành viên để tạo ra vùng nguyên liệu lớn, bền vững.
 |
|
HTX Phương Di đầu tư cho sản phẩm OCOP. |
Hiện HTX quản lý khoảng 10.000 đàn ong mật tại Gia Lai và các tỉnh lân cận, đạt sản lượng 1.000 tấn mật thô/năm. Sản phẩm được khai thác mật theo tiêu chuẩn VietGAP đạt chất lượng cao, cung cấp ra các thị trường khó tính, như Nhật Bản, Mỹ và các nước châu Âu.
Điều đặc biệt, việc đạt chứng nhận OCOP đã giúp HTX mở rộng quy mô, tiếp cận nguồn vốn và nâng cao giá trị chuỗi sản xuất. Từ nghề truyền thống của gia đình, các thành viên muốn tạo ra sản phẩm không chỉ đạt chất lượng cao mà còn gắn với thương hiệu Việt.
Các HTX khác như HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang (Đăk Đoa) có các sản phẩm OCOP 5 sao quốc gia như Tiêu đỏ hữu cơ Lệ Chí, Tiêu đen hữu cơ Lệ Chí, Tiêu sọ hữu cơ Lệ Chí; Cà phê Đắk Yang Fine Robusta, Cà phê Đắk Yang Honey. Đây không chỉ là danh hiệu để hợp tác xã củng cố thương hiệu, tạo lợi thế trong đàm phán với đối tác, mà còn mở ra cơ hội lớn để các sản phẩm vươn ra thị trường quốc tế.
Hay HTX Nông nghiệp Chư A Thai (Phú Thiện) với sản phẩm Gạo Phú Thiện 4 sao đã tiên phong trong việc hình thành vùng nguyên liệu lớn, chuẩn hóa quy trình sản xuất, đồng bộ hóa chất lượng, từ đó nâng cao giá trị hàng hóa và khả năng cạnh tranh.
Sự thành công này có sự đóng góp không nhỏ từ hệ thống tổ chức hỗ trợ. Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Gia Lai đã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ pháp lý, tư vấn xây dựng hồ sơ, thẩm định chất lượng sản phẩm ban đầu và kết nối nguồn vốn ưu đãi cho các HTX này tham gia Chương trình OCOP. Đặc biệt, Liên minh HTX tỉnh đã tổ chức các lớp tập huấn về quản trị hiện đại và kỹ năng xúc tiến thương mại số, giúp các HTX nắm bắt được quy trình chuẩn hóa từ sản xuất đến tiêu thụ quốc tế.
Nâng cấp diện mạo nông thôn
Chương trình OCOP do các HTX làm chủ thể không chỉ là cuộc cách mạng về chất lượng sản phẩm mà còn là động lực trực tiếp, gián tiếp thúc đẩy tiến độ và chất lượng xây dựng NTM ở Gia Lai.
Xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025 chú trọng vào chiều sâu, đặc biệt là nâng cao thu nhập và cải thiện môi trường sống. Các HTX thông qua OCOP đã góp phần giải quyết căn cơ hai vấn đề này. Cụ thể như về mặt kinh tế, HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Namyang đã tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm, hoàn thiện bao bì, nhãn mác trong quá trình tham gia OCOP. Nhờ đó, HTX đã có 3 sản phẩm đạt OCOP 4 sao từ năm 2019 (tiêu đỏ, tiêu sọ, tiêu đen hữu cơ Lệ Chí) và bộ cà phê Đắk Yang đạt 3 sao năm 2020 sau đó đến nay đã nâng cấp lên sản phẩm 5 sao.
 |
|
Nông thôn mới ở Gia Lai đang gặt hái được nhiều trái ngọt. |
Để có được điều đó, HTX không chỉ nâng cao chất lượng sản phẩm, đầu tư mẫu mã, bao bì mà còn tham gia các hội chợ, các sự kiện kết nối cung cầu. Hiện các sản phẩm đạt chứng nhận OCOP đã có mặt tại một số siêu thị lớn và các chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch trên cả nước.Cùng với kênh truyền thống, HTX còn đẩy mạnh bán hàng qua các sàn thương mại điện tử lớn, xuất khẩu ra nước ngoài.
Tương tự, HTX nông nghiệp Chư A Thai (Phú Thiện) với sản phẩm gạo Phú Thiện đạt OCOP 4 sao đã mở rộng thị trường tiêu thụ mạnh mẽ. Để làm được điều này, HTX đã từng bước hình thành việc sản xuất gắn liền với chuỗi giá trị. Hàng năm, HTX tổ chức thu mua trên 200 tấn lúa chất lượng, đạt tiêu chuẩn để chế biến gạo. Kể từ lúc đạt chứng nhận OCOP, các đại lý tại TP. Pleiku và 2 đại lý tại TP. Hồ Chí Minh đã ký kết tiêu thụ gạo của HTX với giá cao hơn giá thị trường
Nhiều xã đạt chuẩn NTM ở Gia Lai có sự đóng góp từ các sản phẩm OCOP chất lượng cao bởi HTX. Điều này đã tạo ra nguồn lực nội sinh mạnh mẽ, trực tiếp đóng góp vào tiêu chí Thu nhập (số 10) và Tổ chức sản xuất (số 13), là tiền đề vững chắc để các xã tiếp tục tiến lên chuẩn NTM nâng cao.
Bài toán chiều sâu
Dù đạt nhiều thành tựu quan trọng, khu vực kinh tế tập thể ở Gia Lai vẫn đối diện với những thách thức về chiều sâu và tính bền vững. Để OCOP thực sự là đòn bẩy cho NTM, cần có những giải pháp cứng rắn và tập trung hơn nữa.
Thách thức lớn hiện nay là chất lượng hoạt động của một số HTX còn yếu kém, quy mô nhỏ, công nghệ chế biến lạc hậu, thiếu nhân lực quản lý và kỹ năng bán hàng qua các kênh hiện đại. Mặc dù đã hình thành chuỗi, nhưng việc kiểm soát chất lượng đầu vào, đặc biệt là truy xuất nguồn gốc, vẫn cần siết chặt hơn nữa để đáp ứng các thị trường xuất khẩu. Mục tiêu chiến lược là cần có nhiều sản phẩm OCOP đạt 4-5 sao hơn nữa để tăng khả năng cạnh tranh quốc tế, không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa.
Trong khi, nhiều sản phẩm OCOP 3 sao hiện nay vẫn dừng lại ở mức sơ chế hoặc chế biến thủ công, chưa đáp ứng được yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm, độ tinh khiết, hoặc thời gian bảo quản cần thiết để đạt chuẩn 4-5 sao. Việc đầu tư máy móc, công nghệ chế biến sâu (sấy thăng hoa, chiết xuất tinh dầu, đóng gói tự động) đòi hỏi nguồn vốn lớn, vượt khả năng tiếp cận của các HTX.
Do đó việc thiết lập quỹ hỗ trợ lãi suất hoặc cơ chế bảo lãnh tín dụng ưu đãi cho các dự án đầu tư công nghệ chế biến sâu của chủ thể OCOP, đặc biệt là các dự án hướng đến chuẩn 4-5 sao là rất cần thiết.
Cơ quan chức năng cần tăng cường hỗ trợ HTX đào tạo nâng cao nguồn nhân lực, kỹ năng bán hàng, quản lý, và đẩy mạnh đưa sản phẩm OCOP lên các sàn thương mại điện tử lớn cùng các hoạt động xúc tiến thương mại quốc tế.
Các địa phương cần tiếp tục hỗ trợ, tư vấn cho các HTX từ việc hoàn thiện sản phẩm, thiết kế nhãn hiệu, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc đến xúc tiến, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm, cũng như đầu tư cho sản xuất hàng hóa nông nghiệp tập trung có ứng dụng khoa học công nghệ.
Trong hành trình xây dựng NTM, HTX là trục xoay của chương trình OCOP tại Gia Lai. Để thúc đẩy NTM một cách toàn diện, Gia Lai cần tiếp tục lấy HTX làm chủ thể cốt lõi, tập trung nâng cao năng lực quản trị, chuyển đổi số và đầu tư chiều sâu công nghệ, biến những sản vật Tây Nguyên thành hàng hóa cao cấp, tạo nền tảng kinh tế vững chắc cho khu vực nông thôn mới.
Minh Nhương
