Tại Hội nghị “Phát triển thị trường lao động linh hoạt, hiện đại, bền vững và hội nhập, báo cáo trước Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ LĐTB&XH Đào Ngọc Dung, cho biết hệ thống an sinh xã hội được xây dựng tương đối hoàn thiện và vận hành hiệu quả với vai trò "giá đỡ" cho thị trường lao động. Tính đến tháng 7 năm 2022, số người tham gia bảo hiểm xã hội đạt khoảng 17,15 triệu người, chiếm 34,65% lực lượng lao động trong độ tuổi; số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp khoảng 13,94 triệu người, chiếm 28,17% lực lượng lao động trong độ tuổi.
Tỷ lệ lao động phi chính thức cao
Tuy nhiên, Bộ trưởng Dung cũng cho rằng hệ thống an sinh xã hội phát triển chưa bền vững, lưới an sinh xã hội chưa đủ sức đảm đương phòng ngừa, khắc phục và chống chịu rủi ro bền vững cho người lao động.
Còn nhiều người lao động chính thức chưa tham gia bảo hiểm xã hội. |
Để khắc phục tình trạng này, người đứng đầu Ngành LĐ-TB&XH khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ phát triển lưới an sinh và bảo hiểm xã hội thông qua cung cấp thông tin và dịch vụ tư vấn pháp lý miễn phí cho người lao động khi tham gia thị trường lao động.
Thực tế này cũng được các tổ chức quốc tế tại Việt Nam khuyến nghị. Theo bà Ingrid Christensen, Giám đốc Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Chính phủ Việt Nam cần tiếp cận chính thức hóa lực lượng lao động, thị trường lao động một cách toàn diện nhất có thể.
ILO đánh giá bên cạnh nhóm lao động trình độ kỹ năng cao có việc làm chính thức, còn có một bộ phận khác gồm những người lao động có kỹ năng thấp làm các công việc phi chính thức năng suất thấp. Lao động có việc làm phi chính thức đã giảm đáng kể ở Việt Nam trong 15 năm qua nhưng vẫn chiếm tỉ lệ lớn trong số lao động có việc làm.
Bà Ingrid Christensen cho rằng, tỷ lệ phi chính thức cao nghĩa là hầu hết người lao động Việt Nam kiếm sống dựa vào các hoạt động có năng suất thấp, tạo ra thu nhập thấp và không có bất kỳ sự bảo hộ nào. Sự tăng trưởng dựa vào một thị trường lao động, trong đó có hơn 60% lao động không có tiếp cận an sinh xã hội sẽ không bền vững, đặc biệt là trong một xã hội đang có sự già hóa về dân số như Việt Nam.
“Chính phủ đã thể hiện cam kết mở rộng bao phủ an sinh xã hội thông qua nhiều chính sách, mới nhất là Chỉ thị 20 về an sinh xã hội và đang sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội”, Giám đốc ILO đánh giá.
Tuy nhiên, bà Ingrid Christensen cũng cho rằng vấn đề phi chính thức không chỉ gói gọn trong khả năng tiếp cận an sinh xã hội. Khi bộ phận này của thị trường lao động vẫn đang có năng suất thấp, trình độ kỹ năng thấp, làm các công việc được trả công thấp, thì Việt Nam sẽ không thể tận dụng tối đa tiềm năng về năng suất lao động của mình.
Giám đốc ILO khuyến nghị Chính phủ Việt Nam tiếp cận chính thức hóa một cách toàn diện nhất có thể, và thiết lập các cơ chế điều phối liên bộ ngành. Chính thức hóa là hoạt động quan trọng, giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của mình.
Mở rộng lưới an sinh xã hội
Liên quan tới vấn đề này, bà Caitlin Wiesen, quyền Điều phối viên thường trú của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam, Trưởng Đại diện thường trú Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam, cho rằng nên tập trung đề cập đến tăng cường phúc lợi cho người lao động.
“Chúng tôi thấy, cơ chế bảo hiểm xã hội vẫn còn một số hạn chế vì những người làm việc trong các doanh nghiệp không chính thức chiếm đến 80% lại không tham gia tình nguyện vào cơ chế bảo hiểm xã hội. Điều này do một số yếu tố có thể do thiếu hợp đồng lao động chính thức hoặc không đăng ký chính thức trong hệ thống bảo hiểm xã hội", bà Caitlin Wiesen nói.
Mặt khác, lao động trong các hộ kinh doanh nhỏ, hợp tác xã, người nông dân trong lĩnh vực nông nghiệp không bị bắt buộc đăng ký vào cơ chế bảo hiểm xã hội. Qua đó cho thấy, những chính sách phát triển thị trường lao động còn thiếu chính sách bảo vệ cần thiết cho người lao động đối với những khủng hoảng lớn như COVID-19 chúng ta thấy nhiều người dân vật lộn với sinh kế của mình ở lĩnh vực xây dựng, thủy sản… Họ không tìm được cơ hội việc làm khác. Hay những người làm trong lĩnh vực dịch vụ như lái xe, buôn bán lẻ hoặc những ngành nghề liên quan không được liệt kê trong những cơ chế bảo hộ.
Cũng theo bà Caitlin Wiesen, Việt Nam còn thiếu biện pháp để bảo vệ hiệu quả cho các nhóm bị tổn thương ngoài các biện pháp đã có như bảo hiểm thất nghiệp hay những trung tâm dịch vụ cộng đồng. Vì biện pháp hiện có chưa có chức năng trung gian giúp người lao động tìm việc mới, tìm việc thay thế trong bối cảnh khủng hoảng. Những cơ chế tiếp cận các dịch vụ khi bị thất nghiệp cũng chưa phát huy được hiệu quả.
“Chúng ta biết rằng, phần lớn lao động Việt Nam đang làm việc cho những doanh nghiệp không chính thức. Có dưới 1/4 lao động Việt Nam hiện nay có hợp đồng lao động chính thức và nhiều người làm việc không có đăng ký, không có hợp đồng lao động”, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam nhấn mạnh.
Trước những đóng góp của các tổ chức quốc tế, Thủ tướng Chính Phủ Phạm Minh Chính khẳng định Chính phủ đã và sẽ tiếp tục hỗ trợ người lao động, tạo điều kiện tham gia bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp để chủ động khắc phục các rủi ro do mất hoặc giảm giờ làm việc, tai nạn lao động, mất sức lao động, nghỉ hưu…
Đồng thời, Chính phủ yêu cầu các bộ, ngành, địa phương nâng cao nhận thức về thị trường lao động, tuân thủ các quy luật của kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, coi lao động là hàng hóa đặc biệt để có cơ chế, chính sách phù hợp. Tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật đồng bộ, thống nhất để thị trường lao động phát triển theo hướng linh hoạt, hiện đại, đầy đủ, bền vững, hiệu quả, hội nhập quốc tế, nhằm giải phóng triệt để sức sản xuất, tập trung phát triển lao động có kỹ năng, thúc đẩy tạo việc làm bền vững, có thu nhập cao. Phát triển hệ thống thông tin thị trường lao động, hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm, doanh nghiệp dịch vụ việc làm, hệ thống giáo dục nghề nghiệp và lưới an sinh xã hội.
Hoàng Anh