Theo báo cáo của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam tại Diễn đàn “Lao động Việt Nam 2019 - Tương lai việc làm: Sự lựa chọn của Việt Nam” ngày 27/11, Việt Nam đang sở hữu dân số đặc biệt năng động, với tỷ lệ tham gia thị trường lao động ở mức hơn 70% đối với phụ nữ (so với mức trung bình 48% trên thế giới), 81% với nam giới.
Việc làm trong ngành sản xuất đã và đang tăng với tốc độ rất cao tại Việt Nam, kể từ năm 2014 luôn ở mức cao hơn mức chung của khu vực ASEAN và Thái Bình Dương.
 |
|
Thiếu hụt lao động kỹ năng cao ngày càng trầm trọng |
Ít việc làm kỹ năng cao
Theo các chuyên gia của ILO, kinh tế Việt Nam đang tạo ra ngày càng nhiều việc làm cần kỹ năng trung bình và kỹ năng cao.
Thống kê phân bổ việc làm theo mức kỹ năng của Việt Nam cho thấy hơn một nửa (53%) số việc làm trên cả nước là việc làm cần kỹ năng trung bình, 12% đòi hỏi kỹ năng cao, 36% là việc làm cần kỹ năng thấp.
Bà Valentina Barcucci, chuyên gia kinh tế lao động của ILO tại Việt Nam, chia sẻ: “So sánh cơ cấu này với các quốc gia có thu nhập trung bình cao - nhóm Việt Nam mong muốn được gia nhập vào năm 2030 - cho thấy những điểm khá thú vị”.
Theo đó, tính trung bình, các nước thu nhập trung bình cao có tỷ trọng việc làm kỹ năng thấp tương đồng với Việt Nam (32%), tỷ trọng việc làm kỹ năng trung bình lớn hơn (48%), nhưng tỷ trọng việc làm kỹ năng cao gần gấp đôi (mức 20%).
Ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), chia sẻ: “Do quá trình hội nhập quốc tế, Việt Nam phải thực hiện cải cách mãnh mẽ về thể chế để phù hợp với luật pháp quốc tế, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi không chỉ cho các doanh nghiệp (DN) Việt Nam, mà cả nhà đầu tư nước ngoài”.
Thống kê cho thấy hiện có gần 30.000 dự án FDI, với 350 tỷ USD vốn đăng ký và 210 tỷ USD vốn thực hiện.
Tuy nhiên, ông Thành đánh giá bên cạnh những thuận lợi có nhiều thách thức, trong đó có áp lực cạnh tranh với các DN nội không chỉ trong việc chiếm lĩnh thị trường mà cả về lao động.
“Hiện nay, các DN khó khăn trong tuyển dụng từ lao động phổ thông, chứ chưa nói đến lao động tay nghề cao, đặc biệt là những ngành thâm hụt nhiều lao động như may mặc, da giày... Ngoài ra, khi tự động hóa công nghệ được đưa vào sản xuất, DN phải sử dụng nguồn chi phí lớn để đào tạo lại trình độ, kỹ năng cho người lao động. Đây cũng là một thách thức không nhỏ”, ông Thành cho hay.
|
Ông Nguyễn Văn Thịnh - Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam
Thời gian tới, Liên minh HTX Việt Nam sẽ tập trung ưu tiên các giải pháp nâng cao năng lực lao động như rà soát, phân loại, đánh giá thực trạng việc làm khu vực HTX, đẩy mạnh tuyên truyền tư vấn, qua đó nâng cao hiệu quả hoạt động HTX nâng cao chất lượng việc làm của khu vực này. Thực hiện tốt chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với khu vực kinh tế hợp tác, nâng cao hiệu quả hoạt động, qua đó cải thiện chất lượng việc làm. Triển khai mô hình HTX gắn với chuỗi giá trị sản phẩm nhằm chiếm lĩnh thị trường trong nước và quốc tế, khi doanh thu của các HTX tốt hơn, lợi nhuận cao hơn, quan hệ lao động khu vực này được cải thiện bền vững hơn sẽ góp phần làm cho quan hệ giữa người sử dụng lao động và người lao động tốt hơn. Ông Lê Văn Thanh - Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH
Báo cáo toàn cầu về tương lai việc làm của ILO đã đưa ra những đánh giá về những yếu tố tác động tới tương lai của việc làm như vấn đề già hóa dân số, biến đổi khí hậu, sự phát triển của công nghệ mới và chuyển đổi số. Đây là những vấn đề mang tính toàn cầu và Việt Nam là một trong những quốc gia trên thế giới chịu tác động rõ nhất của biến đối khí hậu đe dọa tới sinh kế của hàng chục triệu dân sống ở vùng này, đòi hỏi những giải pháp cấp bách cũng như lâu dài để người dân có thể chuyển đổi phương thức nuôi trồng để thích nghi với sự thay đổi này.
Ông Chang Hee Lee - Giám đốc ILO tại Việt Nam Việt Nam đã và đang là một câu chuyện thành công thông qua cải thiện kỹ năng lực lượng lao động, mở rộng độ bao phủ an sinh xã hội và hiện đại hóa các thiết chế quan hệ lao động, nhờ đó góp phần thúc đẩy tốc độ tăng trưởng cao bền vững trong những năm qua dù bối cảnh quốc tế có nhiều biến động. Đây là kết quả của sự lựa chọn chiến lược của Việt Nam quyết định phát triển kinh tế thông qua hội nhập toàn cầu sâu rộng hơn, kết hợp với những cải cách trong nước. |
Cải thiện kỹ năng lao động
Theo đánh giá của các chuyên gia, có thể thời điểm hiện nay có tình trạng nhiều DN thiếu lao động phổ thông và khó khăn trong công tác tuyển chọn, nhưng trong tương lai khi cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã lan rộng trong tất cả các lĩnh vực, ngành nghề, việc thừa lao động giá rẻ và thiếu lao động có trình độ tay nghề cao là tất yếu. Do đó, cần tăng cường đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng, tăng năng suất lao động.
Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Thịnh, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, đã chỉ ra 5 hạn chế trong quan hệ lao động đối với khu vực HTX.
Theo đó, độ tuổi trung bình làm việc cao hơn mức bình quân cả nước, nhất là cao hơn với khu vực DN. Đặc biệt, lao động sau tuổi 55 thường về HTX làm việc. Chất lượng nguồn nhân lực thấp hơn so với DN. Sự biến động của khu vực này cao hơn đối với DN, trong đó có tình trạng lao động sau đào tạo thường chuyển sang khu vực khác. Thu nhập của người lao động thấp hơn với DN.
Ngoài ra, việc áp dụng tiền lương tối thiểu vùng phần lớn chưa được áp dụng đối với khu vực HTX nông nghiệp, mà chỉ với HTX phi nông nghiệp; việc tuân thủ quy định pháp luật trong an toàn lao động, vệ sinh chưa được quan tâm.
Đối với việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho Việt Nam, một số ý kiến đại biểu nêu rõ: Với lực lượng lao động 56 triệu người, trước mắt Việt Nam đang hưởng lợi thế từ dân số trẻ, tuy nhiên tỷ lệ lao động đã qua đào tạo mới chỉ đạt 23%; cơ cấu đào tạo nghề chưa hợp lý, chưa tương thích với cơ cấu của nền kinh tế, dẫn đến tình trạng thừa - thiếu lao động cục bộ…
Chẳng hạn, thị trường đang có dấu hiệu dư thừa nhân lực ở một số ngành nghề như Hành chính/ Thư ký, hiện đang đứng ở vị trí số 1 về nguồn cung lao động dồi dào nhất, nhưng ngành nghề này không thuộc trong top 10 ngành nghề dự báo có nhu cầu tuyển dụng nửa cuối năm 2019. Bên cạnh đó, ngành ngân hàng tăng trưởng mạnh nhất về nguồn cung, ứng viên nhóm này có ý định tìm việc nhiều nhất vào nửa cuối năm, nhưng lại không thuộc top 10 ngành nghề dự báo có nhu cầu tuyển dụng…
Các ngành nghề có khả năng thiếu hụt lao động gồm kỹ sư, bảo trì/sửa chữa, bán hàng kỹ thuật, cơ khí. Đây là những ngành nghề thuộc top 10 các ngành nghề dự báo có nhu cầu tuyển dụng nhiều nhất trong nửa cuối năm 2019, nhưng lại không thuộc top 20 về tăng trưởng nguồn cung lao động. Đáng chú ý, nghề Cơ khí hiện đang thuộc trong top 10 lĩnh vực kinh doanh thiếu hụt về nhân sự.
Vì vậy, trong thời gian tới, Chính phủ cần có những thay đổi quan trọng về chính sách giáo dục đào tạo nghề nghiệp sao cho DN tham gia sâu hơn vào hoạt động dạy nghề, gắn việc học nghề với thực hành tại DN; đồng thời phát huy vai trò chủ động của cơ sở đào tạo nghề bám sát cung và cầu của thị trường.
Theo khảo sát của ILO, người lao động vẫn còn kiến nghị về môi trường làm việc, trong đó ô nhiễm về tiếng ồn và không khí khiến họ không thể làm việc hiệu quả. ILO đưa ra khuyến nghị để có tương lai việc làm tốt đẹp cho người lao động cần cải thiện môi trường làm việc, có những chính sách ưu đãi thu hút lực lượng nhà khoa học người Việt Nam đang ở nước ngoài về nước...
Hoàng Hà
