Năm 2019, ngành thủy sản đặt mục tiêu tốc độ tăng giá trị sản xuất 4,69% so với năm 2018; kim ngạch xuất khẩu đạt 10,5 tỷ USD, việc giải bài toán nguyên liệu càng đặt ra cấp thiết.
Nhà máy hoạt động cầm chừng
Tổng cục Hải quan cho biết, năm 2018, kim ngạch nhập khẩu thủy sản của Việt Nam đạt 1,72 tỷ USD, tăng 19,6% so với năm 2017. Các thị trường cung cấp thủy sản chính cho Việt Nam là Ấn Độ, Na Uy, Đông Nam Á…
Nửa đầu tháng 1/2019, nhập khẩu thủy sản đạt 84,6 triệu USD, tăng 4,3% so với nửa cuối tháng 12/2018 và tăng 11,6% so với cùng kỳ năm 2018.
Ngoài việc phụ thuộc từ nguyên liệu nhập khẩu, giá nguyên liệu thủy sản trong nước cũng khá bấp bênh, thường xuyên biến động. Khảo sát của Bộ Công Thương cho thấy, giá cá tra nguyên liệu tại tỉnh An Giang tuần kết thúc ngày 17/1/2019 tăng so với tuần trước đó do nguồn nguyên liệu đang khan hiếm.
Cụ thể, cá tra thịt trắng có giá dao động 30.000 – 31.000 đồng/ kg, tăng 800 – 1.500 đồng/kg so với tuần trước; cá tra thịt hồng có giá dao động 29.000 – 29.800 đồng/kg, tăng 500 – 800 đồng/kg.
Trên thực tế, doanh nghiệp chế biến thủy sản luôn gặp khó khăn về nguồn cung nguyên liệu. Có thời điểm năm 2018, nhiều doanh nghiệp đã rơi vào tình cảnh thiếu nguyên liệu trầm trọng.
Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (Vasep) cho biết, trong quý II/2018, một số doanh nghiệp thiếu đến 60-80% nguyên liệu. Nguyên nhân là do sự biến động của thị trường thủy sản, kết quả dự báo nguồn cung thiếu chính xác, dẫn đến sự mất cân đối cung – cầu.
Theo Ts. Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, đa phần các nhà máy chế biến thủy sản hiện nay đều thiếu nguyên liệu như tôm, cá tra, cá ngừ.
Nhiều nhà máy phải hoạt động dưới công suất: Nhà máy chế biến tôm hoạt động bằng 50% công suất, cá tra 70%, riêng hải sản có nguồn nguyên liệu chỉ đáp ứng 20% công suất. Thậm chí có nhà máy "bòn vét" các loại nguyên liệu bằng cách nhập xương cá muối, sau đó về Việt Nam lọc thịt vụn dính ở xương cá.
Vì vậy, ông Dũng cho rằng điểm yếu nhất của ngành thủy sản chính là vấn đề nguyên liệu. Hiện nay, sản xuất, nuôi trồng nguyên liệu thủy sản rất manh mún, trong khi đó khâu chế biến và thị trường đang ngày càng phát triển.
Những bất cập phải kể tới như nguyên liệu không đảm bảo chất lượng, ngư dân tự khai thác nên trình độ bảo quản trên tàu rất kém, chất lượng xuống cấp phải bán giá rẻ.
Tương tự với nuôi trồng, nhiều nhà nuôi thủy sản nhưng mỗi hộ chỉ nuôi vài trăm kilôgam một vụ thu hoạch. "Như vậy làm sao có nguyên liệu cho chế biến. Đó là chưa kể vấn đề chất lượng khó kiểm soát", ông Dũng đặt vấn đề.
Năm 2019, ngành thủy sản đặt mục tiêu xuất khẩu 10,5 tỷ USD |
Xây dựng chuỗi liên kết
Bà Nguyễn Thị Thu Sắc, Phó Chủ tịch Vasep, cho rằng nguồn nguyên liệu là vấn đề được quan tâm trong chế biến, xuất khẩu thủy sản, nhưng doanh nghiệp thủy sản vẫn luôn khó khăn trong việc chủ động nguyên liệu phục vụ cho chế biến xuất khẩu.
Nguồn hải sản đánh bắt gần bờ đã cạn kiệt đến mức báo động; nuôi trồng thủy sản thì gặp biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn và dịch bệnh, dẫn tới thiếu hụt nguồn nguyên liệu.
Chưa kể, sau khi khai thác và thu hoạch, các thương nhân tư nhân chiếm lĩnh thị trường, mua gom nguyên liệu, bán trực tiếp cho thương nhân nước ngoài, dẫn đến nghịch lý là nguyên liệu thủy sản địa phương được xuất khẩu trong khi các doanh nghiệp chế biến không có đủ nguyên liệu.
Trước thực tế này, ông Trần Đình Luân, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, cho biết trong kế hoạch tái cơ cấu và tổ chức lại sản xuất ngành thủy sản, liên kết là một trong những giải pháp được đề ra.
Thời gian vừa qua, một số chuỗi liên kết đã được hình thành, như chuỗi tôm ở ba tỉnh Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau, thể hiện liên kết từ vật tư đầu vào đến nhà máy chế biến và truy xuất được nguồn gốc sản phẩm.
Hay đối với sản xuất cá tra, liên kết từ vùng sản xuất giống đến vùng nuôi và đến nhà máy chế biến đã từng bước phát huy hiệu quả, đặc biệt vừa qua đã triển khai đề án cá tra 3 cấp ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long….
Bên cạnh đó, ông Luân cũng thừa nhận, một số doanh nghiệp lớn đã chủ động được khu vực sản xuất, vật tư đầu vào, ví dụ như có những doanh nghiệp vừa nuôi, vừa sản xuất giống, vừa có nhà máy chế biến, nhưng tỷ lệ này vẫn thấp so với tổng thể ngành thủy sản của Việt Nam.
Vì vậy, để ngành thủy sản đảm bảo đồng đều về mặt chất lượng sản phẩm, số lượng phục vụ cho chế biến xuất khẩu, việc liên kết giữa các khu vực sản xuất lại với nhau là điều cần thiết, qua đó đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, tổ chức truy xuất nguồn gốc tốt hơn.
Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, việc áp dụng các tiêu chuẩn cho xuất khẩu ngày càng nghiêm ngặt, nếu không tổ chức liên kết sẽ không thể đáp ứng. Cũng như để liên kết hiệu quả, ngành thủy sản cần sự vào cuộc của nhiều thành phần từ nông dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý, nhằm đảm bảo sản phẩm nguyên liệu tốt đến đúng với các địa chỉ chế biến và xuất khẩu uy tín.
"Làm sao để chuỗi sản xuất đó được công khai minh bạch và quan trọng là cân đối lại các giá trị của những thành phần tham gia chuỗi và đảm bảo hiệu quả để người dân yên tâm đầu tư sản xuất theo các tiêu chuẩn mà người tiêu dùng đòi hỏi", ông Luân nhấn mạnh.
Lê Thúy
Bà Nguyễn Thị Thu Sắc - Phó Chủ tịch Vasep Doanh nghiệp thủy sản cần tập trung nâng cao năng lực cạnh tranh, nâng cao chất lượng sản phẩm chế biến. Xây dựng vùng nguyên liệu an toàn bằng cách tăng cường liên kết giữa sản xuất và nuôi trồng để cùng phát triển vùng nguyên liệu, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa các bên nuôi trồng, chế biến, xuất khẩu. PGs. Ts. Nguyễn Hữu Dũng - Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam Hiệp định CPTPP là cơ hội rất lớn cho ngành thủy sản. Tuy nhiên, muốn tận dụng được cơ hội này, ngành cần phải đảm bảo nguồn gốc xuất xứ bằng cách nhập khẩu nguyên liệu từ các nước thành viên CPTPP và đặc biệt tăng mức độ nuôi trồng thủy sản theo hướng công nghiệp hóa để tương đồng với chế biến, qua đó chủ động nguồn nguyên liệu trong nước. Ông Nguyễn Xuân Cường - Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Đối với lĩnh vực nuôi trồng, ngành thủy sản cần chú trọng phát triển bền vững các đối tượng chủ lực, nâng cao giá trị thông qua tăng cường các sản phẩm giá trị gia tăng, phát triển thị trường… Trong khai thác hải sản, cần rà soát, đánh giá lại kế hoạch trung và dài hạn để sắp xếp hình thành nghề cá bền vững; cần cải thiện và nâng cấp các thiết chế hạ tầng (cảng cá, bến cá, khu neo đậu tránh trú bão...), tập trung phát triển khai thác ở đại dương xa. Năm 2019, đặt mục tiêu cao nhất để "rút thẻ" vàng cho thủy sản, xây dựng chiến lược tổ khai thác bền vững, hiệu quả, lâu dài. |