Thúc đẩy tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước

Báo cáo "Tóm tắt thẩm tra đánh giá giữa kỳ thực hiện Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016- 2020 của Ủy ban Kinh tế về kết quả thực hiện Nghị quyết số 24/2016/ QH14 về kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 (Nghị quyết số 24) thời gian qua" cho thấy, trong số 5 nhóm mục tiêu được xác định tại Nghị quyết số 24 có 4 nhóm mục tiêu liên quan đến cơ cấu lại ngân sách nhà nước và đầu tư công, cải thiện chất lượng tăng trưởng và cơ cấu lại các tổ chức tín dụng, thị trường tài chính đạt kết quả khả quan.

Tuy nhiên, nhóm mục tiêu thứ 5 về cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước (DNNN), phát triển DN và hợp tác xã khó đạt được như đã đề ra vào năm 2020 nếu không có giải pháp đẩy nhanh.

Thoái vốn chậm, kinh doanh thua lỗ

Đặc biệt, về cơ cấu lại DNNN, đến tháng 7/2018, các bộ, ngành, địa phương mới thực hiện thoái vốn tại 30/316 DN theo kế hoạch đề ra của năm 2017 và 2018.

Uỷ ban Kinh tế đánh giá, cơ cấu lại DNNN góp phần tăng khoản thu cho ngân sách nhưng tiến độ cổ phần hóa (CPH), thoái vốn tại DNNN vẫn chậm và chưa đạt được kế hoạch đề ra, lượng vốn nắm giữ lớn nhưng hiệu quả kinh doanh còn hạn chế, quản trị DN chưa đáp ứng được yêu cầu.

Hơn nữa, việc sử dụng vốn thu được từ CPH, thoái vốn từ DNNN chậm được triển khai làm tồn đọng vốn trong lúc vẫn phải phát hành trái phiếu chính phủ để phục vụ đầu tư.

Đồng thời, Báo cáo kinh tế vĩ mô quý III/2018 của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cũng cho thấy, tính đến tháng 8/2018, phương án CPH 19 DNNN (bằng 86,2% so với cùng kỳ năm 2017) đã được phê duyệt; tuy nhiên, tiến độ còn chậm (19/85 DNNN) do đây là những DN có quy mô lớn, số vốn nhà nước thu về nhiều.

Quá trình thoái vốn chậm, kinh doanh của nhiều DNNN ngày càng thua lỗ dẫn tới khối nợ ngày một lớn. Theo báo cáo mới nhất về hoạt động đầu tư, quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại DN năm 2017 của Bộ Tài chính gửi tới các đại biểu Quốc hội, tổng tài sản của các DNNN là hơn 3 triệu tỷ đồng, tăng 3% so với thực hiện năm 2016.

Tuy nhiên, theo báo cáo hợp nhất của các tập đoàn, tổng công ty, số nợ phải trả của DNNN lên tới trên 1,5 triệu tỷ đồng, tăng 1,3% so với thực hiện năm 2016. Số nợ này chiếm đến 56,5% tổng nguồn vốn của các tập đoàn, tổng công ty.

Hệ số nợ phải trả/ vốn chủ sở hữu bình quân năm 2016 là 1,25 lần, cao hơn mức 1,22 lần hồi năm 2015. Trong đó, 20 tập đoàn, tổng công ty có tỷ lệ nợ phải trả/vốn chủ đầu tư lớn hơn 3 lần, thậm chí lên hàng chục lần.

Cụ thể, Tổng công ty Xuất nhập khẩu tổng hợp Vạn Xuân có hệ số nợ lên tới 45,56 lần; Tổng công ty Đầu tư và Phát triển đường cao tốc Việt Nam: 8,07 lần; Tổng công ty Xăng dầu Quân đội: 7,88 lần…

Một số tập đoàn, tổng công ty có số nợ vay từ ngân hàng lớn. Cụ thể, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) nợ hơn 146.580 tỷ đồng; Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nợ hơn 132.000 tỷ đồng; Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam (TKV) nợ gần 48.700 tỷ đồng…

Ngoài vay từ các ngân hàng trong nước, các DNNN cũng vay từ các tổ chức tài chính nước ngoài gần 616.000 tỷ đồng…

Cùng với việc nợ nần kéo dài, nhiều DNNN tiếp tục kinh doanh thua lỗ. Tập đoàn Hóa chất lỗ lũy kế 1.967,8 tỷ đồng; Tập đoàn Viễn thông Quân đội: 5.589 tỷ đồng; Tổng công ty Cà phê Việt Nam: 44,67 tỷ đồng; Tổng công ty Thương mại Hà Nội: 14,98 tỷ đồng; công ty TNHH MTV Vàng bạc Đá quý Sài Gòn: 14,61 tỷ đồng…

Điều này cho thấy hiệu quả sản xuất kinh doanh và đóng góp của một số DNNN còn hạn chế, chưa tương xứng với nguồn lực Nhà nước đầu tư, một số dự án DNNN còn thua lỗ, thất thoát vốn lớn. Việc thực hiện cơ chế xử lý trách nhiệm người đứng đầu khi xảy ra sai phạm cũng như việc xử lý các hành vi vi phạm về giám sát, đánh giá chưa đầy đủ, nghiêm túc.

DNNN tái cơ cấu chậm và ì ạch tiếp tục là "điểm trừ" trong bức tranh tái cơ cấu chung của nền kinh tế

Ai chịu trách nhiệm?

Trước tình trạng trên, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường (Đoàn Tp.Hà Nội) cho rằng DNNN bị thất thoát vốn tài sản là do kinh doanh kém hiệu quả, mua đắt bán rẻ, định giá tài sản thấp. Kinh doanh kém hiệu quả là do trình độ quản lý yếu kém, DNNN đã đầu tư vào những hoạt động không có hiệu quả nhằm thu lợi ích cá nhân, dù DN lỗ nhưng không ai phải chịu trách nhiệm.

Theo đại biểu Vũ Tiến Lộc (Đoàn tỉnh Thái Bình), nguyên nhân chính là vì hệ thống quản lý chồng chéo, chưa rõ ràng. Năng lực quản trị của đại diện quản lý sở hữu, điều hành DN chưa cao, hoạt động thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả, việc xử lý trách nhiệm của người đứng đầu khi để xảy ra vi phạm chưa nghiêm.

Được biết, hiện nay, sau không ít thời gian chuẩn bị, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại DN đã hoàn tất về chức năng, nhiệm vụ và bước đầu hoàn thiện bộ máy nhân sự.

Kỳ vọng về một môi trường cạnh tranh bình đẳng hơn ít nhiều đã được hiện thực hóa bước đầu, với việc tách chức năng chủ sở hữu với chức năng quản lý nhà nước ở một số DNNN.

Tuy nhiên, thách thức vẫn hiện hữu, đặc biệt là minh chứng tính chuyên nghiệp của bộ máy Ủy ban này trong việc quản lý vốn – qua những chuyển biến nhanh và thực tế trong giai đoạn đầu.

Trong khi đó, thời gian tới, ông Vũ Hồng Thanh, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế, cho rằng kết quả thực hiện cơ cấu lại DNNN mới chỉ là bước đầu, đòi hỏi tiếp tục quan tâm thực hiện các biện pháp nhằm tránh thất thoát vốn nhà nước, nâng cao tính công khai, minh bạch trong quá trình thực hiện và phát triển DN sau CPH.

Việc thoái vốn cần thực hiện thận trọng, trong đó bảo đảm tính đúng, tính đủ giá trị vốn nhà nước trong DN và có kế hoạch cụ thể sử dụng nguồn vốn thu được từ thoái vốn, trong đó ưu tiên vào các công trình quan trọng quốc gia để tạo động lực phát triển và sức lan tỏa cho nền kinh tế.

Do vậy, cần đẩy mạnh quá trình thoái vốn, CPH DNNN, đảm bảo công khai, minh bạch. Phát huy vai trò và tính hiệu quả của Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại DN. Khắc phục những hạn chế, xử lý nghiêm các sai phạm trong công tác quản lý, sử dụng vốn nhà nước tại DN, thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 60/2018/QH14 của Quốc hội về tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý và CPH DNNN.

Liên quan tới tái cơ cấu DNNN, ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cũng cho rằng thay vì nỗ lực tái cơ cấu các dự án, DN thua lỗ nên tập trung đầu tư, hỗ trợ các DN tốt, DN có tiềm năng. Mặt khác, cần phải mạnh dạn tháo cởi các khoản trợ cấp cả về tài chính và thể chế đối với các DNNN.

Lê Thúy