Khi bàn về câu chuyện taxi Vinasun đã giảm tới 7.946 nhân viên (tính đến cuối tháng 6/2017) so với thời điểm đầu năm nay, đứng ở góc độ bàn về người lao động (NLĐ), một số nhận định đã nói thẳng NLĐ nên làm quen với những hệ lụy của cơ chế thị trường.
Ở góc độ doanh nghiệp (DN, nhìn vào chuyện của hãng taxi nội địa này, một số ý kiến khác cho rằng đây là điều tất yếu, lược bỏ bộ máy quản lý cồng kềnh, chuẩn bị cho quá trình tái cấu trúc. Thậm chí, họ còn hy vọng việc cắt giảm nhân sự sẽ giúp DN bớt chi phí quản lý, giảm chi phí vận hành, giảm giá thành để người tiêu dùng hưởng lợi.
Người lao động thiệt thòi đủ kiểu
Mọi chuyện đều có lý do của nó. Nhưng với con số gần 8.000 người ở một DN nội địa như Vinasun phải mất việc chỉ trong vòng 6 tháng đầu năm nay, xem ra vẫn có gì đó “cay cay” khi NLĐ là những người chịu thiệt thòi từ chuyện cạnh tranh gay gắt giữa các DN trong bối cảnh hiện nay.
Điều này càng được thấy rõ khi để giảm chi phí quản lý cũng như có khoản doanh thu ổn định, Vinasun sẽ chuyển sang mô hình hoạt động mới (khoán cứng doanh thu cho tài xế và nhận một khoản cố định).
Cùng với đó là việc các nhân viên chính thức của hãng này chuyển sang dạng hợp đồng (nhiều chi phí phúc lợi cũng bị cắt giảm theo). Điều này làm nhiều người băn khoăn là trong con số gần 8.000 lao động mà hãng này cắt giảm, có bao nhiêu người chuyển sang hình thức hợp đồng và bao nhiêu người nghỉ việc thực sự.
Nhưng, theo nhận định của giới chuyên gia, với cách làm mới từ Vinasun, các tài xế hợp đồng sẽ chịu nhiều áp lực cạnh tranh. Điều đó đồng nghĩa với phần rủi ro đã được hãng taxi nội đang trên đà sa sút này chuyển về phía người lao động.
Nhìn từ vụ Vinasun mới thấy, trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt với sự tấn công mạnh từ khối ngoại, chuyện cắt giảm nhân sự của phía DN luôn là nỗi ám ảnh đối với NLĐ.
Chẳng hạn, trường hợp công ty CP Tập đoàn Thủy sản Minh Phú, còn được mệnh danh là “vua tôm” Minh Phú, nhưng không mấy dễ thở trong những năm gần đây. Năm ngoái, lãnh đạo công ty này cho biết chỉ còn 9.000 lao động so với con số 15.000 lao động vào năm 2014.
Với tình hình số DN phá sản, “chết lâm sàng” tăng đột biến trong nửa đầu năm nay, theo Tổng cục Thống kê, có gần 67.000 DN, tăng trên 80% về lượng so cùng kỳ năm trước, những NLĐ trong các DN này đi đâu, về đâu vẫn là dấu hỏi lớn.
Nhiều DN kiến nghị không tăng lương tối thiểu cho người lao động
Trong khi đó, bản thân NLĐ vẫn thường trực đối mặt nhiều nguy cơ mất việc, nhất là các lao động tuổi trung niên. Điều này được thể hiện rõ qua kết quả điều tra mới đây của Viện Công nhân và Công đoàn (Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam) hồi tháng 5/2017 cho thấy tình trạng khá phổ biến là công nhân lao động độ tuổi ngoài 30 (nhất là lao động nữ và lao động trong các DN FDI) vừa có thu nhập bấp bênh vừa bị cho nghỉ việc vì nhiều sức ép.
Những lao động tuổi trung niên thường bị DN chấm dứt hợp đồng trước thời hạn hoặc ký kết nhiều hợp đồng lao động ngắn hạn và chấm dứt khi hết hạn; tạo cớ hoặc sắp xếp lại sản xuất để chấm dứt hợp đồng lao động, sa thải…
Bao giờ bớt thiệt?
Theo đánh giá của giới chuyên gia từ USAID và Ban Kinh tế Trung ương, ở Đông Á, Việt Nam chỉ sau Indonesia về mức độ nghiêm ngặt đối với bảo vệ việc làm. Luật pháp bảo vệ việc làm ở Việt Nam thậm chí còn nghiêm ngặt hơn nhiều nước châu Âu có hệ thống phúc lợi Nhà nước như Bỉ, Hà Lan, Thụy Điển.
Tuy nhiên, trên thực tế, việc sa thải nhân công có vẻ không gặp nhiều khó khăn vì trong những năm qua, số lượng người khai báo thất nghiệp là khá lớn.
Bên cạnh đó, chi phí lao động luật định ở Việt Nam đang tăng nhanh. Lương tối thiểu ở Việt Nam đã tăng rất nhanh từ năm 2012 và tốc độ tăng đã vượt quá mức tăng năng suất. Tỷ lệ tăng trưởng bình quân trong giai đoạn 2012-2016 đạt từ 21,65% cho khu vực I tới 25,29% cho khu vực IV.
Tuy nhiên, quy định về mức lương tối thiểu không được tuân thủ tốt, nhất là ở khu vực không chính thức. Ngay cả các DN FDI và DN nhà nước cũng trả lương cho NLĐ thấp hơn mức lương tối thiểu dù có hay không có hợp đồng lao động.
Cuối tuần qua, tại hội nghị đối thoại về thực thi pháp luật lao động do Bộ Lao động Thương binh & Xã hội (LĐ-TB&XH) tổ chức, nhiều DN vẫn kiến nghị không nên tăng lương tối thiểu trong năm 2018. Còn theo Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Doãn Mậu Diệp, nhiều hiệp hội DN cũng kiến nghị không tăng lương tối thiểu năm nay.
Trong khi đó, khảo sát của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cho thấy, ở Việt Nam có tình trạng trả lương dưới mức lương tối thiểu. Bên cạnh đó, quy định về phí công đoàn và việc mở rộng cơ sở tính bảo hiểm xã hội, bao gồm tất cả các loại tiền phúc lợi lao động, đang làm cho chi phí lao động tăng nhanh.
Ngoài ra, theo giới chuyên gia, thông thường, cách trốn tránh các chi phí liên quan đến thể chế lao động là không ký hợp đồng với NLĐ. Trung bình, DN chỉ ký hợp đồng chính thức cho 80% lực lượng lao động.
Nhìn chung, để tránh tình trạng “trăm thua đổ đầu người lao động”, trách nhiệm dung hòa trước tiên phải thuộc về cơ quan quản lý và cái tâm của các chủ DN. Điều mong mỏi lý tưởng nhất vẫn là các DN làm ăn thuận lợi, cạnh tranh tốt, còn NLĐ làm việc tốt, ổn định và được hưởng đúng, đủ các chính sách về lương, phúc lợi xã hội.
Thế Vinh