Hợp tác xã tìm sức bật với chuỗi giá trị

Chưa bao giờ câu chuyện xây dựng chuỗi giá trị nông sản lại cấp bách như hiện nay, đặc biệt khi các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP và EVFTA có hiệu lực. Đây là những "cơ hội vàng" để các hợp tác xã (HTX), doanh nghiệp chớp lấy thời cơ, mở rộng thị trường tiêu thụ nông sản.

Nhân rộng mô hình hiệu quả

Tại Hội thảo “Xây dựng và phát triển chuỗi giá trị nông sản xuất khẩu - Sự tham gia của khu vực HTX Việt Nam” ngày 14/10, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Văn Thịnh cho biết, Liên minh HTX Việt Nam đang đẩy mạnh việc hỗ trợ phát triển các mô hình hợp tác xã gắn với chuỗi giá trị sản phẩm chủ lực của quốc gia, vùng, địa phương.

Hội thảo thu hút nhiều nhà khoa học, nhà nghiên cứu và các HTX tham gia.

Thời gian qua, Liên minh HTX Việt Nam đã xây dựng các hợp tác xã sản xuất, kinh doanh theo chuỗi giá trị tại 63 tỉnh thành phố, hỗ trợ kinh tế 14 mô hình phát triển sản xuất, hỗ trợ chuyển giao công nghệ cho 8 mô hình và Liên minh HTX các tỉnh phối hợp cùng các sở, ngành địa phương hỗ trợ gần 600 mô hình phát triển theo chuỗi.

Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Văn Thịnh nhận định, chuỗi giá trị nông sản phát triển mạnh ở khâu sản xuất và tăng trưởng mạnh về thị trường. Tuy nhiên, khâu tổ chức phân phối còn yếu, liên kết giữa HTX và các tác nhân trong chuỗi giá trị còn chưa bền vững.

Hiện nay, cả nước có hơn 25.000 HTX với gần 17.000 HTX nông nghiệp, trong đó có trên 1.700 HTX sản xuất gắn với chuỗi giá trị, công nghệ cao (tăng 15,2% so với cùng kỳ năm 2019), trong đó có 1.147 HTX nông nghiệp phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị sản phẩm nhằm nâng cao giá trị nông sản, phát triển kinh tế hộ thành viên.

Các HTX, tổ hợp tác có năng lực rất tốt để tổ chức cho người sản xuất liên kết được với doanh nghiệp. Điển hình như câu chuyện của HTX Dịch vụ nông nghiệp Đức Chính (huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương). Trong khi nhiều HTX, doanh nghiệp loay hoay khi thị trường xuất khẩu truyền thống Trung Quốc tạm thời “đóng cửa”, HTX Đức Chính đã chủ động tìm những lối đi mới, liên kết với doanh nghiệp, xuất khẩu cà rốt đến các thị trường tiềm năng như Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan… Cà rốt xuất khẩu của HTX chiếm 65% tổng sản lượng của xã Đức Chính, tăng 15-20% so với những năm trước.

Hay như Liên hiệp HTX sản xuất, tiêu thụ nông sản an toàn Ninh Bình. Dành nhiều năm xây dựng chuỗi giá trị xuất khẩu, ông Nguyễn Trương Nghĩa, Chủ tịch HĐQT Liên hiệp HTX sản xuất, tiêu thụ nông sản an toàn Ninh Bình cho biết: "Liên hiệp đang đứng ra liên kết các vùng nguyên liệu, chế biến nông sản và xúc tiến xuất khẩu, mỗi năm xuất khẩu 2.000 - 3.000 tấn rau, củ quả sang thị trường Đông Âu”.

Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Văn Thịnh đánh giá cao việc phát triển chuỗi nông sản xuất khẩu.

Tuy nhiên, số lượng HTX thành công như trường hợp của HTX Dịch vụ nông nghiệp Đức Chính và Liên hiệp HTX sản xuất, tiêu thụ nông sản an toàn Ninh Bình chưa nhiều. Các hoạt động của đa số HTX vẫn còn hạn hẹp, mới chỉ thực hiện được một số dịch vụ đầu vào cho sản xuất nông nghiệp. Hiện, các mô hình HTX, tổ hợp tác… đạt hiệu quả và có khả năng phát triển bền vững chưa phổ biến.

Nhìn vào thực tế, nông sản Việt Nam chưa xây dựng được thương hiệu mạnh trên thị trường, là “rào cản” để nông sản tiếp cận với thế giới. Nói như PGs.Ts Đào Thế Anh, Phó Viện trưởng Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam: Thị trường xuất khẩu đòi hỏi tiêu chuẩn khắt khe về vệ sinh an toàn thực phẩm, chất lượng sản phẩm đồng đều, số lượng ổn định, rõ ràng về truy xuất nguồn gốc, bao bì, mẫu mã… Thực trạng sản xuất nhỏ lẻ, phân tán sẽ không thể đáp ứng được yêu cầu về tiêu chuẩn của nước nhập khẩu, khó giữ chân được đối tác.

Nghĩa là, các hoạt động trong chuỗi giá trị nông sản diễn ra manh mún, riêng lẻ, mạnh ai nấy làm. Nói cách khác, Việt Nam chưa xây dựng được chuỗi giá trị hoàn chỉnh cho nông sản. Một trong những lý do chính là giữa doanh nghiệp, HTX và người nông dân chưa có tiếng nói chung, liên kết lỏng lẻo, số lượng, chất lượng chưa ổn định.

Thêm nữa, các HTX nông nghiệp đang gặp khó khăn chung là năng lực quản trị, điều hành, tổ chức sản xuất để tạo ra nông sản đạt tiêu chuẩn chất lượng cao, tìm kiếm thị trường của đội ngũ lãnh đạo các HTX còn nhiều hạn chế; nguồn lực tài chính của HTX còn khó khăn, nên yếu thế trong mối liên kết.

Nâng “nội lực” của HTX

PGs.Ts Nguyễn Hoàng Ánh, Giảng viên Đại học Ngoại thương cho rằng: "Bên cạnh đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, chuỗi giá trị xuất khẩu cần đẩy mạnh liên kết với các doanh nghiệp nước ngoài, chuỗi siêu thị lớn tại Việt Nam như MM Mega Market, Big C, Lotte Mart… Khi các sản phẩm được đưa vào chuỗi siêu thị nước ngoài, chẳng khác nào chúng ta “bước một chân” vào thị trường quốc tế. Đồng thời, doanh nghiệp, HTX cần đưa đặt chữ tín lên hàng đầu nhằm duy trì quan hệ hợp tác bền vững".

Đặc biệt, về vấn đề truy xuất nguồn gốc, ông Ưng Thế Lãm, chuyên gia tư vấn xuất khẩu cho biết: “Theo luật của Trung Quốc, tất cả thực phẩm bán ở thị trường này phải có nhãn tiếng Trung, tem truy xuất thể hiện rõ loại thực phẩm, thương hiệu, địa chỉ của nhà sản xuất, nước xuất xứ, thành phần, ngày chế biến và ngày hết hạn. Quy định này được áp dụng cho cả thực phẩm trong nước sản xuất và thực phẩm nhập khẩu”.

Như vậy, nếu các HTX sản xuất theo chuỗi giá trị nếu đảm bảo được chất lượng sản phẩm, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, đầy đủ bao bì, nhãn mác… thì việc xuất khẩu nông sản không còn quá khó khăn, đồng thời tạo uy tín cho sản phẩm Việt Nam trên trường quốc tế.

Về giải pháp thúc đẩy khuyến khích các HTX tham gia liên kết chuỗi giá trị, ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và PTNT (Bộ NN&PTNT) cho rằng, cần xây dựng các cơ chế, chính sách ưu đãi về tín dụng, đất đai, thuế, hỗ trợ bồi dưỡng đào tạo, xúc tiến thương mại và ứng dụng khoa học - kỹ thuật, công nghệ mới, đầu tư kết cầu hạ tầng, bảo hiểm nông nghiệp, phòng ngừa rủi ro.

Cụ thể, chính sách đất đai là “rào cản” mà nhiều HTX, liên hiệp HTX đang gặp phải trong quá trình xây dựng chuỗi giá trị xuất khẩu. Theo ông Thịnh, việc miễn, giảm tiền thuê đất, thuê mặt nước tạo điều kiện thuận lợi hoàn thiện vùng chuyên canh nông sản xuất khẩu, tạo vùng nguyên liệu ổn định, cung cấp cho thị trường.

Sau hội thảo, Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Văn Thịnh tham gia lễ khai trương gian hàng giới thiệu nông sản và sản phẩm OCOP vùng miền.