Hoàn thiện chính sách, 'hút' hộ cá thể tham gia HTX

Theo đánh giá của Bộ NN&PTNT, kinh tế tập thể những năm gần đây không chỉ tăng về số lượng, mà chất lượng và hiệu quả hoạt động cũng có nhiều thay đổi. Cụ thể là tỷ lệ HTX nông nghiệp được đánh giá xếp loại khá, tốt đã tăng lên, đạt trên 60%, HTX yếu kém chỉ còn khoảng 8,5%.

Còn nhiều rào cản phát triển kinh tế HTX

Một điều dễ nhận thấy là dù dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp, nhiều doanh nghiệp không thể trụ vững thì các HTX vẫn khẳng định được giá trị của mình thông qua các chuỗi liên kết với các doanh nghiệp. Nhiều HTX vẫn được thành lập, tăng trưởng hiệu quả trong sản xuất, kinh doanh. Chẳng hạn như HTX sản xuất thương mại và dịch vụ organic (Bắc Giang), HTX Đông trùng hạ thảo (thành phố Kon Tum)…

Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn cho rằng KTTT, HTX đã và đang phát huy hiệu quả nhưng vẫn chưa được quan tâm, đầu tư đúng mức. Đặc biệt là nhận thức về vai trò của HTX vẫn còn chưa đúng khiến khu vực kinh tế này chưa phát huy hết tiềm năng.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Duy Lợi (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam) cho rằng, HTX thực chất không chỉ là tổ chức mang tính chất xã hội, càng không phải tổ chức từ thiện, mà là tổ chức kinh tế đặc biệt thúc đẩy hợp tác trong cộng đồng thành viên nhằm đáp ứng hiệu quả nhu cầu chung trong hoạt động kinh tế, xã hội của thành viên, từ đó đáp ứng nhu cầu trước tiên về kinh tế của các thành viên. Tuy nhiên, nhận thức về bản chất của HTX hiện chưa rõ ràng, chưa thống nhất, thậm chí lệch lạc.

Nhiều nơi vẫn cho rằng HTX là mô hình do một số cá nhân góp vốn để tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh. HTX phải hoàn thành nghĩa vụ đối với cung ứng, tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ, việc làm cho thành viên rồi mới đưa sản phẩm ra thị trường. Hay việc phân phối thu nhập trong các HTX vẫn theo công lao động, việc góp vốn chỉ mang tính hình thức nên không khuyến khích được người lao động làm việc, thành viên thiếu gắn bó với HTX mà dành công sức làm kinh tế gia đình.

Ngoài nhận thức, một thực tế không khó nhận ra đó là, khả năng tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước còn hạn chế. Chẳng hạn như các chính sách ưu đãi về thuế đối với HTX lại được quy định chung trong chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp nên gây ra tình trạng bất hợp lý.

mo-hinh-nong-nghiep-cong-nghe-7611-2963-

Muốn phát triển theo quy mô lớn, HTX cần diện tích đất lớn để thuận tiện đầu tư khoa học công nghệ, đáp ứng nhu cầu thị trường.

Một số quy định về ưu đãi thuế hiện không phù hợp với HTX như: Thuế thu nhập đối với vốn góp của các thành viên, thuế doanh thu của HTX đối với các thu nhập từ hoạt động làm dịch vụ, hỗ trợ cho các thành viên... Những điều này làm cho HTX xã chưa được hưởng nhiều lợi ích từ các chính sách thuế.

Không chỉ chính sách thuế, mà số HTX được hưởng các chính sách ưu đãi về đất đai cũng không nhiều do lượng đất công tại các địa phương hiện còn rất ít nên không thể thực hiện chính sách ưu đãi với HTX.

Bên cạnh đó, việc thực hiện chính sách ưu đãi đất đai với HTX còn gặp khó khăn do các quy định chồng chéo của pháp luật và các thủ tục hành chính nên việc giao đất, cho thuê đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất cho HTX diễn ra chậm chạp, không hiệu quả…

Chính vì những nút thắt về nhận thức và cơ chế chính sách khiến các HTX gặp không ít khó khăn trong việc phát triển sản xuất nhằm đáp ứng nền kinh tế hàng hóa. Và phần lớn tỷ lệ hộ cá thể ở địa bàn nông thôn hiện vẫn chưa thấy được hết vai trò của HTX, tổ hợp tác để tham gia. Một bộ phận HTX có quy mô nhỏ, vốn ít, năng lực quản trị hạn chế, liên kết thành viên còn thấp, chưa có uy tín và thương hiệu trên thị trường.

Theo thống kê của Liên minh HTX Việt Nam, cả nước hiện có 27.342 HTX và 103 liên hiệp HTX nhưng mới chỉ thu hút 33% tổng số hộ gia đình ở địa bàn nông thôn tham gia. Chính vì vậy mà đóng góp cho phát triển nền kinh tế-xã hội của khu vực này còn hạn chế và mới chỉ đạt được một phần của giai đoạn phát triển tăng trưởng, chưa phát huy được hết tiềm năng và thế mạnh của nguồn lực hiện có.

Đây cũng là lý do khiến số lượng HTX tăng, nhưng số lượng thành viên trung bình của một HTX giảm xuống (năm 2001, trung bình một HTX có 478 thành viên, năm 2021 còn 208 thành viên).

Tháo gỡ rào cản để HTX vươn lên

Theo các chuyên gia, HTX là mô hình không thể thiếu được góp phần vào sự phát triển kinh tế, xã hội, hài hòa về tất cả các mặt kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa; là tất yếu đối với việc thúc đẩy phát triển kinh tế hộ gia đình, kinh tế tư nhân, cá thể, ở cả vùng nông thôn và thành thị. Phát triển HTX giúp đáp ứng nhu cầu phong phú của đời sống cộng đồng theo các nguyên tắc liên kết.

Thực tế cho thấy, cần tiếp tục phát triển KTTT, HTX trong các ngành, lĩnh vực, địa bàn nông thôn và thành thị, theo phương châm tích cực và vững chắc, xuất phát từ thực tiễn đó là KTTT, HTX giữ vai trò chủ đạo trong phát triển kinh tế nông nghiệp…

Để mô hình này phát triển, việc quan trọng đầu tiên là đẩy mạnh tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và nhân dân về bản chất, cơ chế hoạt động, vai trò của KTTT, HTX trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đi cùng với đó là có quy định yêu cầu các cơ sở đào tạo trong nền kinh tế quốc dân và trường bồi dưỡng cán bộ đào tạo kiến thức về KTTT, HTX.

Chia sẻ vấn đề này, GS-Ts Nguyễn Thị Lan, Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho biết, Học viện Nông nghiệp Việt Nam sẽ tham gia tích cực vào công tác đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên môn, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao cho hệ thống HTX nông nghiệp tại Việt Nam.

TS Nguyễn Ngọc Bảo, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam khẳng định, phát triển KTTT, HTX là tất yếu khách quan, có ý nghĩa chiến lược, lâu dài, là chủ trương xuyên suốt, nhất quán của Đảng và Nhà nước. Đây cũng là thành phần kinh tế quan trọng, phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. KTTT, HTX cùng với kinh tế nhà nước đang và sẽ giữ vai trò nền tảng trong nền kinh tế-xã hội ở nước ta, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với các tầng lớp nhân dân. Chính vì vậy, bên cạnh việc hoàn thiện Luật HTX năm 2012, cần có chính sách riêng về ưu đãi cho khu vực HTX.

Cụ thể là các cơ quan quản lý cần xem xét giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho HTX và bỏ thuế thu nhập cá nhân đối với các thành viên HTX khi góp vốn vào các HTX vì vốn này không đáng kể, không ảnh hưởng đến ngân sách nhà nước. Nếu miễn đóng thuế này sẽ kích thích được các hộ cá thể tham gia HTX.

Vụ trưởng Vụ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Ban Kinh tế Trung ương) Nguyễn Văn Tiến cho rằng, trong bối cảnh mới, cần hoàn thiện thể chế, chính sách nhằm phát triển HTX nông nghiệp phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa .

Trong đó, việc bổ sung Luật HTX năm 2012 và các văn bản có liên quan như Luật đất đai… nhằm tạo môi trường thuận lợi thông thoáng cho HTX phát triển. Nhất là hiện nay, việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho HTX còn vướng mắc do quy định về quyền thế chấp quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất theo quy định Luật Đất đai 2013 vẫn còn thiếu linh hoạt khiến HTX gặp khó khi thế chấp tại tổ chức tín dụng. Hay nhiều HTX dù đang quản lý, sử dụng đất nhưng lại không được cấp giấy tờ pháp lý về đất đai.

Bên cạnh đó, cần có chính sách hỗ trợ, ưu đãi đối với nông dân nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, biển đảo khi phát triển nông nghiệp, nông thôn và tham gia HTX. Tổ chức lại sản xuất nông nghiệp, thúc đẩy HTX nông nghiệp tham gia liên kết theo chuỗi giá trị hay ứng dụng khoa học và công nghệ, chuyển đổi số...

Huyền Trang