Xã Liên Hòa cách trung tâm huyện Vân Hồ 50km, với 100% là người dân tộc Thái. Trước đây, mọi gia đình ở xã Liên Hòa chỉ biết trồng ngô và sắn với mức thu nhập bình quân chưa đến 20 triệu đồng/ha/năm, đa số thuộc diện đói nghèo.
Cây gai xanh bén rễ núi đồi
Năm 2017, Công ty Vinafi đến xã Liên Hòa khảo sát điều kiện để phát triển vùng nguyên liệu cây gai xanh lấy sợi. Sau khi nghe giới thiệu về cây gai xanh, nhiều người dân đã tham gia chuyển từ trồng ngô sang trồng cây gai xanh, ký hợp đồng bán sản phẩm gai khô cho Vinafi.
 |
|
Cây gai xanh "bén rễ" ở Vân Hồ. |
Tuy nhiên, do là cây trồng mới trên địa bàn, sự hiểu biết của người dân về kỹ thuật trồng, chăm sóc cây gai xanh còn hạn chế nên năng suất đạt được chưa cao. Tính đến hết năm 2018, trên địa bàn xã Liên Hòa mới chỉ có 6 hộ tham gia trồng cây gai xanh với diện tích 4ha.
Năm 2019, dự án “Nâng cao quyền tự chủ kinh tế và vị thế của phụ nữ thông qua phát triển chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ gai xanh do phụ nữ làm chủ” được triển khai trên địa bàn huyện Mộc Châu và huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, với sự tham gia của các đối tác là công ty Vinafi, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở NN&PTNT). Từ đây, người dân tham gia dự án được tập huấn kỹ thuật gieo, trồng và chăm sóc (cắt tỉa, tưới nước và bón phân), thu hoạch, bảo quản cây gai xanh. Công ty Vinafi hỗ trợ vật tư sản xuất ban đầu, máy móc để bà con yên tâm sản xuất. Sản phẩm gai xanh được Công ty thu mua toàn bộ với giá ổn định.
Kết quả, thu nhập từ cây gai xanh tăng lên rất cao, ngoài sự mong đợi của bà con dân tộc Thái nơi đây. Hiện, bình quân mỗi ha đất trồng cây gai xanh cho thu hoạch 5 lứa/năm, mỗi lứa cho 1.000-1.200kg gai khô, doanh thu đạt 160 triệu đồng/năm, cao gấp 6 lần so với trồng ngô, sắn.
Từ năm 2019 đến nay, dự án đã hợp tác với Công ty Vinafi và thành lập được 13 nhóm liên kết sản xuất, thực hiện nhiều khóa tập huấn cho các thành viên đến từ 9 nhóm sản xuất và đào tạo giảng viên nguồn cho đội ngũ quản lý và nông dân nòng cốt. Dự án đã thực hiện xây dựng và phát hành Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc gai xanh. Tính đến hiện tại, số người tham gia dự án đã đạt 932 người, trong đó 50% là phụ nữ và 100% là người dân tộc thiểu số. Khi bắt đầu dự án vào năm 2019, toàn tỉnh có 70ha cây gai trên địa bàn huyện Vân Hồ và Mộc Châu, nhưng đến hết năm 2020 đã có 281 ha. Công ty Vinafi cũng đã mở rộng địa bàn hoạt động sang các huyện Mai Sơn, Phù Yên, Yên Châu và Sốp Cộp.
“Có thể nói, cây gai xanh đã góp phần vào việc xoá đói giảm nghèo cho người dân địa phương”, ông Vì Văn Luyến, Chủ tịch UBND xã Liên Hoà nhấn mạnh.
Hơn 3.500 phụ nữ hưởng lợi
Chăm sóc cây gai xanh cũng đã và đang trở thành việc làm quen thuộc của những người phụ nữ thôn Đồng Vệ, xã Chiềng Ken, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Sắc áo truyền thống của người Xa Phó, người Tày, người Dao, người Thái, người Mông… nổi bật giữa những lùm cây sắp đến kỳ thu hoạch.
 |
|
Hiệu quả của cây gai xanh bước đầu cho thấy rất cao. |
Trước đây, cả vùng chỉ trồng ngô, trồng sắn, trồng lúa, mỗi năm thu vài ba triệu, cuộc sống không đảm bảo. Cái nghèo mãi đeo đẳng các gia đình nơi vùng cao của tỉnh Lào Cai này. Từ năm 2017 và 2018, nhận thấy hiệu quả kinh tế từ cây gai xanh - loại cây có thể khai thác để làm nguyên liệu dệt may, Hội Phụ nữ huyện Văn Bàn triển khai dự án Phụ nữ làm chủ chuỗi giá trị cây gai xanh, vận động bà con tham gia để thay đổi cơ cấu cây trồng, cuộc sống đã dần thay đổi.
Chị Lương Thị Điến, dân tộc Xa Phó, Tổ trưởng Tổ liên kết trồng cây gai xanh thôn Đồng Vệ, xã Chiềng Ken cho hay, khi mới được vận động tham gia dự án trồng cây gai xanh, năm đầu tiên, chỉ có 6 hộ tham gia. Chị em lo lắng lắm, sợ không làm được vì đây là loại cây trồng mới. Hơn nữa, nếu trồng cây lương thực như cây ngô, cây lúa hay khoai tây... như trước đây, không bán được thì còn có thể ăn, còn cây gai xanh không có người mua thì chỉ có đổ bỏ. Hội Phụ nữ huyện Văn Bàn đã tổ chức các buổi vận động; phân tích giá trị, trồng, chăm sóc; tập huấn kiến thức kỹ năng cho bà con. Năm đầu tiên là minh chứng rõ rệt nhất cho thấy hiệu quả kinh tế do cây gai xanh mang lại: doanh thu từ 120 - 160 triệu đồng/năm, sau khi từ các loại chi phí, có thể thu về 40 - 60 triệu đồng/ha. Thu nhập từ cây gai xanh tăng cao hơn từ 4 - 5 lần so với trồng ngô, trồng sắn. Từ 3 ha trồng cây gai xanh, đến nay, sau 3 năm, dự án đã mở rộng ra được 50 ha với 171 hộ tham gia.
Chị Hoàng Thị Năm, dân tộc Tày, thôn Nà Lộc, xã Khánh Yên Hạ khoe, từ khi tham gia dự án, nhiều chị em đã xây được nhà, sửa nhà, mua sắm đồ dùng, thiết bị trong gia đình, có tiền lo cho con cái ăn học, tiếng nói của người phụ nữ trong gia đình cũng được coi trọng hơn. “Nếu như trước đây, người phụ nữ dân tộc không được quyền phát biểu, nói lên ý kiến của mình, không được phản đối lại ý kiến của chồng, thì nay đã khác. Có chuyện gì, vợ chồng cùng bàn bạc, giải quyết. Đàn ông trong gia đình cũng tham gia chia sẻ việc nhà và giúp đỡ vợ con trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm. Nhiều chị em đã trở thành giám đốc HTX, tổ trưởng tổ liên kết, lãnh đạo doanh nghiệp…”, chị Năm nói.
 |
|
Trao giải thưởng cho nông dân trồng cây gai xanh xuất sắc ở huyện Văn Bàn. |
Tại huyện Văn Bàn, chuỗi giá trị trồng cây gai xanh được thiết lập với khoản kinh phí 308.000 AUD , trong đó 36% vốn đối ứng từ Hội Phụ nữ huyện Văn Bàn. Tháng 2/2021, Hội Phụ nữ huyện đã ký thỏa ước liên danh với Công ty HTM Dragon về việc phát triển vùng nguyên liệu gai xanh AP1. Công ty là cầu nối giữa nông dân với Tập đoàn An Phước trong đảm bảo từ sơ chế đến thu mua sản phẩm cho người dân.
Hiện, vùng nguyên liệu gai xanh của huyện Văn Bàn đã phát triển lên 70 ha, tập trung chủ yếu ở các xã Khánh Yên Hạ, Chiềng Ken, Khánh Yên Thượng. Thông qua thành lập các tổ sản xuất do phụ nữ lãnh đạo, kết nối bà con với doanh nghiệp và hướng dẫn về kỹ thuật, dự án Phát triển cây gai xanh của Hội Phụ nữ huyện Văn Bàn được kỳ vọng sẽ xây dựng vùng trồng gai xanh rộng 500 ha, mang lại thu nhập cao gấp 3-4 lần cho 3.550 chị em phụ nữ dân tộc Tày, Mông và Xa Phó tại địa phương.
Chu Minh
Bài 4: Người Tày Bản Liền làm du lịch cộng đồng
