Nhưng một thực tế hiện nay là lao động nông nghiệp nông thôn đang hiểu rất ít về hội nhập nói chung và TPP nói riêng. Trong khi trình độ được đánh giá vẫn đang ở mức thấp.
Cụ thể, các chuyên gia đánh giá, trong khi TPP đàm phán thành công và một số nước như Mỹ, Nhật đã công bố nội dung hiệp định thì ở Việt Nam những người nông dân (chiếm hơn 60% dân số nước ta) đã biết gì, đang nghĩ gì và chuẩn bị ra sao cho sân chơi này). Câu trả lời là nông dân còn rất mơ hồ với TPP.
Nông dân biết gì về TPP?
Một đại diện phòng nông nghiệp huyện cho biết: “Tôi đi xuống các thôn xã thì nhận thấy nông dân chỉ biết TPP một cách chung chung, mơ hồ qua đài báo và trên truyền hình. Thậm chí họ còn phát âm sai về TPP. Ngay cả cán bộ cũng chỉ là người làm công tác chuyên ngành mới nắm được TPP sẽ tác động thế nào tới nông nghiệp, nông dân. Trong các cuộc họp, tôi cũng đã nói về TPP, nhưng để thực sự bắt tay vào hành động chuẩn bị cho TPP bằng văn bản chính thức thì chưa có.”
Ts. Mohd Nizam Mahshar, Giám đốc điều hành của MTEM (Hội đồng hành động kinh tế Malaysia), cho biết rằng ông rất ngạc nhiên khi biết nhiều nông dân Việt Nam không quan tâm đến TPP. “Đó là sự sống còn của họ, tại sao họ lại thờ ơ đến vậy. Ở nước tôi, nông dân rất quan tâm đến TPP”.
Hay nhận định về vấn đề này, Gs. Võ Tòng Xuân, Chuyên gia nông nghiệp, cho rằng sức nóng của TPP đã áp sát nông dân, nếu nông dân vẫn “nước đến chân mới nhảy” thì sẽ “chết chìm”.
Đồng thời, với hơn 23 triệu lao động đang làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, lâm nghiệp và thủy sản, những thách thức mà lao động nông thôn Việt Nam sẽ gặp phải khi TPP chính thức có hiệu lực, gắn liền với những khó khăn mà ngành nông nghiệp đang phải đối mặt khi hội nhập quốc tế.
Theo Ths. Lê Thị Hoài Thu, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, khó khăn lớn nhất đối với nông dân và lao động nông nghiệp nói chung là hầu như chưa được đào tạo nghề, dẫn đến hạn chế về trình độ lao động và áp dụng kỹ thuật công nghệ trong sản xuất nông nghiệp. Đồng thời năng suất và chất lượng sản phẩm có sức cạnh tranh thấp. Việc thực hiện còn lỏng lẻo, thiếu các chế tài và biện pháp thực hiện, đặc biệt trong lĩnh vực kiểm soát chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm.
Từ nông dân sản xuất truyền thống trở thành nông dân sản xuất hiện đại, đủ năng lực quản lí các trang trại có quy mô lớn, các hợp tác xã đích thực, liên kết doanh nghiệp ở cả đầu vào và đầu ra
Đào tạo lại nông dân
Vì vậy, những rào cản kỹ thuật như “biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật (SPS)” có thể là rào cản ngăn chặn khả năng xuất khẩu nông sản Việt Nam sang thị trường các nước. Nếu ngành nông nghiệp và người nông dân không được chuẩn bị kỹ để hội nhâp, không có những chính sách và cơ chế vận hành phù hợp, mở cửa thị trường và thương mại tự do, sẽ khiến sản phẩm nội địa có thể bị thua ngay trên sân nhà và sinh kế của nông dân sản xuất nhỏ cũng sẽ bị tác động mạnh.
“Trước áp lực này, nguy cơ phá sản của nông hộ là có thể nhìn thấy, lao động nông thôn không hề có bất cứ một lá chắn kinh tế nào bảo vệ sẽ mất việc, đồng thời có thể phải gánh chịu các thiệt hại kinh tế to lớn do mất thị trường vào doanh nghiệp nhập khẩu hoặc số ít các doanh nghiệp lớn trên thị trường”, bà Thu phân tích.
Ngoài ra, còn có một thực tế là tỷ lệ lao động nông thôn ở lứa tuổi 40-55 là rất cao. Giới hạn về tuổi tác chính là một rào cản khi sản xuất nông nghiệp có những thay đổi mạnh mẽ thời gian tới. Dù thế, nhóm lao động này thời gian qua lại không hề có tích lũy tiết kiệm, vì vậy, khi đối diện với nguy cơ mất việc, đây có thể là một gánh nặng đối với an sinh xã hội.
Do vậy, các chuyên gia cho rằng để nắm bắt kịp thời các cơ hội, từ đó đổi mới và phát triển nông nghiệp thành công, cần cải thiện trình độ của nông dân.
Theo thống kê hiện nay, lao động ở khu vực nông thôn vẫn chiếm tỷ lệ xấp xỉ 69% trong tổng số lao động cả nước, và theo tính toán của Bộ NN&PTNT mỗi năm sẽ có thêm khoảng một triệu người đến tuổi lao động. Như vậy, theo mục tiêu, mỗi năm sẽ có khoảng 2 triệu lao động nông thôn cần được đào tạo nghề để chuyển đổi sang các ngành nghề phi nông nghiệp.
Điều này đòi hỏi người nông dân phải trở thành những “chuyên gia” trong lĩnh vực nông nghiệp, phải trở thành những nông dân hiện đại. Từ nông dân sản xuất truyền thống trở thành nông dân sản xuất hiện đại; từ lao động nông nghiệp (nông dân) sang lao động phi nông nghiệp ở nông thôn… đủ năng lực quản lí các trang trại có quy mô lớn, các hợp tác xã đích thực, liên kết doanh nghiệp ở cả đầu vào và đầu ra của sản xuất nông nghiệp trong chuỗi giá trị ngành hàng.
Lê Thúy