Mỗi lần “Tết đến, xuân về” tôi lại nhớ “sự cố” về cái Tết đầu tiên của gia đình mình ở Việt Nam. Đó là năm 1994, lần đầu tiên ăn Tết ở Việt Nam nên chúng tôi chưa biết phong tục chuẩn bị thực phẩm dự trữ cho ngày Tết. Khi thấy các chợ đều nghỉ và cửa hàng đều đóng, tôi đã rất hoang mang, lo lắng. Nhưng may sao chúng tôi có được mấy cái bánh chưng do mọi người tặng và có món Kim chi nên cũng qua được mấy ngày Tết. Có lẽ đây cũng là nét đặc trưng của Tết Việt mà bất cứ người nước ngoài nào lần đầu đến Việt Nam cũng sẽ gặp phải.
Thú vị Tết Việt
Trong tiềm thức của tôi, Tết ở Việt Nam là sự sum họp đầm ấm gia đình bên mâm cỗ ngày Tết, là sự bận rộn hơn ngày thường của mọi người, mọi gia đình. Nhưng có lẽ ấn tượng hơn cả là hiện tượng giao thông trước và sau Tết ở Việt Nam cho thấy sự tương phản thật là thú vị. Thành phố bỗng trở nên vắng lặng êm đềm, khác hẳn cảnh tượng tắc đường của ngày thường.
Tết ở VN là sự sum họp đầm ấm gia đình. (Ảnh Int.) |
Tục lệ chọn người “xông đất” đầu năm ở Việt Nam cũng thật đặc biệt. Còn nhớ, có năm được một giáo sư ở cùng tòa nhà mời xông đất và một giáo sư khác mời ăn cơm trong buổi sớm mùng Một. Cảm giác của tôi thật khó tả, vừa sung sướng vì được quý mến vừa cảm động vì đã đem lại niềm vui, hạnh phúc và bình an cho các gia đình này.
Nói về mâm cơm ngày Tết, tuy không có món bánh chưng, bánh tét như Việt Nam nhưng Hàn Quốc có món ăn truyền thống ngày Tết gọi là bánh ttok-kuk làm từ cơm sau đó cho vào khuôn ép thành những cây dài hình tròn đường kính khoảng 5 cm. Khi ăn cắt ra từng khoanh mỏng. Ttok-kuk có thể ăn kèm với kim chi hoặc bánh bao nhân thịt.
Dùng món này nhiều trong năm mới, mọi người cảm thấy sẽ có nhiều điềm lành hơn. Cũng giống như bánh chưng, nem rán, thịt gà, canh măng, thịt đông, giò... của người Việt, ttok - kuk được cho là hai món ăn bắt buộc trong ngày Tết ở Hàn Quốc. Người Hàn Quốc còn có quan niệm cho rằng các món trên khi tự tay chế biến sẽ mang lại nhiều tài lộc hơn là đi mua.
Nhưng nếu nói về ấn tượng món ăn Việt Nam nói chung, có lẽ tôi thích nhất là nước mắm, nước mắm là thứ nước chấm khi đã ăn là sẽ nghiện. Trong những tháng ngày mới đến Việt Nam sống và làm việc, thật lạ kỳ khi nước mắm và mắm tôm đã giúp tôi làm vơi đi nỗi nhớ nhà, nhớ những món ăn Hàn Quốc để cố gắng hoàn thành việc học tập tại đây.
Tôi có kỷ niệm không thể quên, có lần khi mang nước mắm về Hàn Quốc, không may, chai nước mắm để trong hành lý bị vỡ, thấm hết ra ngoài. Chỉ một chai nước mắm vỡ thôi cũng đủ khiến toàn bộ sân bay quốc tế Incheon rộng lớn một phen náo loạn, đến nỗi nhân viên kiểm soát xuất-nhập cảnh phải yêu cầu tôi rời khỏi sân bay ngay lập tức.
Văn hóa tương đồng
Một trong những điểm khác biệt trong việc thờ cúng ngày Tết giữa Việt Nam và Hàn Quốc là số lần làm lễ cúng của người Việt nhiều hơn hẳn so với người Hàn Quốc: Cúng tất niên, cúng giao thừa, cúng 3 ngày tết... cho đến khi kết thúc gọi là lễ hóa vàng trong khi người Hàn chỉ làm lễ cúng đúng một lần.
Ngược lại, đặc trưng của ngày Tết Hàn Quốc là có nhiều trò chơi dân gian hơn Tết Việt Nam. Cho dù có nhiều điểm khác biệt vậy, nhưng tục lệ dâng lễ cúng thật trang trọng lên tổ tiên, ông bà có thể coi là đồng nhất ở cả hai dân tộc. Các thành viên trong gia đình cùng coi tổ tiên đã khuất của gia đình mình như một thực thể sống, tổ chức cúng bái thành khẩn, sử dụng nhiều phương pháp và vật dụng tín ngưỡng dân gian giúp cho Tổ tiên dễ dàng tìm được đường trở về nhà an toàn, và thông qua nghi thức đó họ cũng có thể gặp lại chính Tổ tiên gia đình mình.
Việt Nam và Hàn Quốc đều có rất nhiều nghi lễ và phong tục trong ngày Tết Nguyên Đán, nhưng tất cả các phong tục và nghi lễ này cho dù theo hình thức nào cũng đều xoay quanh trọng tâm là lễ tạ Tổ tiên ông bà. |
Phong tục dựng cây Nêu, dán hình vẽ tượng Phật lên ngọn cây nhằm xua đuổi không cho các thế lực ma quỷ xâm nhập vào nhà cũng có nét tương tự như phong tục treo sàng lên tường ở bậc cửa của người Hàn Quốc. Ngoài ra hai nước còn có nhiều phong tục đa dạng khác nữa nhằm xua đuổi tà ma ngoài những phong tục kể trên. Cả hai đều có rất nhiều nghi lễ và phong tục trong ngày Tết Nguyên Đán, nhưng tất cả các phong tục và nghi lễ này cho dù theo hình thức nào cũng đều xoay quanh trọng tâm là lễ tạ Tổ tiên ông bà.
Phong tục lì xì lấy may mắn của người Việt cũng giống với một phong tục tặng tiền đầu năm của người Hàn, có lẽ đây là nét đẹp văn hóa chỉ có ở các nước Phương Đông. Ở Hàn Quốc có phong tục tặng tiền bái lạy năm mới, vào sáng mùng một Tết, sau khi làm lễ cúng và ăn cơm cúng xong, tất thảy con cháu trong gia đình người Hàn sẽ cùng quỳ gối, chắp hai tay lên trán và cúi rạp người xuống đất làm lễ bái trước ông bà cha mẹ.
Sau đó họ sẽ đến thăm nhà những người thân trong gia đình, làm lễ bái trước những người lớn tuổi và sau đó nhận tiền mừng tuổi. Cũng vậy, khi có khách lớn tuổi đến nhà chơi, con cháu trong nhà cũng phải làm lễ bái chào và được nhận tiền mừng tuổi. Ngoài ra người Hàn còn có phong tục tặng quà Tết khác với người Việt, không phải chỉ tặng quà vào trước Tết mà còn tặng cả trong những ngày Tết Nguyên Đán.
Gần 30 năm sinh sống ở Việt Nam, vào dịp Tết Nguyên đán năm nào cũng có người hỏi tôi sao không về Hàn Quốc ăn Tết? Tôi luôn trả lời Việt Nam là quê hương thứ hai của tôi rồi. Mỗi khi trở về Hàn Quốc tôi rất nhớ Việt Nam.Tôi không chịu được cuộc sống công nghiệp tại Hàn Quốc, chỉ muốn về Việt Nam sống cho dù ở Hàn Quốc điều kiện sống tốt hơn.
Tôi mong muốn sẽ còn nhiều năm nữa được đón Tết ở Việt Nam, đặc biệt là được đi chợ hoa mua cành đào, cành mai, mua sắm bánh chưng, giò, bánh kẹo, hoa quả... ngày 30 Tết như bất kỳ gia đình Việt Nam nào. Cánh cửa nhà tôi cũng luôn rộng mở đón chào những vị khách đầu tiên tới “xông nhà” vào chúc Tết trong ngày đầu tiên của năm mới.
TS. Sim Sang Joon - GĐ trung tâm giao lưu văn hóa Việt – Hàn