Điều đó cho thấy, chủ động trong sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt là điều vô cùng cần thiết vì trên thực tế, vấn đề này đã được Bộ NN&PTNT dự báo từ giữa năm 2019.
Hạn mặn bủa vây
Hạn mặn đang diễn ra gay gắt. Hiện đã có 12/13 tỉnh, thành phải chịu ảnh hưởng của hạn, mặn. Trong đó có 5 tỉnh (Kiên Giang, Bến Tre, Tiền Giang, Cà Mau, Long An) công bố tình huống hạn mặn khẩn cấp.
Theo Trung tâm dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, từ ngày 7 - 15/3, ranh mặn 4 ‰ xâm nhập sâu 100 - 110 km trên sông Vàm Cỏ; 60 km trên sông Cửa Tiểu, Cửa Đại. Trong khi đó, sông Hàm Luông là 78 km; 70 km trên sông Cổ Chiên và sông Hậu; 62 - 65 km tại sông Cái Lớn. Các sông còn lại đều cao hơn 3 - 8 km.
Hạn mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long đang khiến nhiều địa phương không thể sản xuất lúa |
Tình trạng hạn mặn làm hàng ngàn hộ dân điêu đứng vì đồng lúa, vườn cây ăn trái bị thiệt hại; đời sống sinh hoạt khó khăn vì thiếu nước ngọt. Hệ thống sông rạch cạn khô, nhiều công trình giao thông bị sụt lún nghiêm trọng. Nhiều nơi nước mặn lấn sâu vào đất liền khiến người dân không kịp trở tay.
Nguyên nhân hạn mặn là do thời điểm này đang là mùa khô khiến lượng mưa giảm, nước sông cạn kiệt và nước biển cùng muối tràn vào theo các sông, kênh.
Biến đổi khí hậu cũng là nguyên nhân làm cho các đại dương ấm lên, băng tan từ vùng cực, khiến nước biển dâng. Nước biển dâng mở rộng vùng xâm nhập mặn, thu hẹp diện tích vùng nước ngọt. Bên cạnh đó, các quá trình nhân tạo như thủy lợi, thủy điện, sử dụng phân bón và khai thác nước ngầm quá mức gây ô nhiễm và làm mất cân bằng trữ lượng nước ngọt.
Theo dự báo của các chuyên gia, xâm nhập mặn ở cửa sông Mê Kông có xu thế giảm dần nhưng vẫn ở mức cao đến cuối tháng 3/2020. Xâm nhập mặn trên các sông Vàm Cỏ (Long An), Cái Lớn (Kiên Giang), vùng bán đảo Cà Mau khả năng sẽ tiếp tục duy trì ở mức cao đến cuối tháng 4, đầu tháng 5/2020.
Trước thực trạng trên đòi hỏi cần có các giải pháp ứng phó cả về trước mắt và lâu dài, vì tình trạng hạn mặn được dự báo là diễn ra theo chu kỳ nhanh hơn, thậm chí quy luật lũ, hạn mặn ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long cũng đang thay đổi thất thường và có khả năng không còn theo quy luật 5 năm lặp lại như trước đây.
Thích ứng thuận tự nhiên
Hạn mặn khốc liệt là điều không ai mong muốn, song con người có thể chủ động thích ứng, giảm nhẹ thiệt hại, thậm chí khai thác điều kiện sinh thái mặn-lợ một cách thích hợp để tiếp tục phục vụ sinh hoạt và sản xuất.
Thực tế cho thấy, không ít mô hình sản xuất tại các địa phương đã chủ động “né hạn”, hay sống chung với hạn mặn vì chủ động tính toán và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng.
Tiêu biểu là các thành viên HTX Nông nghiệp Hưng Lợi (Long Phú-Sóc Trăng) đã chủ động nghiên cứu lịch sản xuất của ngành nông nghiệp, đồng loạt xuống giống trước một tháng, nên toàn bộ diện tích gieo cấy của HTX tránh được hạn hán và mặn xâm nhập.
Mô hình tưới ướt khô xen kẽ được HTX Nam Hưng thực hiện nên sản xuất trong đợt hạn mặn này không gặp quá nhiều khó khăn |
Theo Ban giám đốc HTX, những năm trước, người nông dân luôn phải chịu thiệt hại mỗi khi khô hạn và nước mặn xâm nhập. Nguyên nhân chính là ruộng ai nấy làm, không tuân thủ lịch thời vụ nên gặp khó khăn trong điều tiết nguồn nước tưới tiêu. Nhưng từ khi HTX Hưng Lợi ra đời, thực hiện việc liên kết với các đơn vị, doanh nghiệp, người nông dân không còn nỗi lo như trước. Bên cạnh đó, HTX cũng không gieo cấy vụ thứ 3 trong năm để hạn chế thiệt hại vì đây cũng là vụ lúa được các ngành chức năng khuyến cáo không nên thực hiện do hiệu quả thấp, rủi ro cao.
Mô hình tưới ướt khô xen kẽ cũng được HTX Nam Hưng (Vĩnh Lợi-Bạc Liêu) áp dụng trên diện tích hơn 50ha lúa. Ông Nguyễn Hoàng Hương, Giám Đốc HTX Nam Hưng, cho biết: “Áp dụng mô hình này, một vụ lúa được giảm được 3 - 4 lần bơm nước và khi bơm nước vào ruộng nước chỉ cần ngập 5cm, thay vì phải 10 - 20cm như trước đây".
Mô hình tưới ướt khô xen kẽ giảm được 20 - 30% lượng nước tưới mà không ảnh hưởng tới năng suất. Ngoài ra, khi áp dụng kỹ thuật này, giai đoạn khô (cây lúa ở thời điểm 30 - 40 ngày sau gieo sạ) sẽ tạo điều kiện thuận lợi để rễ lúa ăn sâu vào đất và hút dinh dưỡng. Cây lúa có bộ rễ khỏe, thân cứng sẽ ít bị ảnh hưởng bởi sâu bệnh và giảm tỷ lệ đổ ngã.
Việc áp dụng kỹ thuật “ướt khô xen kẽ” kết hợp với chương trình “1 phải - 5 giảm”, “3 giảm - 3 tăng”…, lợi nhuận không chỉ tăng thêm từ 5 - 7 triệu đồng/ha, mà đây còn là mô hình thích ứng trong điều kiện thiếu nước ngọt khi đối đầu với hạn, mặn.
Với đặc điểm tự nhiên tại huyện Thạnh Phú (Bến Tre), nhiều nông dân không còn cứng nhắc khi chỉ tập trung chuyên canh cây lúa trên đồng ruộng. Thay vào đó là luân canh một vụ lúa, một vụ tôm để gia tăng giá trị kinh tế trên cùng một diện tích. Và đi đầu trong việc chuyển đổi này chính là HTX lúa tôm Thạnh Phú.
Do đó, mùa khô năm 2020 này, nông dân không gặp quá nhiều khó khăn vì thiếu nước ngọt. Đây vừa là phương pháp sản xuất linh hoạt, hiệu quả, gia tăng kinh tế, lại vừa giúp người dân tránh thiệt hại do xâm nhập mặn đang diễn ra gay gắt.
Các mô hình trên là minh chứng cho sự chủ động trong ứng phó với hạn mặn tại một số địa phương. Muốn hạn chế hạn mặn hay vẫn có thể phát triển sản xuất trong điều kiện hạn mặn thì sự chủ động của con người là vô cùng cần thiết. Muốn vậy, phải tăng cường liên kết để sản xuất theo chuỗi giá trị, từ đó loại bỏ hình thức canh tác truyền thống và tâm lý chủ quan trước nguy cơ hạn mặn. Khi người dân cùng chung tay với Nhà nước thì công cuộc chống hạn mặn mới hiệu quả.
Như Yến