Việc giá trị xuất khẩu rau quả trong tháng 5/2023 đạt 600 triệu USD, tăng 53,3% so với tháng trước và tăng 137,7% so với cùng kỳ năm trước ngoài sự đóng góp của mặt hàng sầu riêng dừa, chuối, vải thiều…còn có trái thanh long.
Còn lắm chông gai
2 tháng nay, giá thanh long tại thủ phủ Bình Thuận, Long An, Tiền Giang đang về ngưỡng cao sau thời gian dài xuống thấp. Điều này minh chứng cho giá trị và sự kiên trì, nỗ lực của những người dân, HTX nhiều năm gắn bó với loại cây được mệnh danh là “rồng xanh”.
Tuy giá thanh long đang ở mức cao và xuất khẩu cũng đang có những thuận lợi khi thị trường đa dạng. Trong đó có Trung Quốc đang đẩy mạnh thu mua sau thời gian dài bị ảnh hưởng từ dịch bệnh. Điều này dẫn đến giá thanh long tăng cao và ổn định. Tuy nhiên, lượng thanh long của người dân, HTX xuất ra không nhiều do trước đó có nhiều đợt giá cả bấp bênh nên nhiều hộ đã bỏ vườn, không tiếp tục sản xuất thanh long nữa. Ngoài ra, hiện cũng chưa phải là thời điểm chính vụ, nên nguồn cung chưa vượt cầu.
Ông Trần Đình Trung, Giám đốc HTX Thuận Tiến (Bình Thuận) cho biết, mức mua thanh long ruột trắng tại tỉnh quanh 18.000-25.000 đồng/kg, cao gấp ba lần cùng kỳ 2022. Nhưng sản lượng này đang ở thời điểm vụ nghịch mùa nên doanh thu của người dân, HTX không cao.
Theo kinh nghiệm của những người dân, HTX chuyên trồng thanh long thì loại nông sản này thường bị sụt giá mạnh vào thời điểm từ cuối tháng 6 đến hết tháng 7 hàng năm nhờ thời tiết thuận lợi, và đúng vào vụ thu hoạch chính ở nhiều địa phương.
Ngoài ra, vào khoảng tháng 11 cũng là thời điểm thanh long Trung Quốc thu hoạch rộ và cũng trùng với vụ thuận ở một số địa phương… khiến giá thanh long trong nước tụt giảm vì cung vượt cầu. Lúc này, giá thanh long loại 1 cũng có thể xuống chỉ còn dưới 10.000 đồng, tình trạng này cũng lặp đi lặp lại nhiều năm qua. Chính vì vậy, việc quả thanh long dù thời gian qua ở mức cao, nhưng rất có thể một thời gian nữa sẽ xuống thấp là điều dễ nhìn thấy và được nhiều cơ quan chuyên môn nhìn nhận.
Tình trạng lúc giá cao thì nghịch vụ nên sản lượng thấp, nguồn thu không nhiều, còn lúc chính vụ, sản lượng lớn thì giá lại thấp. Chính vì vậy mà cũng giống như nhiều loại trái cây khác, việc tìm thị trường ổn định và bền vững cho trái thanh long đã được các ngành liên quan bàn bạc nhiều lần nhưng dường như vẫn chưa tìm ra hướng đi hợp lý.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhận định, trong suốt thời gian qua, thị trường tiêu thụ thanh long còn bấp bênh, chưa bền vững và chủ yếu phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc cả về xuất khẩu chính ngạch lẫn buôn bán biên mậu nên gặp nhiều rủi ro. Nhất là mỗi khi thị trường Trung Quốc có biến động, giảm nhập hàng dẫn đến trái thanh long trong nước bị tồn đọng, giá cả hạ thấp, nông dân, HTX thua lỗ.
 |
|
Xây dựng hệ sinh thái cho trái thanh long sẽ giúp loại nông sản này phát triển bền vững. |
Thậm chí, dù đã tăng mua trở lại nhưng những năm gần đây, Trung Quốc vẫn không ngừng mở rộng diện tích thanh long và chạm mốc 67.000 ha, với sản lượng khoảng 1,6 triệu tấn vào năm 2021, vượt cả sản lượng 1,4 triệu tấn của Việt Nam. Trong khi nhu cầu tiêu thụ của người dân Trung Quốc vào khoảng 2 triệu tấn/năm. Như vậy, sản lượng thanh long tự sản xuất của họ đã gần đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng trong nước.
Việc Trung Quốc lên kế hoạch làm chủ nguồn cung khiến mặt hàng thanh long, vốn là nông sản nổi bật của Việt Nam nhưng 90% sản lượng được xuất khẩu sang thị trường này gặp áp lực nhất định về đầu ra.
Hoàn thiện sản xuất từ xây dựng hệ sinh thái
Thực chất, trong một thời gian dài, thanh long đã giúp nhiều người dân, HTX, doanh nghiệp có lãi, sau khi trải qua nhiều năm đàm phán, Trung Quốc đồng ý nhập khẩu loại trái cây này. Và từng nhiều năm, thanh long luôn được xếp vào top những nông sản xuất khẩu tỷ đô của Việt Nam, người trồng, HTX, doanh nghiệp thu mua, nhà xuất khẩu cũng thấy được niềm vui từ thanh long.
Nhưng nhìn xa hơn, chỉ có 20% thanh long Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch nên giá trị mang lại cho người nông dân, HTX từ loại nông sản này chưa cao. Bên cạnh đó, giá bán thanh long Việt Nam cũng khó cạnh tranh với thanh long Trung Quốc vì chi phí trồng vận chuyển cao làm giảm sức cạnh tranh trên thị trường và kéo giảm lợi nhuận của người dân, HTX.
Câu hỏi đặt ra là trước thực trạng dư cung vào chính vụ lặp đi lặp lại nhiều năm thì liệu xuất khẩu thanh long có được dài hơi, bền vững hay không?
Theo các chuyên gia, về mặt lý thuyết thì được vì dù chủ động mở rộng diện tích nhưng dân số Trung Quốc vẫn tiếp tục tăng, nhu cầu về thanh long của nước này vẫn rất lớn. Hiện, thanh long Trung Quốc tự trồng ra chỉ phục vụ được cho người dân sử dụng, còn nhu cầu nhập thanh long về chế biến thì Trung Quốc chưa chủ động được. Trong khi về chất lượng, thanh long được trồng ở Việt Nam luôn được đánh giá cao hơn so với thanh long Trung Quốc nên nhiều người tiêu dùng Trung Quốc vẫn ưa thích, có nhu cầu nhập nhiều.
Tuy nhiên, nếu không tính toán bài bản thì việc nhập khẩu thanh long của Trung Quốc sẽ suy giảm và Việt Nam sẽ dần mất thị trường trong tương lai vì nước này ngày đang đẩy mạnh nhập khẩu thanh long từ Indonesia do chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, các khâu làm lạnh, đóng gói, bảo quản của Indonesia có phần chuyên nghiệp hơn Việt Nam.
Trong khi, thanh long Việt Nam đã có những khiếm khuyết rất lo ngại như chất lượng quả chưa ổn định làm cho giá cả bấp bênh. Tình trạng giá lên cao nhưng lại xuống thấp rất nhanh.
Chính vì vậy, ngoài yêu cầu của phía Trung Quốc thì Việt Nam cần xây dựng tiêu chuẩn cụ thể trong sản xuất và xuất khẩu trái thanh long để người dân, HTX làm theo, áp dụng. Bởi khi khâu sản xuất ổn định, bảo đảm chất lượng thì thị trường sẽ bền vững. Quả thanh long Việt Nam không thể cạnh tranh được trên thị trường nếu giá cao, độ ngọt thấp, màu sắc không bắt mắt, bảo quản không đúng quy trình…
Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, không chỉ có thanh long mà hầu hết các nông sản khác ở Việt Nam chưa xây dựng được hệ sinh thái cụ thể. Nên ngay từ khâu đầu vào như hạt giống, sở hữu trí tuệ, nâng chất lượng sản phẩm, tìm kiếm thị trường đến kết hợp với các ngành hàng khác như du lịch… để nâng cao giá trị sản phẩm vẫn bị bỏ ngỏ.
Là một trong những địa phương đi đầu trong phát triển cây thanh long trên cả nước, tỉnh Bình Thuận đang tích cực hỗ trợ người dân, HTX tháo gỡ những khó khăn thông qua hội nghị thí điểm “Xây dựng hệ sinh thái sản xuất và tiêu dùng bền vững trái thanh long Bình Thuận”.
Theo đó, việc thí điểm xây dựng hệ sinh thái sản xuất và tiêu dùng bền vững trái thanh long của tỉnh đang thu hút 47 hộ đăng ký tham gia dự án hệ sinh thái với diện tích 202 ha. Trong đó, 7 HTX và 2 tổ hợp tác với gần 185 ha sản xuất thanh long theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP.
Bà Phạm Thị Hồng Yến, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế Quốc hội, ĐBQH tỉnh Bình Thuận, cho biết việc thí điểm xây dựng hệ sinh thái thanh long ở Bình Thuận sẽ là nền tảng để tổ chức lại sản xuất, liên kết từ cấp xã, quản lý và từng bước thay đổi tư duy từ người nông dân, thành viên HTX trong sản xuất theo hướng chuyên nghiệp, quy trình bền vững để đạt chuẩn xuất khẩu ở các thị trường khó tính cũng như đáp ứng được thị trường trong nước. Ngoài ra, người sản xuất cũng học hỏi, áp dụng các giải pháp marketing, kiểm soát sản xuất theo tiêu chuẩn sạch, từng bước ứng dụng giải pháp đóng gói trái bằng túi “hô hấp” được làm từ chất liệu thân thiện môi trường…
Hy vọng rằng, việc thí điểm xây dựng hệ sinh thái thanh long của Bình Thuận sẽ làm nền tảng để các tỉnh có thanh long là cây chủ lực như Long An, Tiền Giang... học tập, từ đó giúp người dân, HTX và cả ngành hàng thanh long hóa giải được những khó khăn, tận dụng được những tiềm năng để phát triển dài hơi.
Huyền Trang
