Thời gian qua, trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đã xuất hiện nhiều điển hình tiêu biểu trên mọi lĩnh vực, trong đó nổi bật là những mô hình chăn nuôi, sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, bảo vệ rừng... của đồng bào Vân Kiều. Mỗi việc làm và hành động của họ đã góp phần truyền lửa, để nhân dân tích cực tham gia hưởng ứng các phong trào thi đua yêu nước, từ đó xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh.
Thành công từ mô hình nuôi dúi
Người Vân Kiều thường sống ở những bản vùng cao biên giới ở Quảng Trị và thường đi du canh du cư, giao thông đi lại còn khó khăn nên việc phát triển kinh tế, nâng cao đời sống không hề dễ dàng.
Tuy nhiên, từ khi Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 30a/NQ-CP, về chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 62 huyện nghèo trên cả nước (Nghị quyết 30a) và thực hiện phong trào thi đua yêu nước, huyện miền núi Đakrông đã tích cực hỗ trợ người dân nâng cao cuộc sống, nhất là phát triển kinh tế .
Theo UBND huyện Đakrông, toàn huyện có 45.000 người, trong đó đồng bào Vân Kiều chiếm gần 80%. Từ nguồn hỗ trợ của địa phương, huyện cũng đã tích cực thực hiện nhiều giải pháp để đầu tư xây dựng trường học, trạm y tế, đường giao thông, công trình thủy lợi phục vụ sản xuất, nhất là hỗ trợ người dân xây dựng các mô hình kinh tế để tăng thu nhập.
Mô hình nuôi dúi (chuột núi) tại xã Tà Rụt đã giúp một số hộ dân Vân Kiều nâng cao thu nhập. Ở mô hình này, mỗi hộ được hỗ trợ kinh phí mua 4 con dúi giống, xây chuồng nuôi đồng thời được tập huấn kỹ thuật nuôi, chăm sóc dúi. Sau 6 tháng nuôi, dúi thịt đạt trọng lượng khoảng 1,5kg/con, bán ra thị trường với giá 350 - 400 nghìn đồng/kg, sau khi trừ chi phí, người dân thu lãi được trên 200 nghìn đồng/con. Ngoài ra, mỗi năm dúi cái đẻ hai nứa nên có thể bán dúi giống với giá khoảng 350.000 đồng/con nên các hộ có thêm thu nhập.
So sánh với các loại vật nuôi khác thì nuôi dúi dễ hơn hẳn. Chẳng hạn như nuôi trâu bò thì cần vốn lớn, nuôi dê thì cần bãi chăn thả, chuồng trại, công chăm sóc nhiều, nuôi lợn thì dễ bị dịch bệnh, giá bấp bênh... nên dúi là loại vật nuôi rất phù hợp với người dân Vân Kiều.
Từ 2 hộ nuôi thử nghiệm ban đầu, đến nay đã có 7 hộ gia đình ở xã Tà Rụt thực hiện nuôi dúi. Dần dần, mô hình này đã được nhân rộng thêm tại hai xã A Bung và Mò Ó với 60 hộ tham gia.
Phụ nữ Vân Kiều ở huyện Hướng Hóa gánh chuối về điểm tập kết. |
Không chỉ ở huyện miền núi Đakrông, những năm qua dưới sự hỗ trợ của Nhà nước và sự chủ động vươn lên trong sản xuất, đồng bào Vân Kiều ở huyện Hướng Hóa xây dựng được vùng chuyên canh chuối mật mốc, tập trung ở các xã: Tân Long, Tân Hợp, Hướng Lộc với gần 4.000 ha. Các hộ trồng chuối đã xây dựng thương hiệu để nâng cao giá trị. Do đó, chuối mật mốc không chỉ được bán vào dịp Tết Nguyên đán mà còn thường xuyên được xuất khẩu sang Trung Quốc, Lào, Thái Lan.
Chuối mật mốc đã và đang giúp hàng nghìn hộ đồng bào Vân Kiều ở huyện Hướng Hóa phát triển kinh tế với tổng doanh thu đạt khoảng 200 tỷ đồng/năm.
Ông Hồ Văn Hô, xã Hướng Lộc, huyện Hướng Hóa cho biết: Trồng chuối cho thu nhập ổn định và thường xuyên. Tùy theo chất lượng mà mỗi buồng chuối có giá bán từ vài trăm nghìn đến cả triệu đồng. Đây cũng được coi là loại cây chủ lực giúp không ít hộ đồng bào Vân Kiều có của ăn, của để.
Giữ rừng dựa vào cộng đồng
Không chỉ thi đua phát triển kinh tế, đồng bào Vân Kiều ở Quảng Trị còn tích cực giữ rừng để nâng cao cuộc sống cũng như tạo điều kiện phát triển sản xuất.
Thôn Húc Thượng (xã Húc, huyện Hướng Hóa) được bao quanh bởi khu rừng nguyên sinh của dãy Trường Sơn. Từ bao đời nay, người dân làng Húc vẫn sống và gìn giữ cánh rừng nguyên sinh này bởi người Vân Kiều của thôn Húc luôn quan niệm giữ rừng là giữ người, có rừng thì không lo bão lũ và chỉ có rừng mới làm con người có được cuộc sống và môi trường bình yên và trong lành.
Theo thống kê của UBND huyện Hướng Hóa, thôn Húc Thượng có 350 hộ với gần 800 nhân khẩu. Tất cả người dân đều là đồng bào Vân Kiều, sinh sống gắn bó với rừng từ nhiều đời nay.
Cách đây hơn 10 năm, thôn được giao quản lý hơn 200ha rừng tự nhiên. Ngay sau đó, thôn đã thành lập tổ quản lý rừng với khoảng 15 người. Từ khi thành lập đến nay, tổ đã góp phần giảm tình trạng đốt, phá rừng hay săn bắt động vật trái phép.
Theo người dân Vân Kiều, trước đây tình trạng đốn rừng xảy ra là do nhu cầu xây nhà bằng gỗ lớn. Tuy nhiên, từ khi có tổ quản lý rừng, các thành viên trong tổ đã chia nhau kiểm tra và thường xuyên họp lại để thông báo tình hình, kế hoạch hoạt động cho nhau cùng biết, sau đó tuyên truyền cho bà con trong thôn cùng bảo vệ rừng.
Tổ bảo vệ rừng thôn Húc Thượng đi tuần tra. |
Nhờ hoạt động này mà khu rừng ở xã Húc phát triển rất tốt, giữ được nhiều cây gỗ lớn có đường kính từ 70-90 cm. Anh Hồ Văn Mẹc, tổ trưởng tổ quản lý rừng thôn Húc Thượng, cho biết UBND huyện và xã đã giao trách nhiệm cho địa phương nên 1 tháng đội tổ chức kiểm tra rừng 2-3 lần, mỗi lần đi rừng kéo dài 2-3 ngày hoặc 4-7 ngày. Khi phát hiện có người chặt phá gỗ, săn bắt thú rừng trái phép, tổ tiến hành nhắc nhở và báo ngay cho chính quyền xã để xử lý.
Ngoài ra, thông qua các cuộc họp toàn thôn, tổ cũng sẽ tuyên truyền để người dân nâng cao ý thức bảo vệ rừng. “Bảo vệ rừng không chỉ cho mình mà còn cho con cháu của mình nữa”, anh Hồ Văn Mẹc chia sẻ.
Người Vân Kiều có những luật tục riêng để bảo vệ rừng. Các già làng từng gọi rừng là áo của buôn làng. Áo hở thì lưng lạnh, bản làng sẽ bị tổn thương. Vì vậy, mỗi làng sẽ có luật tục riêng để bảo vệ rừng. Nhưng nhìn chung là đều không được chặt cây, không được đốn gỗ bừa bãi.
Anh Hồ Văn Lại, thành viên tổ quản lý rừng thôn Húc Thượng, cho biết đến nay, người dân trong thôn đã không phá rừng, nhiều hộ còn cùng tổ đi tuần tra, bảo vệ rừng hàng tuần vì coi đây là trách nhiệm chung.
Từ mô hình của xã Húc Thượng, nhiều xã của huyện Hướng Hóa cũng đã triển khai mô hình tương tự. Theo đánh giá của UBND huyện, rừng ở Hướng Hóa đang được bảo vệ bằng nhiều giải pháp nhưng nền tảng vẫn là dựa vào người dân trong đó có đồng bào Vân Kiều ở các xã. Đó đơn giản chỉ là những luật tục, những quy ước truyền miệng nhưng cũng nhờ đó, rừng già vẫn mãi giữ được màu xanh. Đó là bởi tình yêu của họ dành cho thiên nhiên hùng vĩ và cho chính quê hương.
Theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Trị Hà Sỹ Đồng, hiện nay, đồng bào Vân Kiều đã loại bỏ những suy nghĩ lạc hậu như du canh du cư, phá rừng làm rẫy. Thay vào đó là họ tập trung phát triển nông, lâm nghiệp dựa vào thế mạnh của địa phương.
Nhờ đó, theo số liệu của Ban Dân tộc tỉnh, ở những vùng có đồng bào Vân Kiều sinh sống, tỷ lệ hộ nghèo đã giảm từ 34,5% năm 2016 xuống còn 17,3% vào năm 2020; 100% xã có đường giao thông đến trung tâm xã, điện lưới quốc gia, trạm y tế xã có bác sỹ, sóng truyền hình đã phủ đến từng thôn bản.
Bài 2: 'Đòn bẩy' từ kinh tế HTX
Tùng Lâm