Một nhóm những người già và người neo đơn, chủ yếu là phụ nữ dân tộc Thái, tập hợp cùng nhau để làm việc, để giữ gìn nghề truyền thống và thổi hồn vào từng sản phẩm. Từ việc chẻ mây, vót mây đến nhuộm nan tự nhiên đều được làm thủ công một cách tỉ mỉ. Những sản phẩm của nhóm mây tre đan bản Diềm (thôn bản Diềm, xã Châu Khê, huyện Con Cuông) giờ đây đã khẳng định được chỗ đứng trên thị trường và đang vươn tầm xuất khẩu.
“Tôi rất vui vì những cố gắng của mình đã mang lại lợi ích cho thôn bản, giúp người dân có thêm thu nhập và giữ gìn, phát triển được nghề truyền thống của dân tộc”, chị Lang Thị Hoa, người dân tộc Thái chia sẻ. Chị Hoa là “thủ lĩnh” của những người phụ nữ bản Diềm đang làm gia tăng giá trị cho sản phẩm đan lát truyền thống của người Thái.
Hồi sinh nghề truyền thống
Bản Diềm là một bản vùng sâu biên giới Việt - Lào, nơi sinh sống của hơn 100 hộ đồng bào người Thái, người Đan Lai. Nơi đây, người dân sinh sống chủ yếu dựa vào khai thác lâm sản phụ nên đời sống gặp rất nhiều khó khăn. Nghề đan lát sản phẩm thủ công từ mây, tre, nứa, vật liệu tết bện gắn liền với đời sống người dân nơi đây từ xa xưa, cung cấp các sản phẩm cho sinh hoạt hàng ngày như quạt, mâm mây, rổ rá, gùi, ép xôi…
Từ năm 2014, nhóm mây tre đan bản Diềm được thành lập, mở ra một hướng phát triển đầy tiềm năng tại địa phương. Chị Lang Thị Hoa, người sáng lập và là trưởng nhóm mây tre đan bản Diềm cho biết: “Nhóm có 22 thành viên, đều là người trong bản, người già cao tuổi neo đơn, không đi lao động ngoài trời được. Người nhiều tuổi nhất là 81 tuổi, ít tuổi nhất là 52 tuổi.”
Chị Lang Thị Hoa (người đứng giữa) giới thiệu sản phẩm của HTX mây tre đan bản Diềm tại một diễn đàn kết nối hỗ trợ khởi nghiệp. |
Ban đầu, nhóm gặp rất nhiều khó khăn, thiếu và yếu cả về nhân lực cho đến điều kiện, cơ sở vật chất. Có thời điểm, sản phẩm làm ra không tiêu thụ được nên nhiều thành viên đã phải chuyển sang nghề khác, chỉ còn lại 7 người tham gia. Có thời điểm, sản phẩm tìm được đầu ra nhưng thiếu nguyên liệu sản xuất. Chính vì những khó khăn đó nên thu nhập cũng không ổn định.
Thế nhưng, chị Lang Thị Hoa không chùn bước. Chị tự mình đi vận động, liên hệ, tìm các dự án hỗ trợ liên kết tiêu thụ sản phẩm. May mắn, các chị nhận được sự hỗ trợ rất nhiều từ dự án phát triển nông thôn miền tây Nghệ An (dự án VIE 028), dự án của Oxfam về “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị nghêu và tre tại Việt Nam”, dự án VIRI về phát triển ngành nghề nông thôn Việt Nam.
Chị kể: “Chúng tôi được tập huấn, hỗ trợ vốn, kỹ thuật, phổ biến kiến thức, nâng cao tay nghề, tìm thị trường tiêu thụ. Ngoài ra, Viện Nghiên cứu ngành nghề Việt Nam cũng mời nghệ nhân vào tận Nghệ An giảng dạy cho chúng tôi”.
Dần dần, nhóm đã giải quyết việc làm cho người dân trong thôn, bản và giúp họ có thu nhập ổn định. Qua bàn tay khéo léo của người dân tộc Thái, cùng với hoa văn đặc sắc đậm chất dân tộc, các sản phẩm mây tre đan bản Diềm từng bước chiếm được cảm tình của khách hàng trong và ngoài nước.
Bà Vi Thị Nội là người đầu tiên mạnh dạn duy trì và nghiên cứu thêm những hoa văn dựa trên các tấm thổ cẩm ngày xưa và đưa các hoa văn đó ứng dụng trong nghề mây tre đan. Hoa văn đầu tiên mà bà Nội sưu tầm là đao tèm, có nghĩa là ngôi sao. Giờ bà Nội đã có được 12 hoa văn. Những hoa văn đó đều do bà Nội tự cài lên nan rổ rá và mặt mâm, tạo nét khác biệt, thu hút người tiêu dùng.
Tạo sinh kế cho phụ nữ dân tộc
Từ nhóm mây tre đan bản Diềm, đến năm 2016, chị Hoa đã nâng cấp cơ sở của mình lên thành HTX mây tre đan bản Diềm với 22 thành viên. HTX cũng được UBND xã Châu Khê đầu tư 2 máy gọt và chẻ mây, UBND huyện Con Cuông tài trợ 40 triệu đồng để mua các máy móc khác và đầu tư xây dựng 1 nhà xưởng cho HTX để nâng cao năng suất lao động, tạo việc làm, ổn định thu nhập cho người dân. Hàng hóa của HTX sản xuất ra ngày càng nhiều, hàng sản xuất đến đâu tiêu thụ hết đến đó. Mỗi tháng, HTX nhận từ 5 - 6 đơn hàng với hàng trăm sản phẩm… Sản phẩm của HTX được mọi người dân trong huyện biết đến và đã được giới thiệu tại một số hội chợ và lễ hội lớn trong và ngoài tỉnh. Mới đây, sản phẩm còn được xuất bán ra thị trường nước ngoài như Đức, Pháp.
Đến nay, sau hơn 5 năm phát triển, HTX đang có doanh thu trên 300 triệu đồng/năm. Thu nhập của các thành viên ngày càng được nâng lên, hiện đạt 3 - 3,5 triệu đồng/người/tháng. Đây là mức thu nhập tuy không cao so với mặt bằng chung của xã hội, nhưng ở một bản nghèo như Bản Diềm, thì lại là đáng mơ ước.
Các thành viên HTX mây tre đan bản Diềm giới thiệu sản phẩm mây tre đan. |
Trong không gian chật chội chỉ hơn 15m2, hơn 20 con người với tiếng trò chuyện, tiếng cười không ngớt vẫn hăng say làm việc chăm chỉ để tạo ra những sản phẩm tốt nhất, đáp ứng mọi nhu cầu của khách hàng và bảo tồn nghề truyền thống của dân tộc. Không chỉ là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào dân tộc Thái, HTX còn tạo được sinh kế cho phụ nữ nghèo miền biên ải xa xôi của tỉnh Nghệ An. Đa số thành viên trong nhóm là trụ cột gia đình, một lúc nuôi 3 - 4 miệng ăn... Có việc làm, thu nhập, các thành viên trong HTX đã thành lập quỹ tương trợ để giúp đỡ nhau lúc khó khăn, hoạn nạn. Hằng tháng, sau khi lấy tiền công, mỗi người đóng góp 20.000 đồng vào quỹ và lần lượt cho các thành viên trong nhóm vay để phát triển sản xuất hoặc giúp những gia đình gặp hoạn nạn, khó khăn.
Tuy nhiên, HTX cũng nhận thấy khó khăn lớn nhất là các thành viên đều cao tuổi. Trong khi đó, việc vận hành máy móc đòi hỏi phải là người trẻ có kỹ thuật. Do thiếu nhân lực trẻ nên HTX vẫn lao động hoàn toàn bằng thủ công.
“Tôi mong thời gian tới sẽ có thêm những người trẻ tuổi tham gia vào HTX để vận hành máy móc được hiệu quả”, chị Hoa bày tỏ.
Phương Nam
Bài 2: Mở hướng thoát nghèo bền vững