Trước hết, có thể thấy, cả năm 2016, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam ước đạt 175,9 tỷ USD, tăng 8,6% so với năm 2015 (năm 2015 tăng 7,9%). Đây là mức tăng thấp hơn so với mục tiêu kế hoạch được giao là 10%.
Cạnh tranh gay gắt
Chưa kể, nếu tính chung giá cả hàng hóa xuất khẩu bình quân năm 2016 giảm hơn 1,8% so với năm trước, trong đó riêng nhóm hàng nhiên liệu đã giảm tới 20,1%, nhóm hàng nông sản thực phẩm giảm 3,8%.
Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh từng bày tỏ sự lo lắng khi các nước có cơ cấu mặt hàng xuất khẩu tương tự như Việt Nam đã tăng cường các biện pháp đẩy mạnh xuất khẩu khiến Việt Nam gặp phải cạnh tranh gay gắt hơn.
Điều này có thể nhìn rõ trong lĩnh vực xuất khẩu chủ lực như dệt may. Nhất là khi các đơn hàng bị hút sang các nước như Campuchia, Lào, Myanmar do các nước này có ưu đãi thuế suất 0% khi xuất vào các thị trường chính như Mỹ, EU, Nhật Bản. Trong khi đó, thuế suất hàng vào các thị trường này của Việt Nam hiện lên tới 18%.
Không những vậy, ở lĩnh vực xuất khẩu, Việt Nam đã gặp phải khó khăn kép trước sự sụt giảm mạnh cả về cầu và giá trên thị trường thế giới, đặc biệt là nhóm nhiên liệu – khoáng sản, đã tác động trực tiếp tới kết quả xuất khẩu của Việt Nam.
Nhóm hàng nhiên liệu, khoáng sản ước đạt 3,47 tỷ USD, giảm 29,2% so với năm 2015. Riêng dầu thô, giá và lượng xuất khẩu giảm đã làm giảm kim ngạch khoảng 1,4 tỷ USD.
Giới chuyên gia đã chỉ ra điểm hạn chế tiếp tục xuất hiện trong lĩnh vực xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2016 cần được nhìn nhận. Đó là sự sụt giảm liên tiếp ở khu vực thị trường ASEAN, đặc biệt trong bối cảnh thực hiện AEC.
Điều này cho thấy khả năng tận dụng, khai thác lợi ích từ hội nhập từ khu vực thị trường ASEAN chưa tốt (năm 2014 giảm 10,1%, năm 2015 giảm 4,7%, năm 2016 giảm 4,7%).
![]() |
Chỉ tiêu tăng trưởng xuất khẩu năm 2017 được Quốc hội, Chính phủ giao là 6 – 7%
Ngược lại, như nhận xét của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, Việt Nam đang trở thành nước nhập siêu từ khu vực ASEAN, nhất là hàng Thái Lan giá rẻ đang tràn ngập thị trường Việt. Ngoài ra, đó là vấn đề xuất khẩu biên mậu sang thị trường Trung Quốc vẫn cho thấy còn nhiều rủi ro, chưa vững chắc.
Như nhận định mới đây của Bộ Công Thương, việc tham gia AEC và việc ký kết, triển khai các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng tạo ra những thách thức rất lớn, nhất là việc phát triển thị trường, tăng khả năng cạnh tranh cả ở thị trường quốc tế và trong nước.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Hoàng Dũng (Viện Kinh tế và Quản lý Tp.HCM) chia sẻ rằng, công cuộc hội nhập sâu rộng với sân chơi quốc tế đã đến hồi buộc phải “nâng” lên sau gần 10 năm kinh nghiệm khi “chơi” với sân chơi WTO.
Theo ông Dũng, sức ép từ những cam kết quốc tế từ các Hiệp định đa phương và song phương FTA thế hệ mới (EVFTA, KVFTA, RCEP, FTAAP). Những chuẩn mới về xuất khẩu là rất cao, buộc doanh nghiệp Việt phải đổi mới sáng tạo và phải vượt lên mới có chỗ đứng trong các thế trận mới.
Thế trận mới
Nếu điểm lại, có thể thấy, trong cơ cấu xuất khẩu năm 2016 thì nhóm hàng công nghiệp chế biến ước đạt 141,2 tỷ USD, tăng 10,5% so với cùng kỳ và chiếm 80,2% tổng kim ngạch xuất khẩu.
Trong đó, những mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn và tốc độ tăng cao là điện thoại các loại và linh kiện ước đạt 34,5 tỷ USD (tăng 14,4%); máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện ước đạt 18,5 tỷ USD (tăng 18,4%). Nhóm hàng nông sản, thủy sản ước đạt 22,14 tỷ USD, tăng 7,5% so với năm 2015.
Đánh giá chung về tình hình xuất khẩu năm 2016 của Việt Nam, Bộ Công Thương nhận định có 3 nét lớn. Thứ nhất là thương mại toàn cầu và tăng trưởng kinh tế của các quốc gia là đối tác nhập khẩu lớn của Việt Nam đều có xu hướng giảm, thậm chí giảm rất mạnh. Cùng với đó, giá cả hàng hóa trên thị trường thế giới cũng giảm khá sâu, đặc biệt là của nhóm hàng nhiên liệu – khoáng sản.
Thứ hai là trong năm 2016, nhóm hàng nông – lâm – thủy sản, công nghiệp chế biến và khu vực doanh nghiệp trong nước được ghi nhận nhiều nỗ lực vượt qua khó khăn để duy trì tốc độ tăng trưởng cả năm đạt mức khá trong bối cảnh khó khăn cả về giá cả, thị trường xuất khẩu và sản xuất trong nước.
Tăng trưởng xuất khẩu cả năm của nhóm nông – lâm – thủy sản đạt 22,14 tỷ USD, tăng 7,5%; nhóm hàng công nghiệp chế biến đạt 141,2 tỷ USD, tăng 10,5% so với năm 2015. Xuất khẩu của khu vực doanh nghiệp trong nước đạt 50 tỷ USD, tăng 4,8% so với năm 2015.
Thứ ba là, trong cơ cấu thị trường xuất khẩu, hầu hết các thị trường xuất khẩu lớn, thị trường truyền thống và thị trường có ký kết hiệp định thương mại song phương hoặc đa phương với Việt Nam đều ghi nhận mức tăng trưởng tốt (như Trung Quốc tăng 27,4%, Hàn Quốc tăng 29%, Nhật Bản tăng 3,4%, Ấn Độ tăng 7,7%…).
Nhưng để tìm ra “gam màu sáng” nhằm đưa tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam trong năm 2017 vượt chỉ tiêu được giao là 6 – 7% như mong muốn của Bộ Công Thương thì còn rất nhiều việc để làm. Nhất là với lĩnh vực sản xuất công nghiệp, cần khai thác có hiệu quả các FTA để hỗ trợ tích cực để các doanh nghiệp công nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Hơn nữa, cần nâng cao chất lượng hàng xuất khẩu nhằm vượt qua được hàng rào về tiêu chuẩn, quy chuẩn chất lượng của nước nhập khẩu, đồng thời nâng cao giá trị sản phẩm xuất khẩu.
Song song đó, vấn đề nên làm là phải đổi mới căn bản công tác xúc tiến thương mại, tăng cường tìm kiếm, mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu, hướng tới các thị trường là đối tác có FTA, hướng tới các ngành hàng mà ta có lợi thế và còn dư địa cho tăng trưởng xuất khẩu.
Thế Vinh