Thống kê từ Tổng cục Hải quan cho thấy, tính đến 15/6/2021, cả nước nhập hơn 1,5 triệu tấn hạt điều, kim ngạch đạt 2,36 tỷ USD, bình quân hơn 36 triệu đồng/tấn. Trong khi đó, lượng xuất khẩu chỉ hơn 243.900 tấn, kim ngạch hơn 1,46 tỷ USD, giá xuất bình quân 137 triệu đồng/tấn, gấp gần 4 lần giá nhập khẩu hạt điều thô. Ngành điều vẫn đang nhập siêu khoảng 900 triệu USD trong gần nửa đầu năm nay.
Giá nhập khẩu tăng, xuất khẩu giảm
Lượng hạt điều nhập khẩu năm nay tăng 3 lần so với cùng kỳ năm trước (đến giữa tháng 6/2020, cả nước chỉ nhập hơn 504.000 tấn, kim ngạch đạt hơn 689 triệu USD). Bình quân giá nhập hạt điều thô 6 tháng năm 2020 là hơn 31 triệu đồng/tấn, lượng hạt điều xuất khẩu đạt hơn 203.000 tấn, kim ngạch hơn 1,34 tỷ USD, đơn giá xuất khẩu hơn 151,8 triệu đồng/tấn.
 |
|
Ngành điều nhập siêu khoảng 900 triệu USD trong gần nửa đầu năm nay. |
Như vậy, giá nhập khẩu hạt điều tính đến 15/6/2021 so với cùng kỳ năm trước đã tăng hơn 5 triệu đồng/tấn. Trong khi đó, đơn giá xuất khẩu hạt điều bình quân đã giảm 14,8 triệu đồng/tấn so với cùng kỳ năm ngoái.
Ông Cao Văn Triều, Giám đốc Công ty TNHH MTV Hà Hưng Phú, xã Phú Thịnh (Tân Phú, Đồng Nai) chia sẻ, do ảnh hưởng của dịch COVID-19, nhu cầu thị trường thế giới giảm mạnh. Lượng tiêu thụ chậm lại khiến giá giảm xuống mức thấp. Hiện nay, so với thời điểm chưa có dịch, giá hạt điều đã giảm từ 20-25%, ảnh hưởng lớn tới hoạt động của doanh nghiệp (DN).
"Để đảm bảo người lao động có việc làm, duy trì hoạt động, DN đang khắc phục mọi khó khăn bằng cách co hẹp sản xuất, sản phẩm nào tiêu thụ được thì mới sản xuất. Khó khăn nhất của DN là thiếu vốn để đầu tư công nghệ chế biến sâu, nâng cao chất lượng để hướng tới thị trường khó tính", ông Triều nói.
Theo báo cáo mới nhất từ Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), năm 2020, diện tích trồng điều cả nước là 302,5 nghìn ha, tăng 5,3 nghìn ha so với niên vụ 2018-2019; năng suất bình quân 12,1 tạ/ha, tăng 1,8 tạ/ha; sản lượng khoảng 339,8 nghìn tấn, tăng 53,5 nghìn tấn.
Vùng Đông Nam Bộ có diện tích 183,5 nghìn ha, tăng 0,8 nghìn ha; năng suất bình quân đạt 13,8 tạ/ha; sản lượng đạt 244,8 nghìn tấn, tăng 45,7 nghìn tấn so với cùng kỳ. Niên vụ điều 2020 - 2021 do điều kiện thời tiết tương đối thuận lợi cho cây ra hoa, đậu trái tốt và đến nay đã thu hoạch xong, tuy nhiên do giá thu mua điều ở mức khá thấp từ 24.000 - 26.000 đồng/kg điều tươi nên hiệu quả sản xuất điều năm nay giảm so với mọi năm.
Ông Nguyễn Quốc Toản, Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT), đánh giá, việc gia tăng nhập khẩu điều thô đang khiến nông dân trồng điều trong nước rơi vào cảnh khó tiêu thụ điều tươi khi vào mùa thu hoạch. DN tăng nhập khẩu điều thô đã đẩy giá điều tươi trong nước xuống thấp khi vào chính vụ thu hoạch.
"Công suất của các nhà máy chế biến điều Việt Nam lên đến 1,6 triệu tấn/năm, nhưng nguồn nguyên liệu nhập khẩu những năm trước lại chiếm đến 3/4 công suất chế biến. Tình trạng này chứng tỏ hầu hết lợi nhuận mang về từ ngành điều bị các quốc qua xuất khẩu điều thô thụ hưởng", ông Toản khẳng định.
Chưa kể việc gia tăng nhập khẩu hạt điều cũng tiềm ẩn những rủi ro nhất định. Hiệp hội Điều Việt Nam (VINACAS) từng cảnh báo hiện tượng lượng nhân điều trắng hoặc còn vỏ lụa, đã sấy khô được nhập khẩu gia tăng nhanh chóng. Đây không phải là nguyên liệu như hạt điều, thô mà là sản phẩm đã qua chế biến, sẽ gây hậu quả không tốt cho ngành chế biến điều nói riêng, nền kinh tế Việt Nam nói chung. Bởi trước hết, rất khó để kiểm soát chất lượng, nhất là vệ sinh, an toàn thực phẩm với nhân điều nhập khẩu. Do đó, rất dễ ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu chung của sản phẩm điều Việt Nam trên thị trường thế giới.
Nâng hiệu quả thay vì mở rộng diện tích
Về vấn đề của ngành điều, mới đây, Bộ Công Thương có đề xuất Bộ NN&PTNT nghiên cứu để mở rộng diện tích trồng điều ở những vùng có điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp. Bộ này lý giải Việt Nam là nước xuất khẩu nhân điều lớn nhất thế giới, kim ngạch xuất khẩu đã lên tới trên 3,3 tỷ USD/năm nhưng ngành điều vẫn phải nhập khẩu một lượng lớn để sản xuất nhân điều xuất khẩu. Nếu có thể sản xuất thêm điều thô trong nước thì không những giúp được ngành điều tự chủ hơn về nguyên liệu mà còn tạo thêm được việc làm và thu nhập cho bà con nông dân.
Tuy nhiên, ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) cho rằng, việc mở rộng diện tích trồng điều là vấn đề cần thận trọng xem xét, bởi phải dựa trên lợi thế của địa phương có phù hợp để tăng diện tích hay không. Đặc biệt, nếu mở rộng diện tích nhưng năng lực cạnh tranh về giá thành, chất lượng không tốt hơn hàng nhập khẩu thì chắc chắn DN vẫn sẽ nhập khẩu hạt điều.
Hơn nữa, nhiều năm qua, Việt Nam luôn là nước xuất khẩu điều nhân lớn nhất thế giới với công nghệ chế biến, gia tăng giá trị xuất khẩu cho cả ngành nông sản. Trong khi các mặt hàng khác chủ yếu xuất thô, chỉ có ngành điều mới làm được điều này và đó lợi thế Việt Nam cần giữ vững và phát triển.
Tuy nhiên, Cục trưởng Cục Trồng trọt cũng thừa nhận việc phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu cũng có những rủi ro nhất định khi các thị trường xuất khẩu chính cho Việt Nam đẩy mạnh chế biến, hoặc tăng giá bán...
Do vậy, Bộ NN&PTNT đã và đang phối hợp với các địa phương triển khai các chương trình tái canh vườn điều hiệu quả, nâng cao năng suất chất lượng. Mặt khác, các DN chế biến ngành điều cũng cần phối hợp với cơ quan chức năng để xây dựng vùng nguyên liệu, đẩy mạnh chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng cho ngành điều.
Đáng chú ý, ông Phạm Văn Công, Chủ tịch VINACAS cho biết, trong chuỗi giá trị điều toàn cầu, Việt Nam chủ yếu xuất khẩu điều nhân sơ chế với giá thấp 10 USD/kg, trong khi điều nhân thành phẩm được bán ở các thị trường quốc tế với giá 30 USD/kg. Như vậy, các nhà máy chế biến sâu điều Việt Nam vẫn chưa thu được nhiều giá trị gia tăng trong chuỗi giá trị toàn cầu của ngành này.
Rõ ràng, câu chuyện nhập siêu của ngành điều chỉ có thể giải quyết nếu diện tích điều trong nước được nâng cao năng suất, chất lượng. Đồng thời, bản thân các DN chế biến điều cũng cần lựa chọn con đường phát triển bền vững là xây dựng vùng nguyên liệu, đầu tư công nghệ chế biến hiện đại, đa dạng hóa sản phẩm. Nếu làm được điều này, ngành điều chắc có lẽ sẽ là "hình mẫu" của chuỗi giá trị nông sản mà ngành nông nghiệp đang hướng tới.
Nhật Linh
