Dẫn ra số liệu của 9 tháng đầu năm, tỷ lệ lao động qua đào tạo chỉ ước đạt 47,8%, trong đó tỷ lệ lao động qua đào tạo từ 3 tháng trở lên có chứng chỉ ước đạt 18%, đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hà (Hà Nội) đặt ra vấn đề: số lao động qua đào tạo đạt mức thấp không chỉ ảnh hưởng đến năng suất lao động, làm chậm quá trình tái cơ cấu, cải thiện sức cạnh tranh của nền kinh tế và các chỉ tiêu kinh tế - xã hội của năm 2015 và các năm sau.
Chỉ 20% sử dụng được
Đại biểu Nguyễn Phi Thường (Hà Nội) nhấn mạnh rằng năng suất lao động là một trong ba yếu tố “sống còn” tạo nên sự tăng trưởng, cùng với vốn và lao động.
Thế nhưng, nhìn vào thực tế đáng lo ngại khi có đến hơn 50% lao động chưa qua đào tạo, năng suất lao động của Việt Nam thuộc nhóm thấp nhất châu Á - Thái Bình Dương theo đánh giá của Tổ chức lao động quốc tế (ILO).
Theo ILO, năng suất lao động của Việt Nam thấp hơn Singapore 15 lần, thấp hơn Nhật 11 lần và Hàn Quốc 10 lần; chỉ bằng 1/5 với Malaysia và 2/5 so với Thái Lan, với các nước láng giềng ASEAN có mức thu nhập trung bình. Hiện chỉ có khoảng 20% lao động của Việt Nam là sử dụng được.
Chưa kể, đâu là số liệu thực của tỷ lệ lao động qua đào tạo vẫn đang là dấu hỏi được đặt ra. Đưa ra hai số liệu tỷ lệ lao động qua đào tạo, với báo cáo của Chính phủ là 49%, thì số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy chỉ có khoảng 19% lao động qua đào tạo, đại biểu Bùi Sỹ Lợi (Thanh Hoá) cho rằng chỉ số này đang “có vấn đề”.
Mặc dù điều chỉnh theo phương pháp tính quốc tế, tức là phải được đào tạo từ 3 tháng trở lên có chứng chỉ thì mới gọi là qua đào tạo, song đại biểu Lợi cho rằng nếu chúng ta cứ nhìn vào con số 49% thì nhiều khi “lạc quan” quá.
|
Có ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế, số lao động chưa qua đào tạo chiếm tỷ lệ cao đang đặt ra nhiều lo ngại. Theo đại biểu Trương Văn Vở (Đồng Nai), số lao động chưa qua đào tạo đang là nguyên nhân khiến cho người lao động khó tìm được việc làm, gây nên nhiều bức xúc cho xã hội. Dẫn chứng thực tế là hiện số lao động không có chuyên môn, kỹ thuật chiếm 60% trong tổng số gần 900 ngàn lao động thất nghiệp chưa có việc làm.
Năng suất thấp đồng nghĩa với nghèo
Nhìn rộng vấn đề hơn, đại biểu Nguyễn Thiện Nhân (Thái Bình) so sánh: câu hỏi vì sao năng suất lao động của Việt Nam thấp hoàn toàn tương đương với câu hỏi vì sao Việt Nam nghèo?
Năm nguyên nhân chính được Chủ tịch Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chỉ ra là do: xuất phát điểm về thu nhập và năng suất thấp, khả năng tự tích luỹ của nền kinh tế còn thấp; trình độ công nghệ thấp, lạc hậu; nền kinh tế vẫn sử dụng nhiều lao động trong nông nghiệp và trình độ lao động còn thấp; khoa học chậm phát triển, đầu tư cho khoa học thấp.
Đại biểu Hà cho rằng trong bối cảnh nhu cầu đẩy nhanh tái cơ cấu song năng suất lao động lại thấp đã khiến quyền lợi người lao động sẽ dễ bị tổn thương.
Theo đó, không chỉ thu nhập của người lao động khó tăng nhanh, mà áp lực thất nghiệp tăng cao còn khiến sức cạnh tranh của DN và nền kinh tế bị ảnh hưởng, DN dễ phá sản và giảm bớt lao động.
Từ đó, đặt gánh nặng về an sinh xã hội, trong khi thu ngân sách nhà nước và quỹ phúc lợi của doanh nghiệp không cao, lợi nhuận thấp. Lợi thế và hàm lượng về chi phí nhân công rẻ đang giảm dần trong khi nhu cầu tăng lương, cải thiện chất lượng sống của người lao động tăng lên.
Nhu cầu tuyển dụng lao động có đào tạo ngày càng cao, trong khi lao động chưa qua đào tạo là phổ biến. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của nữ tăng dần từ 69% năm 2002 lên 72,9% năm 2012 và ở nông thôn tỷ lệ này đạt cao hơn hẳn tới mức 77% trong khi ở thành thị chỉ 64,8%.
Dẫn ra số liệu tổng điều tra DN giai đoạn 2000 - 2011, đại biểu Nhân cho rằng dù tỷ lệ các DN sử dụng công nghệ thấp giảm dần, song vẫn chiếm bình quân gần 60% số DN tham gia.
Các DN sử dụng công nghệ trung bình thấp chiếm gần 29% và các DN sử dụng công nghệ trung bình cao chỉ đạt 10%, cũng như DN sử dụng công nghệ cao chỉ khoảng 2%.
Như vậy, có đến 88% DN có công nghệ trung bình và trung bình thấp là nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình trạng năng suất lao động thấp và đầu người thấp của Việt Nam. Trong khi đó, tỷ lệ đầu tư cho khoa học, công nghệ trên tổng sản phẩm nội địa nước ta chỉ xung quanh giá trị 0,5%, trong vòng 11 năm tỷ lệ này chỉ tăng từ 0,48% lên 0,51%.
Một câu hỏi được đặt ra: liệu lao động Việt Nam có khả năng làm chủ công nghệ hiện đại năng suất cao hay không? Với sự đầu tư lớn, các DN công nghệ nước ngoài như Intel, Samsung, Toyota đã sử dụng 45.000 lao động. Samsung thành lập trung tâm nghiên cứu phát triển tại Việt Nam đã sử dụng khoảng 3.000 người nghiên cứu, vì các kỹ sư, thạc sĩ, tiến sĩ.
Do đó, Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thiện Nhân cho rằng lao động Việt Nam hoàn toàn làm chủ các công nghệ kỹ thuật hiện đại, cũng như có thể đạt năng suất kỹ thuật, không thua kém lao động các nước, trong khi chi phí lao động chỉ bằng 1/10 hoặc 1/20 các nước.
Vấn đề là cần thay đổi mô hình tư duy và mô hình phát triển kinh tế là giải pháp gốc cho tăng trưởng năng suất lao động, tăng thu nhập cho mỗi lao động.
------------------------------------------------------
Ông Nguyễn Thiện Nhân
Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam
Muốn tăng năng suất lao động của nền kinh tế thì phải tăng năng suất của từng khu vực, đó là nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Đặc biệt là tháo gỡ các nút thắt với sự phát triển bền vững của nông nghiệp, tăng thu nhập của năng suất lao động cho nhiều nông dân. Trong đó, phát triển các hình thức hợp tác trong sản xuất nông nghiệp để chuyển mô hình sản xuất nông nghiệp từ hộ sản xuất cá thể sang mô hình mới là hộ nông dân liên kết trong các tổ chức hợp tác sản xuất, tổ chức hợp tác mua bán trên thị trường đầu vào, đầu ra có tính cạnh tranh cao.
Tôi xin đề nghị các đồng chí lãnh đạo các ngành, các địa phương, các chủ DN khi bàn về việc làm sao để tăng trưởng bền vững hơn, hiệu quả hơn, hãy đặt 5 câu hỏi, chứ không chỉ có 2 câu. Năm câu hỏi đó là: Người có đào tạo ở đâu; Khoa học, công nghệ ở đâu; Vốn từ đâu; Đất ở đâu; Thị trường ở đâu.
------------
Ông Nguyễn Hữu Đức
Đại biểu Đồng Tháp
Chính sách lao động, chính sách đào tạo nghề thời gian qua chưa thật sự gắn kết với nhu cầu của thị trường lao động. Chất lượng đào tạo thấp, chưa đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp và chưa thu hút người lao động tham gia học nghề. Trong khi đó, một bộ phận rất lớn sinh viên ra trường trong nhiều năm qua không tìm được việc làm có chiều hướng gia tăng, khiến dư luận xã hội hết sức bức xúc. Đây là một bài học, tăng trưởng nóng về đào tạo của ngành giáo dục của mình, mà việc dạy nghề cần phải xem xét thấu đáo để tránh việc đầu tư cơ sở vật chất dàn trải.
---------
Bà Tôn Thị Ngọc Hạnh
Đại biểu Đăk Nông
Năm 2015, Chính phủ đề ra mức phấn đấu giải quyết việc làm là 1,6 triệu lao động như năm 2014, chưa bàn đến con số giải quyết việc làm cho 1,6 triệu lao động là nhiều hay ít, nhưng xuất phát từ quan ngại về những hệ lụy rất lớn và rất sâu sắc về kinh tế - xã hội trong thời gian trước mắt và những năm tới, tôi cho rằng Chính phủ cần quan tâm hơn nữa, quyết liệt hơn nữa, có những giải pháp căn cơ hơn nữa để giải quyết tận gốc thách thức lao động có trình độ cao nhưng phải giấu bằng cấp, chấp nhận lao động giản đơn để kiếm sống hoặc tệ hơn nữa là không có việc làm như hiện nay. Có nghĩa là số lao động được giải quyết việc làm phải được thay đổi về chất, về trình độ lao động, tránh lãng phí sức lao động cho xã hội.
Cẩm An
