Đơn cử như mặt hàng nông sản vốn là thế mạnh xuất khẩu (XK) của Việt Nam để tận dụng các FTA, nhưng nông sản Việt sẽ chịu thiệt nếu xảy ra tình trạng nông sản Trung Quốc vào Việt Nam để gắn mác Việt rồi xuất đi để vừa hưởng lợi miễn phí từ các FTA vừa lẩn tránh các đòn trừng phạt thương mại từ quốc gia nhập khẩu (như trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung).
Lo gian lận ghi nhãn
Ts. Nguyễn Xuân Thành, Giám đốc Phát triển, Trường Đại học Fulbright Việt Nam, đã cảnh báo về hàng chuyển tải (transhipment), tức là hàng Trung Quốc xuất sang Việt Nam rồi dán nhãn Việt Nam và xuất sang một quốc gia khác để tránh thuế. Nếu không kiểm soát thì sẽ làm cho Việt Nam thành tâm điểm để quốc gia nhập khẩu nhắm đến.
Lấy dẫn chứng từ chuyện khoai tây Trung Quốc từng "đội lốt" khoai tây Đà Lạt, Ts. Trần Du Lịch, Phó Chủ tịch Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam (VIAC), cho rằng nếu các hàng hóa nông sản ngoại khác cũng mượn xuất xứ như kiểu này để XK là làm hại cả quốc gia.
Khuyến cáo mới đưa ra từ Cục Xuất nhập khẩu (XNK), Bộ Công Thương, cho thấy hàng hóa nước ngoài có xu hướng mượn xuất xứ Việt Nam để hưởng lợi "miễn phí" và bất hợp pháp từ các FTA mà Việt Nam tham gia hoặc sử dụng xuất xứ hàng hóa làm phương tiện lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại của nước nhập khẩu.
Việc gian lận ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam, theo Cục XNK, không những gây hậu quả trực tiếp đến sản phẩm cụ thể, ảnh hưởng đến người tiêu dùng mà còn có tác động không nhỏ đến ngành hàng trong nước, làm giảm uy tín và tính cạnh tranh của hàng sản xuất tại Việt Nam.
Chuyên gia Nguyễn Thùy Dương (Đại học Luật Hà Nội) cho biết hệ thống chứng nhận xuất xứ hàng hóa trong các FTA được xây dựng để đảm bảo chỉ có hàng hóa có xuất xứ từ các quốc gia thành viên ký kết FTA mới được hưởng ưu đãi khi nhập khẩu vào các quốc gia thành viên khác, nhằm bảo vệ ngành công nghiệp nội địa của các quốc gia đối với hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia không phải thành viên, đảm bảo nguồn thu thuế của các quốc gia.
"Vì vậy, chứng nhận xuất xứ đóng vai trò quan trọng hơn đối với các quốc gia nhập khẩu và ít có vai trò quan trọng đối với các quốc gia XK. Do đó, trách nhiệm xác minh tính chính xác, hợp lệ của chứng nhận xuất xứ đối với hàng hóa trước khi cho hàng hóa được hưởng thuế quan ưu đãi phần lớn thuộc về quốc gia nhập khẩu hàng hoá", bà Dương lưu ý.
Trong khi đó, Cục XNK lưu ý là do chưa có quy định về tiêu chí ghi nhãn nước sản xuất hàng hóa, nên khái niệm "hàng hóa Việt Nam" có thể được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau: hàng hóa có xuất xứ Việt Nam để hưởng ưu đãi thuế quan theo cam kết hội nhập kinh tế quốc tế, hoặc hàng hóa có công đoạn sản xuất tại Việt Nam, hoặc hàng hóa có thương hiệu của Việt Nam. Các khái niệm này tuy khác nhau nhưng thường bị nhầm lẫn.
Việc ghi nhãn sản xuất "Made in Vietnam" cần hoàn thiện thể chế pháp lý |
Ám ảnh phạt nặng
Qua trao đổi, các bộ ngành liên quan và một số hiệp hội ngành hàng cho rằng trước mắt việc ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam nên được áp dụng trên nguyên tắc tự nguyện, tự kê khai.
Tuy nhiên, khi cá nhân, tổ chức thực hiện ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam, hàng hóa bắt buộc phải đáp ứng tiêu chí và phải chứng minh việc đáp ứng tiêu chí đó khi được yêu cầu.
Trong trường hợp cá nhân, tổ chức ghi công đoạn sản xuất tại Việt Nam thì phải chứng minh được việc hàng hóa trải qua công đoạn sản xuất, gia công có phát sinh giá trị tại Việt Nam.
Theo Cục XNK, việc hoàn thiện thể chế pháp lý về ghi nhãn sản xuất "Made in Vietnam" đang là một nhu cầu cấp bách. Nhất là quy định hiện hành chưa có bộ tiêu chí để xác định như thế nào là hàng hóa được ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam.
"Hiện nay, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Việt Nam chưa có quy định điều chỉnh việc hàng hóa được ghi nhãn sản xuất tại Việt Nam. Các quy định hiện hành dù đang được hoàn thiện để phù hợp với thực tế sản xuất và kinh doanh hàng hóa tại Việt Nam nhưng phạm vi điều chỉnh chủ yếu là nhãn hàng hóa, chỉ dẫn địa lý và thương hiệu", Cục XNK bày tỏ băn khoăn.
Bà Nguyễn Thùy Dương lưu ý nếu không hiểu rõ các quy định dẫn đến thực hiện tự chứng nhận xuất xứ không hợp lệ, các doanh nghiệp không chỉ phải đối mặt với nguy cơ không được hưởng ưu đãi thuế quan mà thậm chí còn phải thực hiện nộp phạt hoặc chịu những hình phạt nặng từ các quốc gia nhập khẩu nếu không chứng minh được hàng hóa của mình có xuất xứ đúng với việc tự chứng nhận.
Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) cho phép các quốc gia sẽ quy định các biện pháp xử phạt trong pháp luật quốc gia mình theo Điều 3.30.
Bên cạnh đó, theo quy định tại Điều 3.27 Hiệp định CPTPP, khi một doanh nghiệp bị phát hiện gian lận về chứng nhận xuất xứ đối với một loại hàng hóa, Hiệp định còn cho phép các quốc gia thành viên có thể áp dụng biện pháp từ chối cho hưởng ưu đãi với các hàng hóa tương tự đến từ quốc gia XK đó chứ không chỉ riêng đối với doanh nghiệp gian lận. Nếu điều đó xảy ra thì sẽ gây thiệt hại cho toàn bộ một ngành sản xuất của Việt Nam.
Thế Vinh