Theo báo cáo của Bộ NN&PTNT, giá trị xuất khẩu (XK) rau quả năm 2019 đạt 3,74 tỷ USD, giảm gần 2% so với năm trước đó. Dù XK sang nhiều thị trường như Mỹ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hà Lan tăng nhưng khó có thể bù đắp được sự sụt giảm từ Trung Quốc - thị trường tiêu thụ chính rau quả của Việt Nam.
Nhận diện nguyên nhân
Trong 11 tháng năm 2019, kim ngạch XK rau quả sang thị trường Trung Quốc chỉ đạt 2,24 tỷ USD, giảm hơn 13% so với cùng kỳ năm 2018. Tỷ trọng XK hàng rau quả sang thị trường này giảm 8,5 điểm phần trăm so với cùng kỳ, xuống còn 65,7% tổng kim ngạch XK rau quả của cả nước.
Trong đó, nhiều nông sản chính giảm mạnh như thanh long, sầu riêng, măng cụt, dừa, nhãn, ớt, dưa hấu, nấm hương... Đặc biệt, mặt hàng thanh long chỉ đạt kim ngạch 974 triệu USD, giảm 8,9%; sầu riêng đạt gần 760 triệu USD, giảm 17,4%; dừa giảm 34,9%, dưa hấu giảm 24,6%.... so với cùng kỳ.
Hiện, Việt Nam đã XK chính ngạch sang Trung Quốc 9 loại quả tươi gồm thanh long, dưa hấu, vải, nhãn, chuối, xoài, mít, chôm chôm và măng cụt. Bộ NN&PTNT đang tiếp tục đàm phán, đề nghị mở cửa thị trường XK chính ngạch cho 7 loại trái cây là sầu riêng, chanh leo, bơ, bưởi, dừa, na, roi, sản phẩm tổ yến, khoai lang, thạch đen.
Thực tế, kim ngạch XK rau quả sang Trung Quốc chỉ mới bắt đầu sụt giảm từ tháng 6/2019 khi chỉ đạt hơn 280 triệu USD, giảm tới 22,7% so với cùng kỳ năm 2018 và 26,5% so với tháng 5/2019.
Đỉnh điểm là tháng 7/2019, khi kim ngạch giảm mạnh hơn 40% so với tháng 7/2018. Mặc dù vậy, đà giảm XK rau quả sang thị trường này bắt đầu chững lại khi càng gần về cuối năm.
Nguyên nhân của sự sụt giảm là do quy định các mặt hàng rau quả phải được dán nhãn truy xuất nguồn gốc rõ ràng của Trung Quốc chính thức có hiệu lực từ 1/1/2019. Trên tem nhãn này có đầy đủ các thông tin như tên hàng hóa, nguồn gốc, quy cách đóng gói, công ty XK, mã số cơ sở đóng gói, mã số vùng trồng...
Đặc biệt, từ 1/5/2019, Hải quan Trung Quốc không cho phép dưa hấu lót rơm thông quan; yêu cầu dùng xốp lưới hoặc chất liệu không có sinh vật gây hại để bọc trái.
Bên cạnh đó, còn một số nguyên nhân chủ quan như nhiều doanh nghiệp (DN) Việt Nam đã nhập chôm chôm của Thái Lan để bù đắp vào lô hàng XK, bởi trái cây Việt Nam và Thái Lan khá giống nhau. Vì vậy đã xuất hiện một số lô hàng “ruột một đằng nhưng bao bì ghi một nẻo”. Còn đối với các lô hàng thanh long do vụ mùa của Việt Nam và Trung Quốc trùng nhau nên xảy ra tình trạng “đụng hàng”.
 |
|
Trung Quốc vẫn là thị trường tiêu thụ rau, quả lớn nhất của Việt Nam |
Khó chuyển biến?
Theo Cục Xuất nhập khẩu, XK hàng rau quả sang Trung Quốc sẽ từng bước ổn định hơn do các DN dần quen với các quy định của thị trường “hấp dẫn” nhất thế giới này.
Cục Xuất nhập khẩu khuyến cáo DN chủ động phân loại, lựa chọn chủng loại và tổ chức đóng gói ngay tại nơi sản xuất đáp ứng yêu cầu của đối tác nhập khẩu (về nhãn mác, bao bì…) trước khi đưa lên khu vực biên giới để quá trình giao nhận hàng hóa diễn ra thuận lợi, nhanh chóng.
Đồng thời, DN cần nâng cao chất lượng, nghiêm túc thực hiện các quy định về truy xuất nguồn gốc, kê khai vùng trồng, cơ sở đóng gói cũng như các yêu cầu liên quan nhằm đáp ứng quy định, tiêu chuẩn đã thỏa thuận với nước nhập khẩu, giảm thiểu thiệt hại trong quá trình sản xuất, kinh doanh, XK.
Theo chu kỳ, hoạt động XK hàng hóa sang thị trường Trung Quốc qua các tỉnh biên giới phía Bắc vào thời điểm trước và sau Tết Nguyên đán hàng năm thường rất sôi động, trong đó có các mặt hàng nông sản, thực phẩm và trái cây.
Hiện nay, đã bắt đầu vào thời điểm cận kề Tết Nguyên đán Canh Tý năm 2020, lưu lượng hàng hóa XK, nhập khẩu giữa hai nước đã sôi động hơn, giá của nhiều mặt hàng rau quả có dấu hiệu tăng lên.
Thực tế, không chỉ thị trường Trung Quốc mà XK rau, quả Việt Nam vào thị trường châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN… dự báo còn nhiều dư địa để tăng trưởng do quy mô thị trường và sức tiêu thụ lớn, thói quen tiêu dùng tương đồng, vị trí địa lý thuận lợi cho việc vận chuyển...
Tuy nhiên, một “nút thắt” khó cởi bỏ của ngành rau, quả Việt Nam hiện nay là yếu tố chất lượng và sức cạnh tranh. Quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ, diện tích chuyên canh tập trung chỉ chiếm chưa tới 20% tổng diện tích trồng cây ăn quả cả nước; chất lượng sản phẩm không đồng đều, khó kiểm soát được nguồn cung, vấn đề an toàn và khó áp dụng các chuẩn mực của thế giới về truy xuất nguồn gốc… dẫn đến khó khăn trong đàm phán để được công nhận về quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm.
Do vậy, nhiều mặt hàng rau, quả của Việt Nam dù đã được nước ngoài giảm thuế về 0% nhưng vẫn chưa thâm nhập sâu được nhiều thị trường khó tính.
Vân Linh
