Tại huyện Cư Jút (Đắk Nông), để thực hiện được tiêu chí 13 trong xây dựng nông thôn mới, địa phương này đã đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, phát triển các HTX. Huyện cũng khuyến khích, kêu gọi, hỗ trợ doanh nghiệp liên kết với nông dân, HTX sản xuất theo chuỗi giá trị, tiêu thụ sản phẩm.
Sản xuất bền vững, thu hút doanh nghiệp
Một mô hình tiêu biểu của Cư Jút đó là HTX Thương mại, dịch vụ Bình Minh (xã Ea Pô) đã liên kết với 88 thành viên sản xuất 97,83 ha hồ tiêu theo chuẩn Rainforest. HTX cũng hình thành tổ khuyến nông cộng đồng để hỗ trợ người dân ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất. Sản phẩm của HTX được Công ty gia vị Hà Lan ký kết hợp đồng tiêu thụ ổn định. Từ đây, chuỗi giá trị cây hồ tiêu được hình thành và ngày càng phát triển bền vững.
Còn về chăn nuôi, huyện hiện có 25 trang tại chăn nuôi liên kết. Trong đó, 20 trang trại của người dân, tổ hợp tác, HTX liên kết chăn nuôi lợn với các Công ty TNHH CP Việt Nam, Công ty CJ, Công ty Japfa, Công ty Bình Minh. Mỗi năm, các đơn vị này xuất bán trên 55.000 con lợn.
Nhờ quan tâm đến việc tổ chức sản xuất theo hướng hàng hóa, sản xuất nông nghiệp của huyện Cư Jút từng bước chuyển từ lượng sang chất. Tốc độ tăng trưởng kinh tế ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản của huyện năm 2022 đạt 6,8 %. Điều này giúp 7/7 xã trong huyện giữ vững được 19/19 tiêu chí nông thôn mới và đang quyết tâm nâng cao mức độ đạt các tiêu chí trong thời gian tới.
Còn tại xã Nông Thượng (TP. Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn), xã không chỉ quan tâm phát triển theo chuỗi giá trị, mà còn còn đẩy mạnh phát triển và nâng hạng cho sản phẩm OCOP, thúc đẩy chuyển đổi số để nâng cao hiệu quả sản xuất. Tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Tân Thành đã liên kết sản xuất, ứng dụng công nghệ cao và sản xuất chế biến và tiêu thụ các sản phẩm từ nghệ hữu cơ. HTX còn ứng dụng chuyển đổi số để bán hàng online, thu hút khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm…
Ông Triệu Văn Nhúc, Chủ tịch UBND xã Nông Thượng cho biết trong xây dựng nông thôn mới, việc đổi mới hình thức sản xuất từ nhỏ lẻ sang liên kết chuỗi, ứng dụng khoa học công nghệ giúp giúp nâng cao thu nhập cho người dân và hình thành được những vùng chuyên canh, những sản phẩm đặc trưng. Hiện, Nông Thượng có trên 500 ha quế; gần 80 ha cây cam, quýt, ổi, mơ và hơn 15 ha diện tích ao nuôi thủy sản…
Nếu như năm 2013, thu nhập bình quân của Nông Thượng chưa đạt 18 triệu đồng triệu đồng/người/năm, chỉ đạt 7/19 tiêu chí thì đến nay, thu nhập bình quân đã đạt gần 39 triệu đồng/người/năm; tỷ lệ hộ nghèo giảm chỉ còn 1,4%. Việc đẩy mạnh thực hiện tiêu chí 13 còn góp phần làm thay đổi cách nghĩ, cách làm của đại bộ phận người dân. Từ đó, giúp đời sống của bà con được nâng lên về mọi mặt.
Đa dạng hình thức tổ chức sản xuất
Có thể thấy, sản xuất hàng hóa hiện nay là lấy giá trị kinh tế trên mỗi ha canh tác làm thước đo. Sản xuất không đơn lẻ mà liên doanh, liên kết theo chuỗi giá trị với sự tham gia của doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác…
Không dừng lại ở đó, nhiều địa phương còn phát triển đa dạng các hình thức tổ chức sản xuất khác như thành lập các nhóm hợp tác, nhóm hộ, câu lạc bộ... để cùng phát triển sản xuất theo hướng hàng hóa, liên kết, tránh tình trạng manh mún, mang tính chất tự cung tự cấp, chưa đáp ứng được yêu cầu quy mô hàng hóa.
Ngay như ở Đồng Tháp, ngoài các HTX, tổ hợp tác, Liên hiệp HTX, địa phương này còn phát triển thành công mô hình hội quán. Các hội quán cũng là kênh liên kết giữa người nông dân với, HTX doanh nghiệp thu mua nông sản. Điển hình như Minh Tân Hội quán (xã Mỹ Hội, huyện Cao Lãnh) đã liên kết sản xuất và tiêu thụ lúa với Công ty TNHH Thành Đạt An Giang được 364,69ha, liên kết sản xuất và tiêu thụ xoài VietGAP với Công ty Đại Thuận Thiên được 5,9ha, đủ điều kiện xuất khẩu. Còn Hội quán Thành Tâm, huyện Lai Vung ký kết hợp đồng cung cấp quýt đường và cam xoàn cho Công ty VinEco và đã hợp đồng bao tiêu sản phẩm, thu nhập của các nhà vườn tăng 15 - 25%.
Tinh bột nghệ của HTX Nông nghiệp Tân Thành là sản phẩm OCOP 4 sao tiêu biểu của tỉnh Bắc Kạn. |
Ngoài ra, mô hình này còn là nền tảng hình thành và phát triển các HTX kiểu mới. Theo thống kê, tỉnh có 35 HTX nông nghiệp được thành lập từ hội quán. Tiêu biểu như HTX Dịch vụ nông nghiệp Tịnh Thới (TP Cao Lãnh) được thành lập trên nền tảng Đồng Tâm Hội quán và Thịnh Hưng Hội và đang làm tốt vai trò hỗ trợ người dân phát triển sản xuất và thu hút doanh nghiệp liên kết để phát triển theo chuỗi giá trị.
Có thể thấy, việc phát triển mạnh và đa dạng các hình thức tổ chức trong sản xuất nông nghiệp, nhất là sản xuất liên doanh, liên kết, sản xuất theo chuỗi giá trị không chỉ nâng cao giá trị, ổn định trong tiêu thụ sản phẩm, sản xuất ổn định và bền vững mà còn phù hợp với xu thế phát triển nông nghiệp trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hiện nay.
Tháo gỡ khó khăn
Thực tế từ các địa phương cho thấy, kinh tế tập thể, HTX có vai trò quan trọng trong việc hoàn thiện tiêu chí 13. Bởi tiêu chí số 13 của bộ tiêu chí cũ chỉ có 2 chỉ tiêu gồm: xã có HTX hoạt động đúng Luật HTX năm 2012 và xã có mô hình liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản chủ lực bảo đảm bền vững. Nhưng ở giai đoạn mới, ngoài 2 chỉ tiêu như giai đoạn cũ, sẽ có thêm tiêu khác như: Thực hiện truy xuất nguồn gốc các sản phẩm chủ lực của xã gắn với xây dựng vùng nguyên liệu và được chứng nhận VietGAP hoặc tương đương; Có kế hoạch và triển khai kế hoạch bảo tồn, phát triển làng nghề truyền thống (nếu có) gắn với hạ tầng về bảo vệ môi trường; Có tổ khuyến nông cộng đồng...
Như vậy, để xây dựng vùng nguyên liệu, nông sản, sản phẩm chủ lực địa phương gắn với các tiêu chuẩn nông nghiệp sạch, có truy xuất nguồn gốc thì chỉ có tham gia, phát triển các HTX mới có thể giúp các địa phương làm được điều này. Bên cạnh đó, nhiều HTX đã có sẵn tổ khuyến nông hoặc có đội ngũ kỹ thuật nên thuận tiện trong việc đưa khâu tổ chức sản xuất bắt nhịp nhu cầu phát triển kinh tế hiện nay.
Tuy nhiên, bên cạnh những địa phương đang nỗ lực và thực hiện có hiệu quả tiêu chí số 13 trong xây dựng nông thôn mới thì cũng có không ít địa phương gặp khó khăn trong thực hiện tiêu chí này.
Chẳng hạn, trong tiêu chí 13 có những chỉ tiêu yêu cầu địa phương cần đạt được như: Có sản phẩm OCOP được xếp hạng đạt chuẩn hoặc tương đương còn thời hạn; ứng dụng chuyển đổi công nghệ số để thực hiện truy xuất nguồn gốc các sản phẩm chủ lực của xã; tỷ lệ sản phẩm chủ lực của xã được bán qua kênh thương mại điện tử; vùng nguyên liệu tập trung đối với nông sản chủ lực của xã được cấp mã vùng trồng; có mô hình phát triển kinh tế nông thôn hiệu quả theo hướng tích hợp đa giá trị (kinh tế, văn hóa, môi trường)... Đối với nhiều địa phương, để hoàn thiện được các tiêu chí này là điều không hề đơn giản.
Tiêu biểu như tại xã Chính Lý (Lý Nhân, Hà Nam), tuy đã có HTX sản xuất bưởi VietGAP nhưng HTX đang gặp khó khăn trong khâu hoàn thiện bao bì mẫu mã nên chưa hoàn thiện được các tiêu chí trong chương trình OCOP yêu cầu. Còn với chỉ tiêu triển khai quảng bá hình ảnh điểm du lịch của xã thông qua ứng dụng internet, mạng xã hội thì xã này đang gặp khó khăn do chưa có điểm du lịch có thể thu hút du khách.
Tại xã Đắk Sin (Đắk R’lấp, Đắk Nông), tuy xã có 4 HTX hoạt động, 1 câu lạc bộ nhà nông nhưng mới có 1 mô hình liên kết về chăn nuôi lợn theo chuỗi giá trị từ sản xuất đến tiêu thụ. Đối với yêu cầu về truy xuất nguồn gốc sản phẩm, nhiều hộ dân tuy liên kết với HTX nhưng chưa thực hiện được do chưa hình thành các vùng trồng lớn, có quy mô hàng hóa, chất lượng cao.
Có thể thấy, việc nâng cao các chỉ tiêu trong tiêu chí 13 giúp các địa phương đưa sản xuất gắn liền với thực tiễn, đó là chuyển đổi từ sản xuất đơn lẻ sang hiện đại, quy mô lớn với sự hỗ trợ đắc lực từ công nghệ, kỹ thuật hiện đại. Đây cũng là đòi hỏi từ thị trường hiện nay. Khi tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn hiệu quả sẽ giúp các địa phương đạt được mục tiêu đặt ra trong xây dựng nông thôn mới, giúp quá trình xây dựng nông thôn mới phát triển theo chiều sâu, tránh nợ tiêu chí hoặc hoàn thiện như không giữ được.
Tuy nhiên, có một điều cần lưu ý là có những chỉ tiêu trong tiêu chí số 13 có quy định cụ thể về thời gian thực hiện nên rất cần các cấp, ngành chức năng quan tâm hỗ trợ các địa phương, đồng hành cùng các địa phương tháo gỡ các khó khăn. Đặc biệt, là sự hỗ trợ những nội dung về xây dựng sản phẩm OCOP, ứng dụng chuyển đổi số để thực hiện truy xuất nguồn gốc các sản phẩm chủ lực, quảng bá hình ảnh điểm du lịch của xã thông qua ứng dụng internet, mạng xã hội… Đây là những chỉ tiêu mới, đòi hỏi nhiều nguồn lực, trong khi đối với nhiều địa phương, nhất là những địa phương ở vùng sâu, vùng xa lại rất khó thực hiện và bảo đảm về mặt thời gian.
Minh Nhương