Theo các chuyên gia ngành thép, để xây dựng một dự án thép cần bảo đảm rất nhiều yếu tố, bởi sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân. Cả bản thân DN, nhất là địa phương có dự án đó phải cẩn trọng, tính toán rất kỹ dựa trên lợi ích của người dân. Đừng ham dự án đầu tư để GDP tăng trưởng hơn, oai phong hơn so với tỉnh khác, để chấp nhận hệ quả cho người dân.
Nghịch lý đang tồn tại
Ông Hồ Nghĩa Dũng - Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), cho biết thị trường thép đang dư thừa công suất cực kỳ lớn. Tại thị trường trong nước, với mặt hàng thép xây dựng thông thường (thép cây, cuộn, hình), tổng công suất thiết kế hiện nay của các DN ước khoảng 12 triệu tấn/năm, nhưng mỗi năm chỉ tiêu thụ hơn 7 triệu tấn. Tương tự, khả năng đáp ứng phôi thép trong nước ở mức khoảng 12 triệu tấn/năm, nhưng tiêu thụ cũng chỉ ở mức 6 - 7 triệu tấn/năm là cùng.
“Ngay cả đợt sốt thép hồi tháng 3/2016, DN thép xây dựng tiêu thụ nhiều nhất ngành cũng chưa chạm được đến công suất lý tưởng”, ông Dũng thông tin. Trong khi đó, tại thị trường nước ngoài, như Trung Quốc, lượng thép dư thừa mỗi năm lên tới hơn 80 triệu tấn.
Hiện Trung Quốc đang phải ra sức đẩy sang nước khác để tiêu thụ cho mình số thép thừa đó. Bởi vậy, tại nhiều nước trong khu vực như: Thái Lan, Lào, Campuchia… lo ngại hơn về sự dư thừa thép đó sẽ đe dọa đến ngành thép đang có của mình nên họ không quy hoạch xây dựng thêm nhà máy thép.
Thế nhưng, nghịch lý lại đang tồn tại ở Việt Nam. Mấy năm trở lại đây, ngành thép không năm nào không kêu cứu với Nhà nước để tăng thêm hàng rào đối với thép NK từ ngoài vào, nhưng trong nước lại liên tục quy hoạch thêm các dự án nhà máy thép.
Đáng nói, để dự án được phê duyệt, chủ đầu tư đều dự báo nhu cầu rất cao so với thực tế. Họ tính ở tốc độ khi đỉnh cao nhất và cứ thế đem nhân lên để tính tương lai về thị trường còn cần nhiều sản phẩm, xin đầu tư.
|
Dự án mở rộng Nhà máy Gang thép Thái Nguyên giai đoạn 2 "đắp chiếu" đã hơn 4 năm
Điển hình dự án khu liên hợp luyện cán thép Hoa Sen Cà Ná - Ninh Thuận, đang được dự kiến triển khai những ngày qua, đang thu hút sự chú ý của dư luận. Đại diện cho chủ đầu tư dự án - Chủ tịch Lê Phước Vũ, cho hay: “Theo tính toán, nhu cầu thép ở Việt Nam còn lớn lắm và sản xuất không đủ cho những năm tới”.
Trao đổi với báo chí, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng thực tế, tốc độ cao lên bao giờ cũng khó hơn so với những năm đầu chưa có. Khi mình có rất ít thì nhu cầu có thể tăng 10 - 15%, nhưng khi có nhiều rồi thì mức tăng 10 - 15% là một dung lượng lớn hơn nhiều so với ban đầu, rõ ràng có nhiều sai số rất lớn, không khả thi. “Nếu như không tính toán kỹ, ông Vũ và Hoa Sen có thể tính sai bài toán đó. Ở đây, cần xem xét lại thật kỹ vấn đề này”, bà Lan nghi ngại.
Bài học nhãn tiền về nhiều dự án thép lớn đang đứng ngấp nghé bên bờ vực phá sản gây lãng phí ngân sách nhà nước, đặc biệt là rất nhiều chi phí cơ hội người dân bị mất đi cho dự án, đang gây bức xúc dư luận.
Quyền lợi người dân sẽ mất cho dự án
Theo các chuyên gia ngành thép, cứ mỗi dự án nhà máy thép “mọc” ra là hàng nghìn người dân phải di dời, phải tìm kế sinh nhai mới. Chưa kể còn ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường, kể cả sử dụng các thiết bị hiện đại cũng không tránh được vấn đề về chất thải và không khí, tiếng ồn…
“Đừng vì dự án của mình làm mất cơ hội sinh sống của bao nhiêu người, mà ở đây là những người nông dân như làm muối, đánh bắt hải sản là mất cơ hội sinh sống từ đời này sang đời khác, mất cả nghề của người ta”, bà Phạm Chi Lan nói.
PGs. Nguyễn Sơn Lâm (Bộ môn Kỹ thuật gang thép, Đại học Bách khoa Hà Nội) khẳng định: “Đã làm luyện kim là phải để ý đến môi trường. Cam kết là một chuyện, vấn đề là họ có làm đúng cam kết và có cơ chế bảo đảm không. Muốn đầu tư bảo đảm môi trường sẽ phải thêm tiền, đó là câu chuyện về đạo đức kinh doanh”.
Mặt khác, theo các chuyên gia, ngành thép cũng sử dụng năng lượng rất lớn. Bởi vậy, ai sẽ đầu tư hạ tầng điện năng này cho nhà đầu tư? “Nếu thực hiện dự án, nhà đầu tư có phải tự lo những chuyện cung cấp nước và điện năng, đừng để Nhà nước lo, dẫn đến thêm những hệ lụy cho xã hội và người dân”, bà Lan kiến nghị.
Hiện nay, ngành điện vẫn phải mua điện ở Trung Quốc mới đủ cung cấp điện cho nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Rõ ràng người dân phải san sẻ nguồn điện năng cho nhà máy thép. Điển hình, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu có 18 dự án thép đã được cấp phép và còn hiệu lực, tổng công suất hơn 14 triệu tấn/năm (vừa luyện, vừa cán) “ngốn” khoảng 60% sản lượng tiêu thụ điện, bởi vậy đã dẫn đến phá vỡ quy hoạch sử dụng điện, thiếu điện trầm trọng thời gian qua.
Các chuyên gia cho rằng, trong khi Việt Nam rất cần vốn đầu tư cho hạ tầng, phát triển đồng bộ thì sự đầu tư lệch này đã khiến dòng vốn cho các lĩnh vực khác bị khan hiếm, hạn chế hoặc không phát huy hiệu quả đầu tư. Đã đến lúc Việt Nam cần có những chính sách để chấn chỉnh kịp thời, ngăn chặn hữu hiệu kiểu khủng hoảng thừa và đầu tư thiên lệch này.
Thanh Hoa
