Vừa qua, giá cau tăng cao gấp 3-4 lần năm trước, có thời điểm ở mức 100.000 đồng/kg là niềm vui của không ít hộ dân, thành viên HTX. Nhưng hiện tại, giá đang chững lại khiến không ít người dân, HTX đặt câu hỏi: giá cau cao năm nay liệu có phải là dấu hiệu cho việc giá cau sẽ xuống thấp kỷ lục vào những năm tới?
Niềm vui đi liền với lo lắng
Không chỉ với cau, giá nhiều nông sản đang ở mức cao gấp đôi cùng kỳ năm ngoái như hồ tiêu, cà phê, sầu riêng… liệu có rơi vào cảnh tương tự?
Và cũng giống như cau khi lên giá cao, không ít nông sản như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng,… rơi vào cảnh bị hái trộm, chặt trộm khiến nông dân, thành viên HTX bất an. Bên cạnh đó là nỗi lo mất mùa vì sản xuất nông nghiệp bị tác động mạnh mẽ bởi biến đổi khí hậu.
Vì thế, nhiều HTX cho rằng, giá nông sản tăng cao năm nay chưa chắc đã là niềm vui.
Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc HTX Nông nghiệp hữu cơ Đất Quảng (Quảng Nam) cho biết, song song với nỗi lo mất trộm, mất mùa khi giá cau tăng, các thành viên còn mang theo nỗi sợ 3 năm trước. Thời điểm đó, giá cau đỉnh điểm cũng lên đến 90.000-100.000 đồng/kg, nhưng sau đó lại rớt thê thảm. Đến năm nay, giá cau vừa qua tăng mạnh từng ngày, các thành viên HTX lại lo tình cảnh như vậy sẽ lặp lại.
“Giá cau cao thì vui đó, nhưng vui trước mắt. Với quả cau, người nông dân mong chỉ giữ mức giá 50.000 -60.000 đồng/kg trong thời gian dài, hoặc tăng từ từ sẽ vừa bảo đảm thu nhập, vừa ổn định thị trường”, ông Thành chia sẻ.
Giá cả nông sản biến động khiến nông dân không yên tâm sản xuất. |
Đối với cà phê, giá lên cao khiến nông dân bán hàng nhỏ giọt khiến nguồn cung trên thị trường thiếu hụt và doanh nghiệp không đủ hàng để bán, xuất khẩu. Mặt khác, khi cà phê robusta Việt Nam tăng giá cao, các nhà rang xay trên thế giới đang tìm cách thích ứng bằng cách chuyển sang mua cà phê Ấn Độ hoặc pha chế cà phê robusta với cà phê arabica của Brazil.
Với giá hồ tiêu, hiện ở mức 145.000 đồng/kg, cao gấp đôi cùng kỳ năm ngoái nhưng trong quá khứ, năm 2012- 2015, giá tiêu đen xuất khẩu của Việt Nam cũng tăng từ mức 6.000 - 7.000 USD lên đến hơn 11.000 USD/tấn (giá nguyên liệu lúc đó 220.000 đồng/kg). Tuy nhiên, đến năm 2017, giá tiêu xuất khẩu giảm xuống còn 2.500 USD/tấn, giá tiêu nguyên liệu chỉ còn 35.000 đồng/kg. Điều này làm đứt gãy chuỗi cung ứng, người dân không muốn trồng tiêu. Từ sản lượng 300.000 tấn vào năm 2015, hiện giờ chỉ còn 170.000 tấn/năm và giá xuất khẩu cũng chỉ hơn 4.000 USD/tấn.
Có thể thấy, có một quy luật rõ ràng là khi nông sản tăng giá, nông dân sẽ đổ xô trồng. Nhưng với những nông sản xuất khẩu thế mạnh Việt Nam như cà phê, hồ tiêu, sầu riêng, thanh long thì khi Việt Nam mở rộng diện tích thì các nước khác cũng tìm cách mở rộng diện tích. Và khi giá nông sản làm nguyên liệu tăng cao thì các nhà chế biến trên thế giới sẽ tìm nguồn cung khác để thay thế.
Mặt khác, khi giá thu mua, xuất khẩu lên thì cũng có lúc xuống, nếu giá lên càng nhanh thì sẽ xuống càng nhanh. Hiện, giá cà phê, hồ tiêu vẫn còn đứng ở mức cao nên người dân, HTX vẫn được hưởng lợi. Nhưng với giá cau đã cho thấy kịch bản giá tăng rồi lại xuống mà không ít nông dân, HTX lo lắng đã diễn ra.
Theo thống kê sơ bộ từ các địa phương, diện tích cau của Việt Nam hiện nay khoảng hơn 98.000 ha nhưng cau chưa phải là một trong những cây trồng chủ lực, phục vụ xuất khẩu chính ngạch. Ts Hoàng Mạnh Cường, Viện khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên cho rằng, HTX chỉ nên trồng cau xen canh, ở vườn nhà, bờ ao, bờ ruộng để có thể tận dụng tất cả diện tích và làm đẹp cảnh quan. Nếu trồng riêng cau trên quy mô lớn thì vấn đề khó tiêu thụ sẽ xảy ra.
Tổ chức sản xuất hàng hóa
Để hạn chế tình trạng giá nông sản “chìm nổi” khiến nông dân, HTX thấp thỏm, các chuyên gia cho rằng, người làm nghề nông cũng phải tự tìm cho mình hướng đi riêng, tập trung vào tiết giảm chi phí sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng và lợi dụng các điều kiện tự nhiên sẵn có.
PGS-TS Trần Lan Hương, Khoa Công nghệ Thực phẩm, Học viện Nông nghiệp Việt Nam, khuyến nghị để cạnh tranh và tối đa lợi nhuận, nông dân, HTX cần nghiên cứu, ứng dụng một số công nghệ để chế biến các nông sản phục vụ bán trái vụ, bán trực tiếp đến tay người tiêu dùng.
Hiện, tiếp thị sản phẩm không phải là vấn đề khó nữa khi các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội, truyền thông đều đang cần những nội dung mới để làm mới chính họ. Còn tỷ lệ người tiêu dùng mua hàng online trung bình cũng đạt 4 lần/tháng, cao gấp đôi so với đi siêu thị, trung tâm thương mại.
Ngoài ra, nông nghiệp muốn hoạt động hiệu quả được thì phải tổ chức sản xuất hàng hóa thông qua HTX. Như tại Mường Vi (Lào Cai), người dân trồng lúa gạo Séng Cù trên những cánh đồng lớn đẹp hút mắt nhằm thu hút khách du lịch. Ngoài ra, 99.9% gạo ở đây được người dân bán cho HTX, HTX tiêu thụ tại Hà Nội với giá cao, giúp nâng thu nhập tối đa cho người dân.
Ts Diệp Thị Mỹ Hạnh , Chủ tịch Hội đồng quản trị Làng tre Phú An, nguyên giảng viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP.HCM, cho biết cũng là cây tre nhưng ở Trung Quốc, cây măng đã được đưa vào các khuôn nhằm tạo ra những cây tre đặc ruột, thuận lợi sản xuất ra những sản phẩm từ tre độc đáo về hình dáng.
Ngoài ra, sầu riêng được đánh giá là sẽ đạt đỉnh năng suất sau 8 năm trồng nên nhu cầu cần tre để làm cọc chống cây sầu riêng là rất lớn. Với diện tích khoảng 151.000ha sầu riêng, nếu HTX nào biết nắm bắt sẽ có đầu ra thuận lợi cho cây tre.
Một vấn đề đáng quan tâm hiện nay là tình trạng giá nông sản lên rồi xuống và ngược lại đã diễn ra nhiều lần nên ngoài việc HTX tính toán cụ thể để có kế hoạch sản xuất kinh doanh hiệu quả, bền vững thì cơ quan quản lý cũng phải xắn tay vào cuộc.
Trong đó, công tác dự báo của ngành chức năng cần phải đúng đắn, chi tiết, sâu sắc hơn. Chẳng hạn như với cây cam, sầu riêng..., chính quyền một số địa phương, ngành nông nghiệp có đưa ra cảnh báo cho người dân, HTX không tăng diện tích, nhưng vì sao không nên tăng, những cơ sở bền vững, cụ thể, so sánh đối chiếu thì lại chưa đưa ra nên người dân, HTX không thể có cơ sở để áp dụng vào thực tiễn.
Điển hình như ở Bình Phước, ngành nông nghiệp tỉnh cảnh báo nông dân không chạy theo trào lưu trồng để mở rộng diện tích sầu riêng. Nhưng các chuyên gia cho rằng, sầu riêng ở Việt Nam có thời vụ lệch nhau, nên so trên tổng diện tích trồng sầu riêng của cả nước sẽ không phản ánh được nguy cơ sản lượng tăng vọt.
Thay vào đó, phải tính sản lượng và mùa vụ mỗi vùng mới phản ánh đúng thực trạng và nhu cầu của thị trường, cũng như cần nghiên cứu về thời vụ sầu riêng Thái Lan, Malaysia.... sao cho vùng trồng của Việt Nam hạn chế bị trùng với các nước này, tránh phía thương lái Trung Quốc ép giá.
Bình Phước, Đồng Nai được coi là địa phương “một mình một chợ” sầu riêng, khi mà vụ sầu miền Đông nằm giữa mùa sầu trái vụ miền Tây, nhưng lại sớm vụ của Tây Nguyên, nên sầu Bình Phước gần như ít bị cạnh tranh ngay cả ở thị trường nội địa.
Bên cạnh đó, lợi thế về mùa mưa dài hơn, địa hình bằng phẳng hơn, độ dốc thấp hơn, nên người dân, HTX chăm sóc lại nhàn hơn so với HTX trồng sầu ở Tây Nguyên. Do đó, Bình Phước có đủ yếu tố thiên thời, địa lợi, nhân hòa để mở rộng diện tích sầu riêng thay vì "o ép" diện tích như cảnh báo của ngành chức năng.
Huyền Trang