Dù đã có 70% HTX hoạt động hiệu quả, nhưng theo nghiên cứu, hiện chỉ có các Quỹ tín dụng nhân dân là thực hiện kiểm toán theo quy định của Nhà nước. Còn tại các HTX, công tác kiểm toán mới chỉ tập trung ở những HTX sản xuất quy mô lớn ở Tiền Giang, Long An, Hậu Giang…
Thiếu quy định pháp lý
Vấn đề chưa có nhiều HTX thực hiện kiểm toán là do những quy định pháp lý về hoạt động kiểm toán đối với mô hình HTX ở nước ta vẫn chưa hoàn thiện.
Tiêu biểu tại Điều 61 về Thanh tra, kiểm tra, kiểm toán của Luật HTX 2012 chỉ quy định “Việc kiểm toán HTX, Liên hiệp HTX do Chính phủ quy định”.
Hay tại điều 22 của Nghị định số 193/2013/NĐ-CP ngày 21/11/2013 của Chính phủ cũng chỉ ghi: “HTX thực hiện kiểm toán theo quy định của pháp luật”; “HTX có thành viên là pháp nhân phải thực hiện kiểm toán bắt buộc”; “khuyến khích HTX thực hiện kiểm toán nội bộ” hay “HTX, Liên hiệp HTX có thành viên là pháp nhân phải thực hiện kiểm toán bắt buộc".
Có thể thấy, theo quy định hiện hành thì chưa có quy định về phạm vi kiểm toán, tần suất kiểm toán, hình thức kiểm toán, chủ thể kiểm toán và giá trị kiểm toán HTX. Các quy định này cũng rất chung chung và chưa phù hợp với thực tế.
 |
|
Hiện, những HTX sản xuất hiệu quả, quy mô lớn đã chú trọng đến công tác kiểm toán. |
Cụ thể, nếu quy định “HTX, Liên hiệp HTX có thành viên là pháp nhân phải thực hiện kiểm toán bắt buộc” thì chưa chính xác, bởi theo bà Nguyễn Thị Hải Yến, cán bộ tự vấn của Liên đoàn HTX Cộng hòa Liên bang Đức (DGRV), phần lớn HTX ở Việt Nam không có thành viên là pháp nhân (doanh nghiệp, tổ chức liên kết theo chuỗi giá trị xin góp vốn làm thành viên HTX).
Còn vấn đề “khuyến khích” - “tự nguyện kiểm toán”, theo bà Yến, đây có vẻ là một ý tưởng hay nhưng điều gì mà tuân thủ một cách tự nguyện thường không đạt được hiệu quả như mong muốn. Bởi thực tế chỉ những HTX nào xếp loại tốt, sản xuất kinh doanh thực sự hiệu quả mới tự nguyện kiểm toán.
Chính vì vậy, để nâng cao chất lượng thì cần phải có những tiêu chuẩn pháp lý rõ ràng, tối thiểu và nhất định cho tất cả các HTX. Bên cạnh đó, cần có đơn vị thực hiện kiểm toán các tiêu chuẩn đó thường xuyên.
Ông Trần Văn Cứng, Chủ tịch Liên minh HTX An Giang, cho biết vì mang tính khuyến khích, tự nguyện nên tính pháp lý về kiểm toán HTX rất thấp. Các HTX không có cơ sở để thực hiện kiểm toán như về thời gian, loại hình, mức độ kiểm toán, hay đơn giản hơn là thủ tục kiểm toán…
“Để đáp ứng một số vấn đề về hợp tác, vay vốn, chỉ có một vài HTX quy mô lớn ở An Giang mới thực hiện kiểm toán 2 năm/lần và đều phải thuê kiểm toán từ bên ngoài”, ông Cứng cho biết.
Tăng niềm tin từ minh bạch thông tin
Theo các chuyên gia, kiểm toán là vô cùng quan trọng trong phát triển HTX, nhất là trong thời kỳ hội nhập. Muốn làm ăn, liên kết với các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nước ngoài, vấn đề minh bạch là quan trọng nhất nhằm tăng niềm tin với đối tác. Minh bạch thông tin cũng sẽ tạo được lòng tin của các thành viên vào mô hình kinh tế tập thể và với cơ chế quản lý của Nhà nước. Vì vậy, con đường hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này chính là thực hiện kiểm toán HTX.
Đến nay, đã có một số HTX thực hiện kiểm toán hiệu quả như HTX thanh long Tầm Vu (Long An), HTX nông nghiệp Bình Tây (Tiền Giang), HTX nông nghiệp Tân Mỹ Chánh (Tiền Giang)…
Nhờ thực hiện kiểm toán, HTX nông nghiệp Mỹ Quới (Cái Bè) đã được Dự án Chuyển đổi nông nghiệp bền vững tại Việt Nam (VnSAT) hỗ trợ xây dựng nhà kho có diện tích 800m2, sức chứa khoảng 1.000 tấn lúa và 2 cống đập, 1 trạm bơm điện phục vụ cho cánh đồng 450 ha. Các thành viên cũng hoàn toàn nắm được công tác thu, chi định kỳ để chủ động bổ sung nguồn vốn góp.
Ông Nguyễn Văn Nguyền, Giám đốc HTX Mỹ Quới, cho biết kiểm toán giúp HTX có thể công khai hoạt động sản xuất kinh doanh nội bộ, tạo thuận lợi cho HTX trong việc tiếp cận các nguồn vốn vay phát triển sản xuất - kinh doanh cũng như hợp tác tiêu thụ nông sản hàng hóa… Đến nay, HTX liên kết với Công ty TNHH MTV Phước Lộc Thiên Hộ bao tiêu sản phẩm.
Thực tế cho thấy, mô hình HTX ở nhiều nước như Đức, Nhật, Thái Lan… hoạt động rất tốt và hiệu quả. Có được kết quả này là do các nước này rất chú trọng hoàn thiện các tiêu chuẩn pháp lý về kiểm toán HTX.
Tiêu biểu như tại Đức, từ năm 1882, nhiều HTX bị phá sản và Chính phủ từ chối loại hình HTX. Nhưng từ năm 1889, Hiệp hội HTX đã đấu tranh quyết liệt và Luật HTX ra đời với Điều 53, quy định 12 điều khoản về Kiểm toán.
Luật HTX ở Đức quy định rõ rằng, HTX với tổng tài sản dưới 2 triệu EUR thì sẽ kiểm toán 2 năm/lần. Còn HTX với tổng tài sản trên 2 triệu EUR thì sẽ thực hiện kiểm toán hàng năm. Từ năm 2017 đến nay, các HTX siêu nhỏ (tổng tài sản dưới 350.000 EUR, doanh thu dưới 700.000 EUR, số nhân viên dưới 10 người) cũng phải thực hiện kiểm toán nhưng chỉ phải kiểm toán toàn diện 4 năm/lần.
Nhờ thực hiện kiểm toán, nhiều HTX ở Đức đã “vượt mặt” cả các doanh nghiệp. Cụ thể là dù khủng hoảng kinh tế hay dịch Covid-19 xảy ra nhưng từ khi có quy định về kiểm toán và thực hiện kiểm toán đều đặn, tỷ lệ HTX bị giải thể chỉ còn khoảng 0,1%, trong khi không ít doanh nghiệp đã bị phá sản.
Bà Anja Muthmann, Liên đoàn HTX Đức (DGRV), cho biết Luật HTX của nước này quy định rất rõ về các nội dung kiểm toán HTX như: Đối tượng thực hiện kiểm toán, đối tượng được kiểm toán, làm thế nào để kiểm toán HTX, báo cáo kiểm toán, trách nhiệm của Đại hội thành viên HTX, quy định về lệ phí; hình thức pháp lý, quy chế của các Liên đoàn Kiểm toán… “Đây là cái khung để các cơ quan quản lý và HTX áp dụng, thực hiện”, bà Anja Muthmann chia sẻ.
Từ thực tế phát triển kinh tế tập thể, HTX và những kinh nghiệm của các nước, Liên minh HTX Việt Nam cũng đang tích cực tham gia góp ý cùng Bộ Kế hoạch và Đầu tư để chỉnh sửa và bổ sung các nội dung về kiểm toán HTX trong Luật HTX 2012. Theo Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Nguyễn Văn Thịnh, quy định pháp lý về kiểm toán HTX được xem là chìa khóa đánh giá hiệu quả sản xuất kinh doanh, kiểm soát mọi hoạt động, từ đó đưa đến những tư vấn giúp HTX phát triển bền vững, bảo đảm các nguyên tắc và giá trị.
Để thực hiện điều này, Liên minh HTX Việt Nam đã kết hợp với các tổ chức, Liên đoàn của các nước trên thế giới thực hiện nâng cao nhận thức về kiểm toán cho các HTX. Cùng với đó là thành lập và đào tạo tổ kiểm toán HTX, tập huấn nghiệp vụ kiểm toán HTX…
Liên minh HTX Việt Nam cũng tổ chức triển khai thí điểm kiểm toán HTX tại một số tỉnh nhằm tạo tác động lan tỏa và thành lập Trung tâm kiểm toán HTX để hỗ trợ các HTX tại các tỉnh, thành trong công tác kiểm toán.
Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Nguyễn Văn Thịnh cũng cho rằng, bên cạnh việc hoàn thiện các quy định pháp lý, sự vào cuộc của Liên minh HTX Việt Nam, các HTX cũng cần chủ động nâng cao sản xuất kinh doanh, trình độ quản lý và đầu tư cho công tác kế toán. Đây sẽ là những nền tảng để HTX thực hiện kiểm toán đúng theo định kỳ, hạn chế tình trạng phá sản, giải thể.
Huyền Trang
