Nghĩa Lộ với cánh đồng Mường Lò được ví là thung lũng đẹp nhất của tỉnh Yên Bái, được xem là vùng đất tổ của tộc người Thái đen, đồng thời cũng là nơi lưu giữ và trao truyền những giá trị văn hóa đặc sắc làm đắm say lòng người, từ đó mở ra những cơ hội tuyệt vời cho mô hình du lịch cộng đồng phát triển, đẩy nhanh quá trình xóa đói, giảm nghèo tại địa phương.
Những giá trị giàu sức hút
Nằm gọn trong cánh đồng Mường Lò, Nghĩa Lộ là một thị xã nhỏ nhất cả nước, với diện tích đất tự nhiên vào khoảng 30km2, chủ yếu là địa hình đồi núi. Tuy nhiên, bù lại, vùng đất này có vị trí địa lý vô cùng thuận lợi.
Cụ thể, Nghĩa Lộ đang là trục kết nối các điểm du lịch nổi tiếng phía Tây của tỉnh Yên Bái, điển hình như trung tâm văn hóa Mường Lò, rừng Chè cổ thụ San Tuyết Suối Giàng, ruộng bậc thang Mù Cang Chải, rừng thông Trạm Tấu, tuyến đường huyết mạch chạy đi các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Lao Cai...
Múa xòe cổ của người Thái được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. |
Nghĩa Lộ còn là địa phương sở hữu nhiều tài nguyên du lịch đặc sắc, là xứ sở của hoa ban trắng, nhiều sản vật phong phú, kho tàng văn hóa đậm đà bản sắc… Đặc biệt, năm 2015, 6 điệu múa xòe cổ của người Thái ở Nghĩa Lộ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Ông Đinh Anh Tuấn, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin Nghĩa Lộ cho hay, thị xã đang có nhiều dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó đông nhất là người Thái, Tày, Mường, Dao, Mông, Khơ Mú, Kinh...
Người Thái là cộng đồng dân tộc phổ biến nhất ở thị xã Nghĩa Lộ, sống quây quần thành bản làng, ở nhà sàn, có bản sắc văn hóa dân tộc đậm đà thể hiện rõ nét trong trang phục, lễ hội, ẩm thực, tục lệ (ma chay, cưới hỏi)...
Đơn cử, về trang phục, người phụ nữ Thái mặc áo cỏm, đủ các màu sắc, đính hàng khuy bạc hình bướm, nhện, ve sầu... chạy trên đường nẹp xẻ ngực, bó sát thân, ăn nhịp với váy dài màu thẫm, cuốn hình ống, có hoa văn ở gấu, thắt eo bằng thắt lưng xanh lá cây, đeo xà tích bạc bên hông.
Người Tày ở Nghĩa Lộ cũng mang đầy đủ những bản sắc của dân tộc mình thể hiện trong trang phục cổ truyền, các lễ hội mà đặc trưng là lễ hội “Lồng tồng”, các làn điệu dân ca. Y phục cổ truyền của người Tày làm từ vải sợi bông tự dệt, nhuộm chàm...
Không chỉ có những đặc trưng về bẳn sắc văn hóa dân tộc, Nghĩa Lộ còn có những nét văn hóa ẩm thực đầy sức hút. Câu ca dao như một câu slogan: “Muốn ăn gạo trắng nước trong. Vượt qua đèo Ách vào trong Mường Lò” gợi nhớ về một vùng quê trù phú với những sản vật đặc trưng.
Dưới bàn tay khéo léo của con người, món xôi nếp là một trong những đặc sản khó quên nhất của Nghĩa Lộ. Xôi dẻo, thơm, được đồ bằng chõ gỗ, khi đơm không bày ra đĩa như người Kinh mà được đặt trong những chiếc giỏ đan bằng giang xin xắn (còn gọi là coóng khẩu).
Không chỉ có xôi, ở Nghĩa Lộ còn có nhiều món ăn tiêu biểu mà những nơi khác không có như món rêu nướng, rêu hấp, măng chua, thịt trâu sấy, nộm hoa chuối rừng, rau xôi thập cẩm... Không quá cầu kỳ nhưng những món ăn của vùng đất này luôn hấp dẫn bởi hương vị của các loại gia vị từ núi rừng.
Phát huy tiềm năng sẵn có
Với nền tảng văn hóa dân tộc, ẩn thực, thiên nhiên đặc sắc, thị xã Nghĩa Lộ xác định việc phát triển du lịch cộng đồng sẽ là một bước đột phá, trọng tâm trong phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống của người dân.
Nghĩa Lộ đang chủ động phát huy tiềm năng để thúc đẩy du lịch cộng đồng. |
Ông Đinh Anh Tuấn, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin Nghĩa Lộ khẳng định, quan điểm của thị xã là phát triển bền vững, tạo giá trị cao nhưng không đánh mất bản sắc văn hóa truyền thống, không làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái. Để làm được, phải xây dựng được một chiến lược phát triển lâu dài.
Cụ thể, từ năm 2013, thị xã Nghĩa Lộ đã ra mắt và triển khai Đề án “Thị xã văn hóa - du lịch Nghĩa Lộ, giai đoạn 2013 - 2020, tầm nhìn 2025” với hệ thống các chỉ tiêu phát triển toàn diện trên các lĩnh vực.
Trong đó, thị xã chú trọng đến các chỉ tiêu về du lịch như tỷ trọng ngành du lịch chiếm 7%, bình quân mỗi năm đón 60.000 lượt khách, xây dựng bản làng văn hóa truyền thống, xây dựng con người văn hóa. Mục tiêu của thị xã là xây dựng Nghĩa Lộ trở thành thị xã văn hóa, trung tâm thương mại, du lịch phía Tây của tỉnh Yên Bái.
Đến nay, thị xã đã triển khai thành công nhiều nhiệm vụ, giải pháp phát triển du lịch như tôn tạo, xây dựng các thiết chế văn hóa; các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể được bảo tồn, khai thác, phát huy.
Thị xã đã mở các lớp tập huấn nâng cao kỹ năng làm du lịch cộng đồng, học tiếng Anh du lịch cho người dân; khai thác, quy hoạch cánh đồng Mường Lò, khu du lịch sinh thái Nậm Đông; xây dựng các thương hiệu sản phẩm phục vụ du lịch như: hàng thổ cẩm, gạo Mường Lò, rượu Bách Chi, thịt trâu gác bếp…
Các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn thị xã được bảo tồn, khai thác, phát huy như: phục dựng lễ hội truyền thống dân tộc Thái, truyền dạy chữ Thái cổ, các điệu múa dân gian, chế tác và sử dụng nhạc cụ dân tộc.
Hằng năm, thị xã tổ chức Tuần Văn hóa - Du lịch Mường Lò gắn với nhiều sự kiện, hoạt động ấn tượng tạo điểm nhấn thu hút, quảng bá du lịch. Hai bản làng văn hóa truyền thống gắn với du lịch cộng đồng và sinh thái tại bản Sà Rèn, xã Nghĩa Lợi và bản Đêu II, xã Nghĩa An từng bước định hình và dần rõ nét.
Có thể thấy, việc thúc đẩy du lịch cộng đồng đang mang lại những giá trị, ý nghĩa lớn lao cho đồng bào dân tộc, nhân dân trên địa bàn thị xã Nghĩa Lộ. Du lịch giúp người dân khôi phục và phát triển các nghề thủ công truyền thống, bảo tồn nét đẹp văn hóa lâu đời, đặc biệt giúp nâng cao nhận thức trong việc bảo vệ cảnh quan môi trường, nếp sống văn hóa.
Người dân là chủ thể
Bà Quản Thị Tuyết Nhung, Trưởng Phòng Kinh tế thị xã Nghĩa Lộ nhận định, để tạo bước đột phá bền vững, một trong những vấn đề mà ngành du lịch thị xã cần quan tâm, giải quyết là quản lý du lịch giữa 4 yếu tố "du khách - doanh nghiệp cung cấp dịch vụ - người dân địa phương - chính quyền cơ sở”.
Trước tiên, cần phải xác định, đối với du lịch Nghĩa Lộ, kho tàng văn hóa bản địa là nguồn tài nguyên lớn nhất và vô giá. Chủ thể chính là người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số. Vì thế, trong mối quan hệ này cần đặt người dân vào vị trí trung tâm, từ đó đưa ra các giải pháp cụ thể.
Theo đó, thị xã cần tăng cường mối quan hệ giữa các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch với nhân dân. Để làm được điều này, trước hết cần nâng cao nhận thức của nhân dân về giá trị của những tài nguyên du lịch trên địa bàn, gồm ý thức, trách nhiệm, tôn trọng, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, địa lý, nhân văn...
Ở Nghĩa Lộ, ngoài vẻ đẹp của thiên nhiên vùng Mường Lò, mỗi người dân cần đặc biệt quan tâm đến việc giữ gìn, phát huy những giá trị văn hóa mà cộng đồng đang lưu giữ như kiến trúc, trang phục, những nét sinh hoạt thường nhật, dân ca, dân vũ, nhạc cụ dân tộc...
Hiện, thị xã đã có 2 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được công nhận là nghệ thuật xòe Thái, hội Hạn khuống; 2 di tích xếp hạng cấp quốc gia là Khu Di tích lịch sử - văn hóa Căng và Đồn Nghĩa Lộ, Khu ủy Tây Bắc và 3 di tích cấp tỉnh là đền Cầm Hánh, di tích Nậm Tốc Tát, di tích thành Viềng Công...
“Với một thị xã miền núi nhỏ hẹp, số lượng các di tích, di sản đó không hề nhỏ. Để có thể bảo tồn, phát huy giá trị của những di tích, di sản cũng như bảo tồn cảnh quan thiên nhiên Mường Lò theo đúng câu nói "Nhất Thanh, nhì Lò, tam Than, tứ Tấc” rất cần sự chung tay của mỗi người dân”, bà Nhung phân tích.
Bên cạnh đó, thị xã cần đặc biệt quan tâm tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân từ hoạt động du lịch. Để làm được điều này, các cơ quan quản lý nhà nước cần chủ động nghiên cứu, đề xuất tạo ra sản phẩm du lịch có sự tham gia của cộng đồng dân cư; xây dựng và thu hút các dự án phát triển du lịch để người dân có cơ hội việc làm tại chỗ...
Ngoài ra, việc tổ chức các hoạt động đào tạo, tập huấn kỹ năng nghề du lịch để người dân có thể đáp ứng tốt nhất yêu cầu khi tham gia các hoạt động du lịch tại địa phương là thiết yếu.
Bài 2: Bước tiến vững vàng cùng HTX
Nhật Minh