Nghệ An là tỉnh có trữ lượng cát, sỏi tương đối lớn; phân bố chủ yếu ở 3 con sông gồm sông Lam, sông Hiếu và sông Con. Hoạt động khai thác cát, sỏi chủ yếu bằng hình thức sử dụng thuyền vỏ sắt, trên thuyền gắn các hệ thống máy nổ được liên kết với guồng bơm và vòi hút để hút cát, sỏi trực tiếp từ lòng sông lên khoang thuyền.
Lơ là trách nhiệm
Trong nhiều năm qua, trên địa bàn tỉnh Nghệ An, vấn nạn “cát tặc” tồn tại dai dẳng như một thách thức nhưng lại không được xử lý triệt để. Và việc khai thác cát sỏi trái phép trên các con sông đã gây ra nhiều hệ lụy cả trước mắt và lâu dài.
Không những làm thất thoát tài nguyên, thuế, gây mất an ninh trật tự... mà xa hơn, “cát tặc” đã gây sạt lở bờ sông, làm mất đất sản xuất, làm biến đổi dòng chảy…
Thực tế, nhiều nơi ở các huyện Hưng Nguyên, Nam Đàn, Thanh Chương... sông đã “nuốt chửng” hàng trăm ha đất sản xuất.
Đổ lỗi cho câu chuyện “cát tặc” chưa được xử lý dứt điểm, các địa phương cho rằng hoạt động khai thác cát sỏi “chui” diễn ra rất tinh vi và ngày càng phức tạp. Để hút được cát sỏi, ngoài sử dụng vệ sinh trợ giúp, các tàu thuyền khai thác thường chọn lúc đêm khuya, khai thác vào ngày nghỉ, ở những địa bàn giáp ranh nên rất khó khăn trong phát hiện và bắt giữ. Chưa kể, khi bị phát hiện nhiều trường hợp đã chống đối không cho lực lượng chức năng tiếp cận tàu, thuyền rồi bỏ chạy.
Trước thực trạng khai thác cát, sỏi trái phép như hiện nay, nguyên nhân chủ quan cần được làm rõ là có hay không sự thiếu quyết liệt, bao che, nhắm mắt làm ngơ của chính quyền các địa phương?
Tổng hợp từ Sở GTVT Nghệ An, đến nay, toàn tỉnh có 101/124 bến cát sỏi chưa được cấp phép hoạt động tự phát, manh mún. Con số khiến dư luận hoài nghi về năng lực, trách nhiệm trong công tác quản lý hoạt kinh doanh, buôn bán cát, sỏi của các cấp chính quyền.
Theo chúng tôi, hai công văn 4684 và 4685 ngày 23/6/2018 của chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An phê bình chủ tịch UBND huyện Hưng Nguyên và Nam Đàn thực hiện chưa nghiêm túc công văn 2302 ngày 11/4/2018 trong việc chấn chỉnh tình trạng khai thác cát sỏi đã phần nào trả lời cho những câu hỏi trên.
Rõ ràng, để tình trạng “cát tặc” tái diễn trong nhiều năm qua có sự lơi là, thiếu trách nhiệm, thiếu kiên quyết của các cán bộ địa phương sở tại và các ngành chức năng có liên quan.
![]() |
Một điểm tập kết cát sỏi trái phép trên sông Lam |
“Bó tay” với cát tặc?
Lợi nhuận từ khai thác cát, sỏi mang lại rất lớn khiến nhiều đối tượng bất chấp các quy định cấm, sẵn sàng vi phạm, sẵn sàng chống đối để có cát, sỏi.
Thêm vào đó, thị trường tiêu thụ cát ngày càng lớn. Có lẽ vì thế mà các bến bãi tập kết, các điểm khai thác cát “chui” ngày càng nở rộ, kéo theo số lượng người tham gia vào lĩnh vực này ngày càng đông.
Theo Công văn số 2898 ngày 28/5/2018 của Sở TNMT gửi UBND tỉnh Nghệ An về việc “Báo cáo kết quả xử lý vi phạm khai thác cát, sỏi trên địa bàn tỉnh”: đến tháng 5/2018, đang có khoảng 1.000 người tham gia hoạt động khai thác, vận chuyển, tập kết, kinh doanh cát sỏi.
Cũng theo Công văn số 2898, chỉ tính riêng trong năm 2017 và đầu năm 2018 trên địa bàn tỉnh Nghệ An, các ngành, các cấp đã kiểm tra, phát hiện và xử phạt vi phạm 2,89 tỷ đồng. Trong đó, số tiền xử phạt vi phạm trái phép hơn 2,1 tỷ đồng; số tiền ngành thuế xử phạt kinh doanh liên quan đến kinh doanh cát sỏi thực hiện không đúng chế độ sổ sách chứng từ là 740 triệu đồng.
Lực lượng Công an toàn tỉnh đã phát hiện, bắt giữ 620 vụ, 645 đối tượng có hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực khai thác, kinh doanh cát, sỏi; tạm giữ 3.568 m3 cát sỏi; 330 thuyền; 191 bộ máy nổ, guồng bơm, vòi hút cát và các tang vật khác dùng để bơm hút cát trái phép; khởi tố điều tra 01 vụ, 01 bị can về tội “Vi phạm các quy định về khai thác tài nguyên”.
Lập hồ sơ xử lý vi phạm hành chính và chuyển các cơ quan chức năng xử lý vi phạm hành chính theo thẩm quyền 609 vụ, 631 đối tượng, thu nộp ngân sách nhà nước hơn 1,4 tỷ đồng; buộc hoàn thổ 3.568 m3 cát, sỏi; tịch thu phương tiện, tang vật vi phạm làm thủ tục bán đấu giá nộp ngân sách nhà nước theo quy định. Đang lập hồ sơ xử lý 11 vụ, 14 đối tượng.
Bắt, lập biên bản, xử phạt vi phạm. Điệp khúc ấy đến bao giờ mới chấm dứt? Không lẽ với đầy đủ chế tài cũng như lực lượng chức năng trong tay, các địa phương tại Nghệ An vẫn “bó tay” với cát tặc?
Thanh Nguyễn