Xuất khẩu nhiều, thu về được bao nhiêu?

Ngày 15/1, tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2017 và triển khai nhiệm vụ năm 2018 ngành công thương, ông Trần Tuấn Anh, Bộ trưởng Bộ Công Thương, cho biết tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2017 đạt khoảng 425 tỷ USD, tăng 18,3% so với năm 2016. 

Ai hưởng lợi?

Trong đó, XK ước đạt 213,8 tỷ USD, tăng 21,1% so với năm 2016, là mức tăng trưởng cao nhất kể từ năm 2011 đến nay, hoàn thành vượt mức chỉ tiêu do Quốc hội và Chính phủ đặt ra (chỉ tiêu Quốc hội giao tăng 7 – 8%).

Bộ Công Thương cho biết thị trường XK tiếp tục được duy trì và mở rộng với trên 2.000 đối tác thương mại, có 29 thị trường XK đạt kim ngạch trên 1 tỷ USD, trong đó có 4 thị trường đạt kim ngạch trên 10 tỷ USD. 
Tăng trưởng XK đạt tốt trên cả 3 nhóm hàng nông thủy sản; nhiên liệu, khoáng sản và công nghiệp chế biến, chế tạo. 

XK của Việt Nam sang nhiều thị trường đạt mức tăng trưởng cao, đặc biệt là các thị trường mà Việt Nam đã ký kết hiệp định thương mại tự do (FTA), như XK sang ASEAN tăng 24,3%, đạt 21,7 tỷ USD; XK sang Trung Quốc tăng 60,6%, đạt 35,3 tỷ USD; XK sang Nhật Bản tăng 14,2%, đạt 16,8 tỷ USD… 

Đặc biệt, tỷ lệ tận dụng các ưu đãi từ các thị trường đã ký kết FTA với Việt Nam tiếp tục tăng trưởng cao.

Trong năm 2017, có tổng số 764.052 giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa đã được cấp, trị giá các lô hàng được hưởng ưu đãi xuất xứ hàng hóa là 37,8 tỷ USD, tăng 22% về số lượng và 24% về giá so với năm 2016.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cũng thừa nhận XK vẫn tăng trưởng chủ yếu ở nhóm hàng do khối DN FDI sản xuất, khi nhóm này có sự biến động, ít nhiều đã và sẽ có sự ảnh hưởng đến việc gia tăng kim ngạch XK. 

Các mặt hàng nông thủy sản XK còn gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng và an toàn thực phẩm. Phần lớn các mặt hàng XK đều chưa xây dựng được thương hiệu riêng và vững chắc.

“Hơn nữa, tỷ lệ nhập khẩu lớn về nguyên, nhiên liệu, nhất là nguyên liệu gia công sản xuất thể hiện tính gia công trong ngành còn lớn, phụ thuộc nhiều vào thị trường cung cấp bởi bên ngoài, khiến cho nền kinh tế gặp bất lợi mỗi khi giá cả thế giới biến động tăng, làm tăng chi phí sản xuất trong nước, giảm khả năng cạnh tranh của hàng hóa XK”, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết. 

Ông Nguyễn Đức Thuấn, Chủ tịch Hiệp hội Da – Giày – Túi xách Việt Nam, đặt vấn đề: Riêng ngành da giày mỗi năm tăng trưởng 15%, năm 2018 dự kiến kim ngạch XK đạt 20 tỷ USD. Tuy nhiên, Việt Nam được cái gì trong “cái bánh” này, điều đó mới quan trọng.

Để có được giá trị gia tăng, ông Thuấn đề xuất Bộ KH&CN nên triển khai các chương trình hành động, ứng dụng công nghệ vào các ngành cụ thể xem họ cần gì, đặc biệt là các ngành XK có doanh số trên 1 tỷ USD. 

Các ngành XK phải có biện pháp tìm ra GTGT mới thông qua công nghiệp chế biến
 

Thiếu thương hiệu, chế biến thấp

Đối với các mặt hàng nông lâm thủy sản, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, chia sẻ thời gian qua, số lượng XK nông lâm thủy sản nhiều nhưng rất ít sản phẩm có thương hiệu, ảnh hưởng tới uy tín chất lượng hàng hóa. Vì vậy, năm 2018, XK của Việt Nam đối mặt với xu hướng một số nước tăng cường rào cản thương mại, truyền thông bôi nhọ các sản phẩm nông thủy sản ảnh hưởng lớn tới sản xuất trong nước. 

Dẫn chứng cụ thể, ông Nam cho biết không những đặt ra rào cản thương mại mà một số nước còn áp dụng các biện pháp phi thuế quan. Vừa qua, Ấn Độ để bảo hộ sản xuất của nông dân trồng tiêu trong nước, đã áp dụng thuế tối thiểu cho tiêu nhập khẩu. Dẫn tới trước đây, 1 tấn tiêu XK của Việt Nam sang Ấn Độ có giá 5.000 USD, giờ tăng lên 8.000 USD/tấn. Điều này ảnh hưởng trực tiếp tới sức cạnh tranh của hồ tiêu Việt Nam 

“Ấn Độ lấy lý do là để bảo vệ sản xuất trong nước, nhưng đây là biện pháp không phù hợp với quy định tại FTA đã ký kết”, ông Nam cho biết.

Bên cạnh đó, để XK bền vững, ông Nam kiến nghị các bộ, ngành cần có sự phối hợp với nhau trong việc xây dựng vùng nguyên liệu. Tập trung đẩy mạnh cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp, công nghiệp bảo quản sau thu hoạch, đẩy mạnh công tác chế biến. 

Phân tích cụ thể một số ngành hàng XK chủ lực như ngành hồ tiêu, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch HĐQT, Tổng Giám đốc Intimex Group, cho biết hiện nay, các nước trên thế giới đều nhập khẩu tiêu của Việt Nam, lượng XK tiêu của Việt Nam chiếm 60% thị phần thế giới. 

Tuy nhiên, do lợi nhuận quá cao nên người dân mở rộng diện tích quá lớn, hiện đang phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ Campuchia khi sản lượng tiêu của nước này đạt 20.000 tấn trong năm 2017, và năm 2018 dự kiến 30.000 tấn, hầu hết đều XK sang Việt Nam. 

“Vụ mùa 2018, giá tiêu bán ra chạm mức giá thành sản xuất, 50.000 đồng/kg. Bắt đầu một năm rủi ro của ngành tiêu Việt Nam”, ông Nam dự báo.

Với ngành cà phê, ông Nam cho biết hiện Việt Nam chủ yếu XK cà phê nhân, giá trị thấp. DN XK cà phê nhân đang muốn đầu tư nhà máy chế biến cà phê hòa tan, tuy nhiên Bộ Tài chính đang có kế hoạch đánh thuế tiêu thụ đặc biệt 10% với cà phê đóng gói. “DN cảm giác Bộ Tài chính hình như đang tận thu hơn nuôi dưỡng”, ông Nam nói. 

Đặc biệt, với mặt hàng gạo, năm 2017, XK đạt 6 triệu tấn, tăng so với năm 2016 nhưng thấp hơn năm cao nhất là 8 triệu tấn. Theo ông Nam, nguyên nhân vì gạo Việt Nam không thể cạnh tranh với gạo trắng của Pakistan và Ấn Độ có giá thấp hơn. 

Cũng như hiện nay, Việt Nam chủ yếu XK gạo vào thị trường Trung Quốc là 3 triệu tấn, song dường như vẫn chưa tận dụng được hết thị trường Trung Quốc (nhu cầu 6 triệu tấn). Bằng chứng là Trung Quốc đang xuất siêu sang Việt Nam nên lượng container rỗng từ Việt Nam sang Trung Quốc nhiều. 

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đánh giá năm 2017 lần đầu tiên XK vượt mốc 200 tỷ USD, tăng trưởng trên 21% so với 2016, với gần 30 mặt hàng có kim ngạch XK trên 1 tỷ USD. “Đây là điểm sáng nhất của ngành công thương 2017. Ước gì chúng ta có 50 mặt hàng có kim ngạch XK tỷ USD, vì chúng ta còn rất nhiều tiềm năng”, Thủ tướng mong mỏi.

Muốn thực hiện mục tiêu này, người đứng đầu Chính phủ lưu ý cần phải tháo gỡ các điểm yếu như sản xuất và XK chủ yếu tập trung ở khu vực DN FDI; trong khi đó nguyên liệu, phụ liệu phục vụ sản xuất còn phụ thuộc nhập khẩu; công nghiệp phụ trợ, công nghiệp chế biến chậm phát triển.

Thủ tướng yêu cầu các ngành phải có biện pháp tìm ra giá trị gia tăng mới thông qua công nghiệp chế biến. “Tôi từng nhiều lần nói về câu chuyện 1kg cà phê giá bán 2 USD, trong khi một ly cà phê chế biến cũng bán được 2 USD; hay tiêu trắng, tiêu đen, tiêu đỏ có giá trị khác nhau thế nào. Điều này để nói lên việc nếu quan tâm tới công tác chế biến, giá trị sản phẩm sẽ được nhân lên”, Thủ tướng lưu ý. 

Lê Thúy