Tỉnh nghèo lạm chi, nặng nợ ai gánh?

Theo báo cáo, bội chi ngân sách năm 2015 là 6,11% GDP, năm 2016 là 5% GDP, tức mỗi ngày bội chi trên 520 tỷ đồng, bội chi cả năm khoảng 200.000 tỷ đồng, chi trả nợ khoảng 150.000 tỷ đồng, chiếm 13% và chi đầu tư phát triển là 190.000 tỷ đồng, chiếm 16,7% tổng chi ngân sách.

Đáng chú ý, theo dự toán ngân sách Nhà nước (NSNN) năm 2016, trong 63 tỉnh chỉ 13 tỉnh có tỷ lệ điều tiết nên không nhận bổ sung cân đối ngân sách trung ương.

Ngân sách nào chịu nổi?

Trong tổng số thu dự toán NSNN năm 2016 hơn 1 triệu tỷ đồng, 14 tỉnh miền núi phía Bắc đóng góp 3,6%, 13 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đóng góp 4,5%, 14 tỉnh Bắc Trung bộ và Duyên hải miền Trung góp 11%, 5 tỉnh Tây Nguyên chỉ 1,4%.

Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh nhận định, gánh nặng thu ngân sách đang dồn lên vai 6 tỉnh Đông Nam bộ với 42%, 11 tỉnh Sông Hồng là 30%. Riêng ở Tp. HCM, số thu NSNN cao hơn nhiều so với số thu của 46 tỉnh thành nằm ngoài Sông Hồng và Đông Nam bộ. So với số thu địa phương thấp nhất 500 tỷ đồng của Bắc Kạn, số thu của Tp.HCM gấp 600 lần.

Tình trạng chi tiêu ngân sách của các địa phương vượt mức thu là thực tế đã diễn ra từ nhiều năm nay khiến NSNN luôn bội chi cao, thâm hụt lớn.

Lấy ví dụ, năm 2014, theo số liệu quyết toán thu chi NSNN của Kiểm toán Nhà nước, nhiều tỉnh thu NSĐP không đủ chi dù số thu này được phân bổ tỷ lệ 100% cho chi. Tình trạng chi vượt mức thu đã khiến NSNN mỗi năm phải phân bổ hỗ trợ (thực chất bù chi ngân sách) cho NSĐP hàng trăm nghìn tỷ đồng.

Cụ thể, trong số liệu quyết toán thu chi NSNN năm 2014, 14 tỉnh Trung du miền núi phía Bắc có số thu NSĐP đạt hơn 52.156 tỷ đồng. Tuy nhiên, số chi lên tới 121.054 tỷ đồng, thiếu hụt hơn 68.898 tỷ đồng, số NSNN bổ sung trên 78.826 tỷ đồng.

Đi đầu trong tỷ lệ thu không đủ chi ngân sách là Hà Giang khi số thu đạt 1.824 tỷ đồng, số chi trên 9.237 tỷ đồng, NSNN bổ sung hơn 7.631 tỷ đồng. Tỉnh Lào Cai, số thu NSĐP cũng chỉ đạt 6.400 tỷ đồng, nhưng chi ngân sách hơn 10.300 tỷ đồng, khiến NSNN phải bổ sung thêm 5.600 tỷ đồng. Tỉnh Phú Thọ, thu ngân sách chỉ ở mức 5.100 tỷ đồng, trong khi chi ngân sách vượt trên 10.500 tỷ đồng, NSNN phải bổ sung hơn 5.600 tỷ đồng.

Không thể tiếp tục tình trạng tỉnh nghèo sống chủ yếu bằng điều tiết ngân sách mà vẫn xài sang

Trái lại, một số địa phương có số thu NSĐP lớn, nhưng tỷ lệ chi ngân sách chỉ được duyệt dưới 100%, trong đó có: Tp.HCM duyệt chi 23% số thu ngân sách; Hà Nội 42%. Cụ thể, Hà Nội thu ngân sách đạt 191.663 tỷ đồng, chi ngân sách của địa phương này ở mức 75.488 tỷ đồng (chưa đạt tỷ lệ phân bổ NSNN theo quy định là 42%).

Tương tự tại Tp.HCM, tỷ lệ phân bổ ngân sách thu – chi của địa phương này là 23%. Năm 2014, Tp.HCM thu ngân sách đạt 280.593 tỷ đồng, số chi đạt 59.950 tỷ đồng (chưa đủ tỷ lệ 23%).

Tỉnh nghèo “chơi sang”

Theo ông Doanh, tỉnh nghèo, thu thấp phải chấp nhận chi tiết kiệm, giảm bộ máy biên chế. Không thể tiếp tục tình trạng tỉnh nghèo sống chủ yếu bằng điều tiết ngân sách mà bộ máy vẫn cồng kềnh, không có công nghiệp vẫn có cơ sở công nghiệp to đùng, xài sang, chiêu đãi rượu ngoại…

Tiếp đó, việc điều tiết quá mức từ các tỉnh có nguồn thu lớn đã gây ra bất hợp lý và phản tác dụng, không đủ nguồn vốn tái thiết hạ tầng và tìm động lực tăng trưởng mới, nguy cơ giảm tốc độ tăng trưởng.

Về lâu dài, theo Ts. Doanh, cần chuyển nguyên tắc phân cấp ngân sách như hiện nay. Các địa phương không được tự chủ về các khoản thu và mức thu sang chế độ tự chủ ngân sách, cho phép địa phương được tự chủ nhiều hơn về cả thu, chi.

“Với chi tiêu hiện nay, 12 công trình thua lỗ bao nhiêu nghìn tỷ, ai chịu trách nhiệm và cứ như thế, ai có thể bảo đảm cho ngân sách này có thể cân đối được. Bây giờ có nông thôn mới, sơ sơ các xã, huyện nợ 10.000 tỷ đồng song sự thực, có nơi người dân ở nhà lá nhưng bắt dựng cổng bằng bê tông. Một năm có tới 2.500 đoàn đi nghiên cứu nước ngoài nhưng đã vận dụng được gì…”, Ts. Doanh nêu vấn đề.

Ngoài ra, ông Doanh cũng cho biết rằng ông không hề thấy cơ quan chức năng công bố con số cụ thể, trong khi, ở nhiều nước, từng khoản thu, chi của các cá nhân, tổ chức đều được công khai. Ông Doanh đề nghị bổ sung luật cụ thể về minh bạch ngân sách. Minh bạch ngân sách phải cụ thể, giới hạn, rõ ràng.

“Ở Thụy Điển, Thủ tướng sang New York học bao nhiêu tiền là phải kê ra, mời khách mấy món, quà cáp như thế nào… tất cả phải công khai. Trên cơ sở đó, các tổ chức minh bạch ngân sách sẽ theo dõi, phải cụ thể và có giới hạn rõ ràng. Còn chúng ta, với mức độ chi tiêu tùy tiện này, không có nguồn thu nào chịu được”, ông Doanh nói thêm.

Đồng quan điểm, bà Ngô Thị Minh Hương, Giám đốc Trung tâm Hội nhập và Phát triển (CDI) cho biết, Việt Nam chỉ đạt 18/100 điểm trong cuộc khảo sát năm 2015 do Tổ chức Hợp tác Ngân sách Quốc tế (IBP) thực hiện tại 102 quốc gia. Điểm số này cho thấy là Việt Nam vẫn cung cấp ít thông tin về ngân sách cho công chúng.

Lý giải bất cập này, Chuyên gia Kinh tế Ts. Vũ Đình Ánh cho rằng có nhiều nguyên nhân dẫn đến mất cân đối và thiếu công bằng trong thu chi NSĐP ở nước ta suốt nhiều thập kỷ qua; trong đó, việc phân cấp NSNN giữa trung ương và địa phương còn bất cập khi chưa thể khuyến khích tính chủ động của đại đa số tỉnh thành về thu chi NSĐP, giảm bớt sự phụ thuộc quá lớn vào NSTW, đồng thời làm suy giảm động lực và điều kiện tăng thu cũng như nuôi dưỡng nguồn thu cho một số ít tỉnh thành có khả năng tự cân đối ngân sách.

Theo một số chuyên gia kinh tế, việc hỗ trợ NSNN cho số hụt chi NSĐP đã và đang khiến không ít tỉnh không có kế hoạch cải cách cân đối ngân sách, dựa dẫm vào trợ giúp từ Nhà nước.

Vì vậy, để giảm thâm hụt ngân sách lớn và năm sau luôn cao hơn năm trước, thực sự cần phải tái cơ cấu, cải cách việc thu chi ngân sách và hạn chế trợ giúp của NSNN cho NSĐP, nhất là việc chi thường xuyên của các địa phương.

Lê Thúy