Thu bấp bênh, chi vẫn 'vô tội vạ'

Ngày 29/10, Quốc hội dành riêng một ngày để thảo luận về một số nội dung liên quan đến ngân sách nhà nước (NSNN) và đầu tư công. 

Theo đại biểu Trần Văn Tiến (Đoàn Vĩnh Phúc), mục tiêu của kế hoạch là tỷ lệ thu từ thuế, phí/GDP đạt khoảng 21%, nhưng qua 3 năm thực hiện, tỷ lệ này đang giảm dần. Cụ thể, năm 2016 đạt 20,4%, năm 2017 đạt 20,2%, năm 2018 ước đạt 20,7% và dự kiến năm 2019 đạt 20%. Như vậy, mục tiêu về tỷ lệ thu từ thuế và phí/GDP là khó đạt được. 

Bất cập thu – chi ngân sách 

Đại biểu Nguyễn Thanh Hiền (Nghệ An) cũng cho biết kết quả thu NSNN đã vượt 39,2 nghìn tỷ đồng, tăng 3% so với dự toán, nhưng số thu vượt chủ yếu là nguồn thu từ nhà đất và dầu thô, còn thu các khoản từ ba khu vực kinh tế là doanh nghiệp (DN) nhà nước, DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và DN ngoài quốc doanh không đạt dự toán. 

Đối với thu ngân sách địa phương, về tổng thể vượt dự toán nhưng chủ yếu vẫn tăng thu từ đất, nếu loại trừ tiền đất, một số địa phương sẽ hụt thu. 

Bên cạnh đó, tình trạng thất thu NSNN vẫn chưa giảm, tình trạng trốn thuế, chuyển giá trong DN – là vấn đề được nhiều đại biểu đã nêu trong các kỳ họp từ trước đến nay, vẫn chưa đạt. 

Như vậy, có thể nói, nguồn thu NSNN năm 2018 cũng như những năm trước chưa vững chắc. Trong khi đó, việc thực thi các hiệp định thương mại dẫn đến cắt giảm thuế quan ngày càng tác động mạnh mẽ tới thu ngân sách. 

Ở chiều ngược lại, trong điều kiện ngân sách quốc gia chưa phải dư dả, phần chi cho đầu tư phát triển vẫn chủ yếu từ nguồn đi vay, nhưng tình trạng lãng phí vẫn xảy ra ở nhiều lĩnh vực. 

Theo đại biểu Leo Thị Lịch (Bắc Giang), trong chi thường xuyên vẫn còn nhiều khoản chi mua sắm thiết bị đắt tiền quá mức mà không sử dụng hết công năng, chi hội nghị, lễ hội, khánh tiết, ngày kỷ niệm còn dềnh dàng và tổ chức hoành tráng gây tốn kém… 

Đồng tình với nhận định cân đối ngân sách vẫn phụ thuộc nhiều vào việc bán đất, bán tài nguyên, bán tài sản nhà nước, tức là phụ thuộc vào các khoản thu một lần và thiếu tính bền vững, đại biểu Vũ Tiến Lộc (Thái Bình) cho rằng nên sử dụng các khoản vượt thu NSNN theo dự toán hàng năm để giảm nợ công, giảm áp lực trả nợ, không chỉ dùng để tiếp tục tăng chi như hiện nay. 

Đồng thời, bên cạnh những nỗ lực thúc đẩy sản xuất kinh doanh để tăng thu vẫn phải kiên quyết cắt giảm bộ máy nhà nước về mức hợp lý, để từ đó có thể giảm được chi thường xuyên. 

Cùng với đó, liên quan tới những bất cập về đầu tư công, đại biểu Vũ Thị Lưu Mai (Hà Nội) chia sẻ khi đánh giá việc thực hiện kế hoạch đầu tư công thì cụm từ "đầu tư dàn trải" dường như quen thuộc. 

Thiếu đo đếm  hiệu quả đầu tư 

Tổng mức đầu tư giai đoạn 2016 – 2020 là 2 triệu tỷ đồng, với số lượng dự án khá nhiều (9.620 dự án). Hiện nay, ở rất nhiều tỉnh, số dự án dở dang thiếu vốn rất lớn, đây là nỗi trăn trở của nhiều địa phương. 

Đặc biệt đối với nguồn trái phiếu Chính phủ, 63 tỉnh, thành phố, mỗi tỉnh, thành phố được phân bổ một dự án trong số 260.000 tỷ đồng. Hiếm ở quốc gia nào có phương pháp phân bổ mỗi tỉnh, thành phố có một dự án như ở Việt Nam. 

Đại biểu Lộc băn khoăn, đầu tư kém hiệu quả là vấn đề tồn tại dai dẳng trong nhiều năm nay nhưng vẫn chưa được cải thiện. Việc phải tốn hơn 6 đồng đầu tư mới có 1 đồng tăng trưởng cho thấy hiệu quả sử dụng vốn vẫn còn rất thấp. 

"Chúng ta vẫn phân bổ nguồn vốn đầu tư theo nguyên tắc bình quân chủ nghĩa, mỗi địa phương, mỗi bộ ngành, chứ chưa dựa trên cơ sở hiệu quả tổng thể của nền kinh tế quốc dân. Tình trạng đầu tư dàn trải, manh mún, kém hiệu quả vẫn còn phổ biến", đại biểu Lộc dẫn chứng. 

Đầu tư kém hiệu quả và lãng phí còn thể hiện ở không ít dự án không đảm bảo chất lượng, vừa hoàn thành xong đã phải sửa chữa. Ví dụ gần đây nhất là dự án đường cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi với trị giá đến 34.000 tỷ đồng. Đây là sự lãng phí lớn, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế – xã hội trong dài hạn nhưng chưa được tổng kết, quy đổi ra những tác động tiêu cực đến GDP. 

Đặc biệt, liên quan tới bất cập về đầu tư theo hình thức BT – đổi đất lấy hạ tầng, theo đại biểu Mai Sỹ Diến (Thanh Hóa), các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT đang có khoảng trống pháp lý trong vấn đề sử dụng tài sản công để thanh toán cho nhà đầu tư. 

Báo cáo của Kiểm toán Nhà nước công bố gần đây cho thấy có đến 90% dự án BT lựa chọn nhà đầu tư qua chỉ định thầu dù pháp luật có quy định cả hình thức đấu thầu công khai. 

Bên cạnh đó, quy định về thời điểm giao đất để thanh toán dự án BT và thời điểm giao dự án BT còn bất cập, không rõ ràng dẫn đến việc thanh toán dự án BT bằng quỹ đất không đảm bảo nguyên tắc. 

Không ít dự án BT đang bị biến tướng thành cuộc "giao dịch ngầm" theo cơ chế xin – cho giữa DN và cơ quan quản lý nhà nước, gây thất thoát nguồn đầu tư công và tài sản công rất lớn. 

Đồng thời, hiệu quả đầu tư của các dự án vẫn chưa có báo cáo đầy đủ. Theo báo cáo của Chính phủ, thời gian qua, số lượng các dự án hoàn thành rất lớn. Trong giai đoạn 2011-2015, tổng số dự án hoàn thành là 1.789 dự án, nếu tính đến hết năm 2018 là 6.290 dự án. Tuy nhiên, xét dưới giác độ kết quả đầu ra, hiện nay chưa có báo cáo nào khẳng định là tất cả các dự án đều mang lại hiệu quả thiết thực. 

"Trong hàng nghìn công trình hoàn thành có bao nhiêu công trình hiệu quả cao, bao nhiêu công trình hiệu quả thấp, bao nhiêu công trình chưa hiệu quả. Hiện nay, chúng ta chưa có câu trả lời chính xác", ông Diến nêu vấn đề. 

Do vậy, các đại biểu cho rằng cần hoàn chỉnh sớm bộ tiêu chí về đánh giá hiệu quả đầu ra theo hướng phù hợp với thông lệ quốc tế. Cần có cơ chế tăng cường trách nhiệm giải trình trong hoạt động giám sát. Bên cạnh việc giám sát tại cơ sở, địa phương cần tăng cường hơn nữa số lượng các phiên giải trình, từ đó làm rõ những bất cập, khó khăn trong việc thực hiện kế hoạch đầu tư công trung hạn. 

Giải trình về thực trạng các dự án đầu tư công thời gian qua, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng cũng cho rằng thời gian tới, các chính sách về đầu tư công cần gắn trách nhiệm liên quan tới các khâu, các đoạn của phân bổ giải ngân vốn, đặc biệt là người đứng đầu. Đồng thời, xác định nguồn vốn trước khi lập dự án, tránh tình trạng lập dự án rồi mới xin vốn. 

Lê Thúy