Thờ ơ hợp đồng, hiện hữu rủi ro

Tại tọa đàm thực tiễn áp dụng pháp luật về hợp đồng và giải quyết tranh chấp bằng phương thức hòa giải, trọng tài ngày 21/11, luật sư Bùi Văn Thành, Trưởng Văn phòng Luật sư Mặt Trời Mới, đã chỉ ra nhiều rủi ro khi ký kết các hợp đồng.

Doanh nghiệp Việt lơ mơ

Theo ông Thành, việc xác định một doanh nghiệp (DN) nước ngoài có phải là pháp nhân hay không và pháp nhân đó có đủ điều kiện xác lập hợp đồng là không dễ dàng, nhất là pháp nhân đó là công ty offshore (công ty được đăng ký ở những "thiên đường thuế").

Những công ty này không có tài sản độc lập, không có báo cáo tài chính, không có kiểm toán, không có kê khai thuế theo pháp luật nước sở tại… Đây là rủi ro hiện hữu, sẽ ngày càng nhiều hơn khi có rất nhiều cá nhân và tổ chức nước ngoài ưa thích lựa chọn công ty offshore đến Việt Nam đầu tư và thực hiện các hoạt động kinh doanh thương mại với DN Việt. Điều này gây khó khăn trong việc giải quyết tranh chấp.

Đa số doanh nghiệp Việt không thể nhận diện rủi ro trong hợp đồng

Thực tế đã từng xảy ra trường hợp Cục Thi hành án dân sự Hà Nội không thi hành được yêu cầu thi hành phán quyết trọng tài của Hội đồng Trọng tài – Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) vì xác định chưa có điều kiện thi hành án do kết quả ủy thác tư pháp tại Nhật Bản không xác minh được địa chỉ của bên bị thi hành.

Do vậy, DN trước khi xác lập hợp đồng cần quan tâm tìm hiểu, biết rõ về chủ thể tham gia ký kết, nhất là đối với chủ thể là pháp nhân nước ngoài, chủ thể hành nghề trong lĩnh vực kinh doanh có điều kiện.

Cùng với đó, thời gian gần đây, nhiều DN Việt Nam khi làm ăn với DN nước ngoài chưa thẩm tra năng lực của đối tác hoặc thiếu kinh nghiệm xem kỹ lưỡng các điều khoản trong hợp đồng, dẫn đến nhiều vụ kiện, tranh chấp xảy ra.

Theo thống kê của VIAC, đến nay Trung tâm đã tiếp nhận hơn 1.500 vụ kiện, trong đó hơn 50% số vụ liên quan đến hợp đồng xuất nhập khẩu hàng hóa.

Vừa qua, Thương vụ Đại sứ quán Việt Nam tại Maroc phát đi khuyến cáo tới các DN xuất khẩu không giao dịch với một công ty ở Maroc có tên Ste Top Arabic Sarl A.U.

Nguyên do là công ty này thường trực tiếp liên hệ hoặc qua trung gian để tìm kiếm DN xuất khẩu các nước trong đó có DN Việt Nam để giao dịch các mặt hàng chủ yếu là hoa quả đóng hộp, hạt điều, cà phê, hạt tiêu.

Sau khi ký kết hợp đồng với phương thức thanh toán đổi chứng từ và bên bán đã gửi hàng theo cam kết, công ty này không lấy hàng, bỏ mặc hàng lưu kho với mức phí hàng ngày tại Maroc rất cao nhằm mục đích ép giá, gây thiệt hại và đẩy DN xuất khẩu vào tình trạng tiến thoái lưỡng nan.

Trước đó, phải kể tới vụ công ty Mía đường Tây Ninh ký hợp đồng với đối tác Trung Quốc. Khi ký kết hợp đồng, DN này đã không tìm hiểu kỹ thông tin của đối tác, giao dịch thông qua một đại diện ủy quyền của đối tác Trung Quốc tại Việt Nam. Đến khi đối tác Trung Quốc nợ DN một số tiền trên 50 tỷ đồng, dẫn đến kiện tranh chấp.

Khi tranh chấp xảy ra, DN Việt Nam mới nghĩ đến việc xác minh lý lịch và năng lực của công ty Trung Quốc, tá hỏa phát hiện công ty này… không tồn tại. Hậu quả là người đứng đầu Mía đường Tây Ninh phải chịu trách nhiệm hình sự.

Thiếu kỹ năng giải quyết tranh chấp

Luật sư Phạm Liêm Chính, Trưởng Văn phòng Luật sư Chính và Cộng sự, đánh giá quan hệ thương mại và đầu tư của Việt Nam với các đối tác nước ngoài ngày càng được phát triển cả về chiều rộng lẫn chiều sâu.

Song song với quá trình phát triển đó, các vấn đề pháp lý nảy sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng giữa các DN Việt Nam với đối tác nước ngoài cũng ngày càng nhiều lên và đa dạng về loại hình. Trong đó phải kể tới việc giao hàng không đúng chất lượng quy định như vụ DN Mỹ bán giấy phế liệu không dùng được cho DN Việt Nam…

Luật sư Chính chia sẻ, nhiều DN Việt Nam không có bộ phận cán bộ pháp chế chuyên hỗ trợ tư vấn cho DN trước khi ký kết các hợp đồng thương mại. Một số DN có bộ phận pháp chế nhưng nhiều khi những ý kiến đó lại ít được thực hiện, dẫn tới thời gian vừa qua có tình trạng một số DN bị lừa mà không thể kiện do điều kiện trong hợp đồng sơ hở.

Cùng với đó còn có nguyên nhân là do bất cập trong thực tiễn khi thi hành pháp luật về hợp đồng. Theo luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch HĐTV công ty Luật Basico, DN ký hợp đồng có thể thực hiện trong nhiều năm, đối mặt với rủi ro biến động lớn về lạm phát VND, nên muốn quy đổi hoặc tham chiếu tỷ giá USD để bảo đảm dễ dàng và hợp lý khi điều chỉnh giá cả.

Tuy nhiên, mọi hành vi giao dịch, thanh toán, niêm yết, quảng cáo, báo giá, định giá, ghi giá… khác trong hợp đồng không được thực hiện bằng ngoại hối theo quy định tại Điều 22 về quy định hạn chế sử dụng ngoại hối, Pháp lệnh Ngoại hối năm 2005, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2013.

Đặc biệt, nếu thỏa thuận nội dung trái với quy định của Luật, hợp đồng có thể bị tuyên vô hiệu, trong khi không bị xử phạt vi phạm hành chính, dù là mức nhẹ nhất; tuy nhiên trường hợp vi phạm về ngoại hối kể trên, có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức rất cao, từ 400 đến 500 triệu đồng nhưng lại không bị vô hiệu giao dịch. "Như vậy, vi phạm rất nhẹ cũng có thể bị phạt nặng và tuy bị phạt rất nặng nhưng lại không bị vô hiệu", luật sư Đức chia sẻ.

Luật sư Phạm Liêm Chính bổ sung thêm về luật pháp bồi thường thiệt hại, quốc tế có Công ước Vienne về mua bán hàng hóa quốc tế có quy định tại điều 74, 75 và 76 về đền bù thiệt hại. Đây là khung pháp lý mà các trọng tài viên quốc tế thường áp dụng khi xảy ra các vụ tranh chấp giữa DN Việt Nam và đối tác nước ngoài.

Việt Nam đã tham gia Công ước Vienne do vậy nên chỉnh sửa luật nội địa cho phù hợp với luật pháp quốc tế về bồi thường thiệt hại. Hiện, Việt Nam vừa duy trì đồng thời cả đền bù thiệt hại và phạt hợp đồng. Đây là một bất cập lớn cần nhanh chóng khắc phục.

Bên cạnh việc giải quyết tranh chấp hợp đồng tại tòa án, còn hai phương thức khác là hòa giải và trọng tài. Tuy nhiên, thực tiễn sử dụng hai phương thức ngoài tòa án trên còn nhiều khó khăn.

Ông Phan Trọng Đạt, Phó Tổng Thư ký VIAC, cho biết đa phần DN chưa biết tới phương thức trọng tài, về các ưu điểm của phương thức này, về cách lựa chọn trọng tài. Nguyên nhân là do chưa quan tâm tới hợp đồng nói chung, nhóm điều khoản pháp lý nói riêng.

Vì vậy, theo báo cáo mới đây của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nhiều DN đã tìm đến các biện pháp khác, trong đó có nhờ "xã hội đen" để xử lý tranh chấp thương mại.

Lê Thúy