Theo đánh giá của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tình hình xuất khẩu gạo từ nay đến cuối năm vẫn còn nhiều bất ổn. Đặc biệt, xuất khẩu gạo sang thị trường Trung Quốc đã giảm đáng kể từ khi nước này áp dụng quy định giám sát ở tất cả các khâu.
Tuy nhiên, từ tháng 9/2016, Trung Quốc tiếp tục tăng thêm rào cản với gạo Việt bằng quy định chỉ nhập khẩu gạo từ Việt Nam có kích cỡ (chiều ngang) dưới 2mm.
Lợi thế thuộc về người mua
Trao đổi với phóng viên, ông Huỳnh Thế Năng, Chủ tịch VFA, cho biết, ngay tại thời điểm này, hoạt động kinh doanh, xuất khẩu của các doanh nghiệp vẫn chưa có dấu hiệu lạc quan. Nhu cầu nhập khẩu gạo trên thị trường khan hiếm nên các doanh nghiệp luôn trong tình trạng “ngóng” hợp đồng.
Số liệu VFA cho thấy, tính đến 31/8, ngoài đơn hàng Việt Nam trúng thầu cung ứng 150.000 tấn gạo 25% tấm cho Philippines với mức giá 424,85 USD/tấn theo hình thức giao hàng tới kho thì các hợp đồng thương mại ký được khá ít ỏi, thậm chí có tháng, doanh nghiệp gạo không có hợp đồng xuất khẩu.
Đáng nói, theo VFA, Trung Quốc hiện vẫn là thị trường nhập gạo lớn nhất của Việt Nam, với thị phần chiếm khoảng 40%. Trong 7 tháng năm 2016, sản lượng xuất khẩu sang thị trường này giảm 30% cả về xuất khẩu qua đường chính ngạch và đường biên mậu.
Sự sụt giảm này được dự báo sẽ còn tiếp tục tăng trong thời gian tới, do phía Trung Quốc đặt ra nhiều quy định mới trong việc nhập khẩu gạo từ Việt Nam, kèm theo đồng Nhân dân tệ liên tục mất giá nên cũng hạn chế nhập khẩu.
Hiện nay, Trung Quốc quản lý nhập khẩu gạo theo chế độ cấp hạn ngạch. Năm 2015, hình thức phân bổ hạn ngạch có điều chỉnh so với các năm trước, không cấp hạn ngạch cho cả năm như các năm trước đây mà chỉ cấp từng đợt với số lượng nhỏ.
|
Trung Quốc tăng thêm rào cản với gạo Việt
Khi dùng hết số hạn ngạch đã được cấp thì doanh nghiệp làm thủ tục xin tiếp cho đợt sau. Tiêu chí để xét duyệt để cấp hạn ngạch cũng phức tạp hơn so với trước đây. Doanh nghiệp xin cấp hạn ngạch phải mua lại và tiêu thụ gạo tồn kho trong nước rồi mới được xét cấp hạn ngạch để nhập khẩu gạo từ nước ngoài.
Trước đó, từ tháng 9/2014, Hải quan Trung Quốc quy định độ dài chuẩn của hạt gạo là 6,6 mm, nếu lớn hơn 6,6 mm thì được coi là gạo hạt dài và nhỏ hơn 6,6 mm thì là gạo hạt ngắn. Hạn ngạch cũng sẽ được cấp theo từng loại gạo.
Ông Nguyễn Văn Đôn, Giám đốc công ty TNHH Việt Hưng (Tiền Giang), cho biết, lâu nay doanh nghiệp Trung Quốc muốn nhập gạo Việt Nam loại hạt dài phải mua quota, còn gạo hạt tròn dưới 6mm thì chỉ áp thuế.
Tuy nhiên, mới đây, nước này lại bổ sung quy định chiều ngang (độ mập) hạt gạo phải dưới 2mm. Trong khi đó, một số loại gạo thường xuất sang Trung Quốc đều không đảm bảo được yêu cầu trên, đơn cử như gạo hạt tròn, gạo Japonica hiện có chiều ngang 2,3mm. Riêng gạo nếp nếu sắp tới bị áp quy định này thì cũng phải mua quota do loại hạt nhỏ nhất cũng đã có bề ngang 2,03 mm.
“Điều này có nghĩa là doanh nghiệp muốn nhập khẩu gạo từ Việt Nam thì vừa phải đóng thuế nhập khẩu vừa phải trả phí hạn ngạch. Để bù vào phần chi phí này, bên mua hàng sẽ hạ giá thu mua xuống thấp, khiến gạo Việt Nam lại bị đè giá tiếp”, ông Đôn nói.
Doanh nghiệp Việt khó đáp ứng
Trước quy định từ phía Trung Quốc, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam cho rằng đây là một trong những rào cản thương mại vừa làm khó doanh nghiệp, vừa giúp Trung Quốc thu thêm được phí hạn ngạch cũng như mua được gạo có giá bán rẻ hơn.
Tuy nhiên, doanh nghiệp nội cũng khẳng định, những quy định kiểu “bất chợt” như thế này khiến họ khó có thể đáp ứng ngay. Ông Trần Hoàng Thành, Giám đốc công ty Vinh An Khang (Tiền Giang), cho biết, lâu nay gạo xuất khẩu vào Trung Quốc chỉ tách vỏ và làm bóng cho đẹp, còn việc làm nhỏ hạt gạo là không được, mà chủ yếu phụ thuộc vào hạt giống. Bởi vậy, quy định này sẽ khó thực hiện trong thời gian ngắn.
ĐBSCL được coi là vựa lúa với sản lượng lúa đạt trên 24 triệu tấn/năm, chiếm hơn 54% tổng sản lượng, cung cấp trên 90% lượng gạo XK cả nước. Người nông dân vùng này phần lớn vẫn có thói quen lấy lúa trong kho (lúa thịt) ra làm giống, không muốn đầu tư mua lúa giống tốt.
Hiện nay, vùng này chủ yếu sản xuất gạo hạt dài Indica nhưng hạt dài của Việt Nam luôn thấp hơn các nước khác, phổ biến có hai loại gạo, loại Indica là hạt dài, loại jabonica là hạt tròn.
Ở Việt Nam, quy định cỡ hạt dài là 62 mm. Chưa kể đến việc sử dụng giống ngắn ngày ở Việt Nam khiến gạo bị bạc bụng không trong suốt như gạo của Thái Lan.
VFA dự kiến xuất khẩu gạo của cả nước trong năm 2016 sẽ đạt khoảng 5,7 triệu tấn, giảm 14% so với năm 2015. Để vượt qua giai đoạn khó khăn hiện nay, ông Năng cho rằng các doanh nghiệp đang phải đa dạng hóa thị trường, đưa sản phẩm sang nhiều thị trường khác nhau như Malaysia, châu Phi… để không lệ thuộc vào bất kỳ thị trường nào, đặc biệt là Trung Quốc.
Thanh Hoa
