Năng suất thấp, làm sao tăng trưởng cao!

Tại Diễn đàn phát triển Việt Nam năm 2016 (VDF 2016) với chủ đề “Chính phủ kiến tạo và hành động – động lực mới cho phát triển” ngày 9/12, vấn đề năng suất lao động đã khiến các chuyên gia nước ngoài lo ngại, coi đây sẽ là rào cản chính của động lực tăng trưởng kinh tế của Việt Nam trong tương lai.

Về triển vọng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2016-2020, các chuyên gia cho rằng, các động lực tăng trưởng nhìn chung đã bị hạn chế, tốc độ tăng năng suất lao động chung của Việt Nam có xu hướng giảm trong 20 năm qua, năng suất lao động của các doanh nghiệp trong nước thấp hơn doanh nghiệp đầu tư nước ngoài rất nhiều. Khi đo bằng sản lượng của mỗi công nhân, doanh nghiệp đầu tư nước ngoài tăng trưởng thực nhanh gần gấp hai lần so với các doanh nghiệp trong nước.

Singapore gấp 14,5 lần Việt Nam

Trong bài trình bày khát vọng tăng trưởng và những rào cản mà Việt Nam có thể gặp phải, ông Jonathan Dunn, Đại diện Thường trú của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, cho rằng có một số cản trở đối với triển vọng tăng trưởng bền vững của Việt Nam thậm chí ở mức 6,5%/năm.

Ông Jonathan Dunn lý giải rằng, bên cạnh các rào cản khác, một trong những thách thức lớn nhất là tốc độ tăng năng suất lao động chung của Việt Nam có xu hướng giảm trong 20 năm qua.

Cụ thể, tăng trưởng chậm năng suất lao động của Việt Nam đang tương phản với diễn biến ở một số nền kinh tế thành công ở châu Á. Cả Trung Quốc và Hàn Quốc đều tăng mạnh tổng năng suất lao động và năng suất ở từng khu vực kinh tế khác nhau do các nền kinh tế này đã hoàn thiện và tiến hành những cải cách.

Theo báo cáo của Viện năng suất Việt Nam, năng suất lao động của Việt Nam hiện nay đang có sự tăng trưởng rõ rệt. Nếu như năm 1990, năng suất lao động chỉ khoảng 2.800 USD/người, thì đến nay đã tăng lên hơn 8.000 USD/người/năm, tăng gấp ba lần sau hơn 20 năm.

Tuy nhiên, thực trạng năng suất ở Việt Nam vẫn đang có một khoảng cách khá lớn so với các nước phát triển và đang phát triển trong khu vực; cụ thể: Singapore gấp 14,5 lần, Nhật Bản gấp 10,8 lần, Malaysia gấp 7,3 lần và Thái Lan gấp 2,9 lần năng suất lao động của Việt Nam (theo thống kê năm 2013).

Ông Nguyễn Phú Cường, Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ, Bộ Công Thương, cho biết, nếu so sánh năng suất lao động cụ thể của từng công nhân Việt Nam so với các nước lân cận, chúng ta không thua kém, nhưng năng suất lao động tổng hợp thì của Việt Nam đang thấp hơn nhiều nước.

“Doanh nghiệp của ta sản xuất một triệu sản phẩm một năm cần phải đến một nghìn lao động. Nhưng một doanh nghiệp tương tự của nước ngoài sản xuất một lượng sản phẩm như vậy chỉ cần 300 lao động. Rõ ràng suất đầu tư trên một đầu lao động cũng như giá trị sản xuất hàng hóa của một đầu người của họ là rất cao so với chúng ta”, ông Cường lý giải.

Ngoài ra, theo ông Cường, kết quả tính toán năng suất của các ngành công nghiệp do Bộ Công Thương thực hiện cho thấy những ngành công nghiệp có năng suất lao động cao là năng lượng, thép, hóa chất (từ 450 triệu đến hơn một tỷ đồng/người/năm) và nhóm ngành có năng suất lao động thấp là dệt may, da giày.

Tuy nhiên, ông Cường chỉ rõ: “Năng suất cao ở các nhóm ngành trên chủ yếu dựa vào lợi thế khai thác tài nguyên sẵn có và gia tăng đầu tư. Tăng năng suất nhờ đóng góp của đổi mới công nghệ, ứng dụng khoa học, phương thức quản lý hiện đại trong các ngành còn hạn chế. Điều này thể hiện rõ nét ở chỉ tiêu tốc độ tăng trưởng và mức độ đóng góp của năng suất các yếu tố tổng hợp trong các ngành giai đoạn 2011-2015 luôn duy trì ở mức thấp”.

Ông Ousmane Dione, Giám đốc Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, đánh giá rằng thách thức về tăng năng suất đang là rào cản chính đối với tăng trưởng kinh tế. Trong vài năm gần đây, sau thời kỳ suy thoái toàn cầu, Việt Nam đã phục hồi đà tăng trưởng ngoạn mục nhưng xu thế giảm mức tăng năng suất lao động vẫn tồn tại và gây quan ngại.

Đổi mới công nghệ, chưa đủ!

“Mức tăng năng suất lao động của Việt Nam chưa đạt 4% và có xu thế đi xuống. Trong khi đó, tỷ lệ tăng năng suất lao động của Trung Quốc là trên 7%, của Hàn Quốc là 5% khi các nước này còn ở cùng trình độ phát triển như hiện nay của Việt Nam. Tốc độ tăng năng suất lao động như hiện nay khó có thể đảm bảo tăng trưởng cho Việt Nam theo kịp quỹ đạo tăng trưởng của Hàn Quốc hay Singapore”, ông Ousmane Dione nói.

Đồng thời, các chuyên gia cũng cho rằng, thực tế, người ta không quan tâm làm ra bao nhiêu sản phẩm trong một giờ hoặc đào bao tấn than trong một ngày; điều họ quan tâm là năng suất lao động Việt Nam đang thấp, bao gồm từ vốn đầu tư, máy móc thiết bị, công nghệ, mô hình quản trị, dẫn đến hiệu quả của ngành đó giảm hơn so với các nước khác.

Với 96% các doanh nghiệp ở Việt Nam là doanh nghiệp vừa và nhỏ, hạn chế nhiều mặt, đặc biệt là trình độ công nghệ với trên 80% được đánh giá ở mức trung bình và thấp, khả năng hấp thụ công nghệ, đổi mới sáng tạo hạn chế, kéo dài.

Điểm yếu của Việt Nam nằm ở tư duy, kinh doanh theo kiểu nông nghiệp, manh mún, nhỏ lẻ, biểu hiện rõ nét nhất là trình độ quản lý, quản trị doanh nghiệp lạc hậu, chưa bắt với những xu hướng hiện đại của doanh nghiệp trên thế giới.

Vì vậy, theo ông Cường, chỉ đầu tư, đổi mới, cải tiến công nghệ thôi chưa đủ mà quan trọng hơn là phải có những mô hình quản trị tốt thì mới nâng cao được năng suất lao động.

Ngoài ra, ông Nguyễn Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam, cho rằng cần tạo môi trường cho doanh nghiệp phát triển về quy mô để nâng cao năng suất của toàn ngành; tiếp tục tái cơ cấu và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực công nghiệp và khuyến khích phát triển khoa học công nghệ.

Lê Thúy