Made in Vietnam by China: Hệ lụy của thị trường trung chuyển?

Theo báo cáo Kinh tế vĩ mô quý I/2017 của Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) vừa công bố, lượng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) giải ngân bắt đầu có dấu hiệu chững lại trong quý I, đạt 3,62 tỷ USD và chỉ tăng 3,4% so với cùng kỳ năm trước, thấp hơn mức trung bình 10%/quý trong năm 2015.

Lượng vốn đăng ký mới tiếp tục xu hướng giảm từ đầu năm 2016. Trong quý I, có 493 dự án đăng ký mới với tổng số vốn đăng ký đạt 2,92 tỷ USD. “Điều này cho thấy phần nào ảnh hưởng của việc Mỹ rút khỏi TPP trong khi các FTA thế hệ mới vẫn chưa có tiến triển gì”, VEPR đánh giá.

Lý do Trung Quốc tăng đầu tư?

Điều đáng chú ý trong bức tranh thu hút vốn FDI có dấu hiệu chững lại cho thấy hiện tượng Trung Quốc vượt qua các nhà đầu tư khác như Nhật Bản, Đài Loan và Hồng Kông, trở thành nhà đầu tư lớn thứ ba tại Việt Nam trong quý I.

Trung Quốc có 66 dự án đăng ký mới và bổ sung vào Việt Nam, với tổng số vốn đăng ký đạt 0,82 tỷ USD. Như vậy, chỉ trong ba tháng, lượng vốn FDI từ Trung Quốc vào Việt Nam đã gần bằng một nửa so với lượng vốn đăng ký của các nhà đầu tư nước này trong cả năm 2016 (1,88 tỷ USD).

Bình luận về vấn đề thu hút vốn FDI nói chung, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan phân tích, hai năm trước, vốn FDI tăng vào Việt Nam tương đối vững chắc, tương đương 10 tỷ USD/năm, thậm chí giai đoạn 2015 – 2016 khoảng 13 tỷ USD/năm giải ngân, nhưng năm 2017 đang có dấu hiệu chững lại.

Theo bà Lan, khả năng TPP không thành công dẫn tới vốn FDI có sự suy giảm. Có một nhóm nguyên nhân chưa bộc lộ rõ là việc vốn đang có khuynh hướng rút khỏi Việt Nam để chuyển sang các nước thành viên Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) như Indonesia, Thái Lan.

Ngày càng rõ nét khuynh hướng lệ thuộc của nền kinh tế Việt Nam vào một số ít tập đoàn đa quốc gia và ngành hàng chính, trong khi nền công nghiệp trong nước ngày càng kém cạnh tranh và có xu hướng thu hẹp.

“Khuynh hướng này trước đây bị che lấp nhưng khi TPP dừng lại, yếu tố này bộc lộ rõ hơn”, bà Lan nhấn mạnh.
Đặc biệt, trước hiện tượng vốn FDI Trung Quốc đang đổ mạnh vào Việt Nam, bà Lan tỏ ra lo ngại với dòng vốn này, bởi hiện nay, Trung Quốc đang dư thừa vốn, giá lao động tăng nhanh, nhu cầu dịch chuyển đầu tư của doanh nghiệp Trung Quốc không chỉ đến từ các doanh nghiệp nước ngoài ở Trung Quốc mà từ chính doanh nghiệp Trung Quốc.

“Vốn Trung Quốc vào Việt Nam nhiều, nhưng đặc thù của họ là không có công nghệ cao như Nhật Bản hay cách thức làm ăn không được minh bạch như Mỹ. Vì vậy, không cẩn trọng, Việt Nam có thể vướng những hệ lụy xấu khi tiếp nhận dòng vốn này”, bà Lan lo ngại.

Theo bà Lan, gần đây, Mỹ, Úc đang nghi ngờ xuất khẩu thép của Việt Nam sang Mỹ có phải là của Việt Nam hay ở đâu. Thực tế là họ nghi ngờ thép xuất khẩu của Việt Nam có nguồn gốc từ Trung Quốc. Như vậy, nếu không cẩn trọng, hàng hóa Việt Nam sẽ mang tiếng xấu, thậm chí chúng ta sẽ trở thành thị trường trung chuyển “Made in Vietnam by China”.

Nêu quan điểm về vấn đề này, chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành cho rằng bài toán với Trung Quốc là một bài toán rộng lớn hơn nhiều bài toán quan hệ, nhưng mấu chốt là chính chúng ta, bởi chất lượng công nghệ liên quan đến thi công, môi trường cần có cam kết rõ ràng…

GDP “cậy nhờ” FDI

Cũng tại tọa đàm “Công bố báo cáo Kinh tế vĩ mô quý I/2017”, với mức tăng trưởng thấp trong quý I, nhóm nghiên cứu của VEPR dự báo, mục tiêu tăng trưởng 6,7% cho cả năm 2017 sẽ không đạt được. Trước mắt, theo VEPR, kinh tế quý II tăng trưởng ở mức 5,7% và cả năm đạt khoảng 6,1%.

Ts. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, cho biết đây là mức thấp hơn 0,3 điểm phần trăm so với dự báo VEPR đưa ra hồi quý trước. Nguyên nhân là do hầu hết các ngành công nghiệp trong nước suy giảm một cách bất thường, khiến tình hình tăng trưởng không đạt được như kỳ vọng.

Xét về mặt cơ cấu, thông thường, tăng trưởng công nghiệp ở mức thấp trong quý I là điều bình thường do hiệu ứng Tết Nguyên đán. Tuy nhiên, mức tăng trưởng thấp như quý I năm nay là đáng lo ngại, đặc biệt, công nghiệp suy giảm ở hầu hết các ngành chính. Tăng trưởng chỉ số công nghiệp và chỉ số tiêu thụ thấp nhất trong vòng 5 năm trở lại đây trong khi lượng tồn kho tăng đáng kể.

Một trong những nguyên nhân chính của việc suy giảm tăng trưởng được cho là bắt nguồn từ tính thời vụ trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu của Samsung. Điều đó cho thấy ngày càng rõ nét khuynh hướng lệ thuộc của nền kinh tế Việt Nam vào một số ít tập đoàn đa quốc gia và ngành hàng chính, trong khi nền công nghiệp trong nước ngày càng kém cạnh tranh và có xu hướng thu hẹp.

Do vậy, giá trị GDP của Việt Nam ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào sản lượng của khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, đặc biệt một số tập đoàn lớn như Samsung.

Tương tự, thương mại tăng trưởng cao nhưng xuất khẩu chưa phục hồi thực sự về lượng, nhất là khuynh hướng về tỷ trọng xuất khẩu của khu vực kinh tế trong nước tiếp tục giảm xuống còn 28%. “Điều này cho thấy khu vực sản xuất trong nước ngày càng trở nên yếu thế hơn trong quá trình hội nhập quốc tế đang mở rộng”, ông Thành nhấn mạnh.

Đặt câu hỏi tăng trưởng quý I năm nay rất thấp, vậy động lực ở đâu để có tăng trưởng tốt hơn, ông Võ Trí Thành lý giải rằng Việt Nam cần phải giải đáp câu chuyện tăng trưởng về khai khoáng, chế biến, xuất khẩu công nghiệp chế tạo, đồng thời nhân tố dịch vụ phải bóc tách tốt hơn.

Ngoài ra, về cầu tiêu dùng, lâu nay chỉ nhìn vào tiêu dùng bán lẻ, theo ông Thành, cần phải nhìn rõ cả tiêu dùng Nhà nước, tiêu dùng tư nhân, bóc tách phần nhập khẩu thiết bị máy móc, hàng hóa thương mại. Phải trả lời được câu hỏi thực sự tiêu dùng vào đâu, cho ai vì đó chính là một phần của tăng trưởng ngắn hạn.

Lê Thúy