Lúng túng phòng vệ thương mại!

Theo thống kê của WTO, trong giai đoạn 1995-2014, 160 nước đã khởi xướng và điều tra 5133 vụ phòng vệ thương mại (PVTM) trên cả ba lĩnh vực: chống bán phá giá (CBPG), biện pháp tự vệ (BPTV) và chống trợ cấp (CTC). Các nền kinh tế đi kiện nhiều nhất là: Hoa Kỳ, EU, Ấn Độ, Argentina, Úc Brazil (chiếm 60% tổng các vụ kiện). Các nền kinh tế bị kiện nhiều nhất là: Trung Quốc, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, Đài Loan (chiếm 40% tổng các vụ kiện)…

Bộ Công Thương “kêu trời”

Tính tới ngày 1/6/2016, số lượng các vụ điều tra PVTM đối với hàng hóa nước ngoài nhập khẩu vào với Việt Nam mới chỉ là 6 vụ (2 vụ CBPG, 0 vụ CTC và 4 vụ TV), có 4/6 vụ Việt Nam đã tiến hành kiện thành công, dẫn tới áp dụng biện pháp PVTM.

Trong khi đó, tính đến 1/1/2016, Việt Nam đã phải chịu đến gần 100 vụ điều tra, kiện cáo PVTM đối với hàng hóa của ta xuất ra nước ngoài trên nhiều mặt trận và lĩnh vực, 53/96 vụ thành công, chiếm tỷ lệ 55%.

Bà Phạm Châu Giang, Trưởng phòng Điều tra, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương cho biết: “Kết quả thực thi các biện pháp PVTM của Việt Nam thời gian qua tương đối đáng buồn: Trong khi Việt Nam bị kiện hơn 100 vụ việc thì ta mới chỉ kiện được 6. Tiến trình thực thi PVTM của Việt Nam vẫn còn rất mới mẻ, chỉ bắt đầu từ năm 2009. Riêng về biện pháp CBPG, pháp lệnh được ban hành từ năm 2004, nhưng 10 năm sau mới khởi xướng được vụ việc đầu tiên với mặt hàng thép không gỉ cán nguội (inox)”.

Ông Nguyễn Phương Nam, Phó Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương chia sẻ: “Các biện pháp PVTM giúp bảo vệ các ngành sản xuất nội địa từ hàng hóa nhập khẩu. Đây là những biện pháp gần như cuối cùng để bảo hộ cho hàng hóa trong nước, đối phó với các hành vi cạnh tranh thương mại không công bằng, lành mạnh”.

Tuy vậy, cũng có điểm sáng khi số lượng các vụ việc áp dụng PVTM của Việt Nam gần đây đang tăng lên rõ rệt. Nếu như từ năm 2002-2014, ta chỉ khởi xướng được 3 vụ/12 năm thì nay chỉ trong vòng một năm trở lại từ 2015-2016, Việt Nam đã có 3 vụ kiện. Hiện nay, thép đang là sản phẩm bị các DN Việt Nam kiện nhiều nhất với 3/6 vụ. Trên thế giới, thép cũng là mặt hàng chiếm đến 80% các vụ kiện PVTM. Trong năm 2015, cả thế giới có 45 vụ kiện liên quan đến thép, đặc biệt là Trung Quốc khi sản phẩm thép xuất khẩu của nước này gần như bị tất cả các thị trường quốc tế “tuýt còi”.

Ông Nam cho biết: “Trung bình một năm Trung Quốc thừa đến 300 triệu tấn thép, trong khi đó tổng dung lượng thép của Việt Nam trong một năm chỉ chưa đến 100 triệu tấn. Khi dư thừa, Trung Quốc bắt đầu xuất khẩu. Việt Nam là thị trường béo bở nhất cho Trung Quốc đẩy lượng thép dư thừa. 6 tháng gần đây, rất nhiều các DN đến cục quản lý cạnh tranh để xin tham vấn, 90% DN tìm đến là các DN trong thị trường thép”.

Các chuyên gia nhận định rằng ở ngay cạnh đại công trường như Trung Quốc, gần như không có một ngành công nghiệp, sản xuất nào của Việt Nam là có thể trụ vững. Ngay cả với những nền kinh tế lớn như Pháp, Bỉ, Anh,…công nhân của họ cũng phải xuống đường để phản đối việc nhập khẩu thép Trung Quốc. Chính Trung Quốc hiện nay cũng đang phải “gồng mình” cố gắng kiềm chế lại sản lượng thép trong sản xuất và xuất khẩu của mình.

Cho đến nay, phòng vệ thương mại vẫn chủ yếu được coi là công cụ của các nước phát triển, các nước đang phát triển chưa tiếp cận được”

Không dễ để kiện

Trong một khảo sát của VCCI năm 2015 về các nguyên nhân đang cản trở DN Việt Nam sử dụng công cụ PVTM, chỉ có gần 2% DN đã tìm hiểu tương đối kỹ về các biện pháp và là bên trực tiếp có liên quan, còn lại tới 98% không hề biết và chỉ biết sơ sơ.

Với câu hỏi cảm nhận của DN về tình hình hàng hóa nước ngoài đang cạnh tranh không lành mạnh về giá tại Việt Nam, cũng có tới gần 70% DN không biết hoặc “không có cảm nhận gì”. Tương tự, với “cảm nhận của DN về tình hình hàng hóa nước ngoài nhập khẩu ồ ạt, đột biến vào Việt Nam”, cũng có tới 70% DN mắc bệnh…vô cảm.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) lý giải nguyên nhân khiến nhiều DN Việt Nam chưa sử dụng nhiều các biện pháp phòng vệ là bởi năng lực sử dụng công cụ PVTM của phần lớn doanh nghiệp còn yếu, đặc biệt là năng lực tập hợp lực lượng, huy động nguồn lưc, tập hợp bằng chứng.

Bên cạnh đó, bà Trang cũng cho rằng việc hướng dẫn, trợ giúp thông tin cho DN, việc liên kết các DN cùng lợi ích nhóm ngành rồi các khung khổ luật pháp về PVTM của nước ta còn cần phải bổ sung chỉnh sửa thêm rất nhiều để tạo thuận lợi cho DN thực thi.

Hiện nay, gần như 100% các nguyên đơn trong các vụ kiện PVTM của Việt Nam đều là các doanh nghiệp lớn, chiếm vị trí độc quyền/chiếm lĩnh thị trường. Điều này làm dấy lên câu hỏi phải chăng PVTM chỉ là công cụ của “con nhà giàu”. Còn với khoảng 90% các doanh nghiệp nhỏ và vừa “con nhà nghèo” thì kiện cáo là việc không cần thiết?

Ví dụ: Từ năm 2009- 2016, các vụ điều tra PVTM với các sản phẩm kính nổi, dầu thực vật, thép không gỉ cán nguội…của Việt Nam thì các DN Việt trong vai trò người đi kiện đều có thị phần 90-100%.

Bà Phạm Châu Giang, Trưởng phòng Điều tra, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương, bổ sung: “Tuy các biện pháp PVTM giúp bảo vệ lợi ích DN nhưng để thực hiện thì cũng không dễ, bên cạnh yếu tố năng lực của DN, còn rất nhiều nguyên nhân. Việc áp dụng các biện pháp PVTM rất khó, phải phù hợp với các thông lệ quốc tế, phải trả giá khi bảo vệ được một ngành hàng này thì cũng phải chấp nhận thiệt thòi chỗ khác”.

Hiện nay, Việt Nam đã và đang kí kết rất nhiều các FTA, khi hàng rào thuế quan được gỡ bỏ hoàn toàn, DN không thể trông chờ vào sự bảo hộ về thuế được nữa thì chỉ còn các biện pháp phòng vệ thương mại để tự vệ.

Vì vậy, các bộ ban ngành có liên quan và cộng đồng DN, đặc biệt là các DN có cùng nhóm ngành cần nghiên cứu, phối hợp để áp dụng các biện pháp phòng vệ khi cần thiết.

Cục quản lý cạnh tranh khẳng định trong tương lai sẽ tiếp tục áp dụng thêm vào hai vụ việc nữa, mở rộng thêm các lĩnh vực và các mặt hàng sản xuất khác nhưng hiện chưa tiết lộ được.

Phương Nguyên