Hồi tháng Hai năm nay, Bộ Công Thương (nơi soạn thảo bản dự thảo Luật Cạnh tranh sửa đổi), đã gây ra nhiều ý kiến trái chiều khi đề xuất danh mục 20 ngành nghề, lĩnh vực thực hiện độc quyền Nhà nước trong dự thảo Nghị định về hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền Nhà nước trong hoạt động thương mại.
Tư duy độc quyền
Khi đó, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), đã lên tiếng, danh mục này chưa thuyết phục, chưa thực sự phù hợp với quy định tại Luật Thương mại 2005.
Từ chuyện này, có nhiều ý kiến bày tỏ rằng nếu Bộ Công Thương vẫn còn tư duy độc quyền, làm sao có thể chuyển sang cơ chế thị trường để cạnh tranh bình đẳng giữa khu vực nhà nước và khu vực tư nhân.
Với tư duy này, mầm mống phát sinh “sân sau” của lợi ích nhóm, cải cách môi trường kinh doanh sẽ nửa vời và khó để Việt Nam bứt phá thành nền kinh tế lớn khi hạn chế sự đóng góp năng động, sáng tạo có hiệu quả của khu vực tư nhân.
Mới đây, dư luận cũng bày tỏ sự bức xúc trước tình trạng “độc quyền” các dự án BOT. Kết quả kiểm toán 27 dự án BOT giao thông được Kiểm toán Nhà nước báo cáo trong tháng 2/2017 cho thấy, 26 dự án chỉ định thầu, một dự án đấu thầu có hai nhà đầu tư thì một nhà đầu tư bỏ cuộc. Trong khi đó, các dự án BOT thuộc diện phải đấu thầu rộng rãi.
Điều đáng nói, nhiều dự án BOT giao thông hiện đang có nguồn thu béo bở khi trên nhiều tuyến quốc lộ trong cả nước, mật độ các trạm thu phí BOT được xây dựng dày đặc nhằm mục đích tận thu với phí cao ngất ngưởng, khiến người dân và doanh nghiệp “than trời”.
Vụ việc người dân và doanh nghiệp phản đối trạm thu phí BOT cầu Bến Thủy và cầu Bến Thủy 2 ở Nghệ An do Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 4 (Cienco 4) quản lý, khai thác để hoàn vốn cho các dự án BOT hồi đầu tháng Tư cho thấy những bất cập trong các dự án BOT hiện nay cùng chuyện phát sinh độc quyền vẫn tồn tại.
Trở lại dự thảo Luật Cạnh tranh (sửa đổi) mà Bộ Công Thương đang lấy ý kiến rộng rãi (theo dự kiến được Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ Tư vào tháng 10/2017 và thông qua tại Kỳ họp thứ Năm vào tháng 5/2018), giới chuyên gia khuyến nghị cần hướng đến mục tiêu chống độc quyền.
|
Nhiều dự án BOT giao thông hiện đang có nguồn thu béo bở
Chính sách cạnh tranh toàn diện
Luật sư Nguyễn Tiến Lập nêu quan điểm rằng cần lưu ý ngoài việc ngăn cấm các hành vi độc quyền hóa (tập trung kinh tế) một cách cố ý và chủ động nhằm hạn chế hoặc loại trừ cạnh tranh, phải kiểm soát chặt chẽ cả những doanh nghiệp trở thành độc quyền một cách tự nhiên do điều kiện khách quan hoặc các yếu tố ngẫu nhiên.
Nhóm nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới (WB) và Bộ Kế hoạch & Đầu tư đưa ra trường hợp điển hình là những quy định về các dịch vụ mạng lưới hạ tầng quan trọng như điện và vận tải tiếp tục cản trở sự cạnh tranh của khu vực tư nhân.
Có nhiều ví dụ chứng minh điều này. Vị trí của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) với tư cách là người mua điện duy nhất ở cấp bán buôn, kết hợp với quy định về giá, đã gây nên môi trường không thuận lợi đối với khu vực tư nhân.
Tại các sân bay đã cho thấy chính sách phân bổ quyền được bay cũng không mang tính cạnh tranh. Vietnam Airlines, thuộc sở hữu Nhà nước, có quyền vô hạn trên các tuyến bay quốc tế, trong khi quyền của những hãng bay thuê trên các tuyến nội địa chỉ được cấp trên cơ sở từng trường hợp.
Giới chuyên gia khuyến nghị, Việt Nam cần có một khuôn khổ chính sách cạnh tranh toàn diện nhằm mở cửa thị trường cho doanh nghiệp gia nhập và cạnh tranh, đồng thời tăng cường hiệu lực thực thi chính sách cạnh tranh.
Bên cạnh đó, cũng cần tăng cường và giao quyền tự chủ lớn hơn cho Cục Quản lý cạnh tranh Việt Nam (VCA) do VCA hiện thiếu tính độc lập trong hoạt động, dẫn đến tổn thất đáng kể về năng suất của nền kinh tế. Cục chỉ là một đơn vị trực thuộc Bộ Công Thương và bao gồm các đại diện của bộ mà không phải các chuyên gia độc lập được lựa chọn theo những tiêu chí kỹ thuật.
Ngoài chuyện chống độc quyền, theo như lưu ý của luật sư Lê Quang Vy, Giám đốc công ty Luật TNHH Việt Long Thăng (VLT Lawyers), còn do luật Cạnh tranh chưa được phổ biến sâu rộng và thiết thực đến các doanh nghiệp như Luật Doanh nghiệp, các Luật Thuế… nên tỷ lệ doanh nghiệp không biết, không quan tâm đến Luật Cạnh tranh cao, các doanh nghiệp cũng chưa quan tâm đến việc dùng Luật Cạnh tranh để tự bảo vệ mình.
Rõ ràng, chính sự hạn chế về hiểu biết Luật Cạnh tranh của doanh nghiệp ở khu vực tư nhân cũng đang góp phần khiến cuộc chiến chống độc quyền trở nên khó khăn hơn.
Thế Vinh
